فصل هفتم : نتیجه گیری
نتیجه‌گیری ۱۸۷
پیشنهادها ۱۹۰
منابع و مآخذ ۱۹۱
فصل اوّل
مقدمه
یکی از مهم‌ترین قالب‌های شعری در طول دوره‌های پرمایه‌ی ادب فارسی برای بیان مفاهیم غنایی و عرفانی قالب شعری غزل است.«غزل فارسی در اوایل سده‌ی چهارم هجری شکل گرفت؛ در ابتدا ساده و در وصف موضوعی تغزلی بود در قرن ششم دست‌خوش تطور شد این دوره‌ی رونق غزل و تبدیل آن به مهم‌ترین سیاق شعر غنایی بود.» (عبادیان، ۱۳۷۲: ۷۷) با روی کار آمدن سلجوقیان در دهه سوم قرن پنجم و سقوط غزنویان، کم کم از رونق قصیده کاسته شد.«بی‌توجهی شاهان سلجوقی در اوایل کار به شاعران (نسبت به دوره‌ی غزنوی) باعث شد که شاعران کم و بیش هم به غزل توجه کنند یعنی به جای مدح ممدوح به مدح معشوق و به جای توصیف طبیعت به بیان عواطف و احساسات خود بپردازند.»(شمیسا،۱۳۸۲: ۲۱۰) غزل فارسی در قرن ششم و با ظهور سنایی غزنوی شکل و مسیر مستقلی پیدا کرد. سنایی نخستین شاعری بود، که سرودن غزل را به‌صورت جدّی آغاز کرد از این‌رو غزل‌های او در سیر تحول غزل فارسی نقشی پررنگ و بنیادین دارند و شاعران بزرگی چون عطّار و مولانا از پیروان شیوه‌ی غزل‌سرایی او هستند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۱- نگاهی گذرا به سیر غزل
همان‌گونه که گفتیم سنایی نخستین کسی است، که در قرن ششم سرایش غزل را به‌طور جدّی آغاز کرد غزل‌های او دو مسیر در سیر تکامل غزل ایجاد کرد که هر کدام سیر جداگانه‌ای داشتند و بعد از او در قرن هفتم و هشتم به کمال رسیدند.
غزلیّات او کلاً دو نوع است یک دسته همان رنگ و بوی تغزل را دارد و همان است که بعداً در سیر تکاملی از طریق اشعار انوری و جمال و کمال و در سعدی به اوج خود می‌رسد و دسته‌ی دیگر اشعاری است اخلاقی یا به اصطلاح عارفانه که بعد در سیر تکاملی خود از طریق اشعار خاقانی و نظامی و عطّار در مولوی به اوج می‌رسد. (شمیسا، ۱۳۸۲: ۲۱۱)
سیر تکاملی غزل عاشقانه با ظهور شاعر شیرین سخن و بلندآوازه- سعدی شیرازی -به اوج کمال خود ‌رسید. در غزل‌های او عشق و دلدادگی به بهترین نحو نموده شده است و در آن دریایی از احساسات پاک و عشق ناب و ستایش زیبایی موج می‌زند، دریایی که از روحی لطیف، حساس و عاشق سرچشمه می‌گیرد. هرچه هست عشق و ستایش جمال است. سخنانش را سهل و ممتنع گفته‌اند چرا که در عین سادگی تقلیدناپذیرند. غزل سعدی نمونه‌ی تمام عیار غزل فارسی است.
غزل سعدی کیفیت‌های هنری اصیل و زنده‌ای دارد که سیر غزل در طی دویست و اندی سال بدان دست یافته بود. این غزل خاص ترکیب سادگی و روانی و یک‌دستی با پختگی و غنای اندیشه است؛ احساس و عشقی که در آن توصیف می‌شود احساس و عشقی است که با تار و پود خصیصه‌های نوع انسان آمیخته شده است. زیبایی توصیف شده در غزل سعدی، زیبایی آرمانی است که خصوصیت انسانی فراگیر دارد؛ این عشق و زیبایی مبشر دوستی و آرمان‌خواهی انسان اجتماعی و در عین حال فردیّت یافته‌ی ایرانی است. (عبادیان، ۱۳۷۲: ۸۱- ۸۲)
سعدی مدرسه‌ی بزرگی در غزل‌سرایی فارسی بنیان نهاد که شاعران زیادی پس از وی شاگردان این مدرسه شدند. شاعرانی چون: مجد همگر، همام تبریزی، امیرخسرو دهلوی، خواجوی ‌کرمانی، کمال‌الدین خجندی و….از شاگردان این مدرسه به شمار می‌آیند. در میان این شاعران کمال‌الدین مسعود خجندی -شاعر و عارف بزرگ قرن هشتم- هنوز آن‌گونه که شایسته است شناخته نشده است. گویی با وجود خورشیدهای تابانی چون حافظ و سعدی منجمان آسمان شعر و ادب فارسی از شناخت ستارگان درخشانی هم‌چون کمال در آسمان شعر و ادب قرن‌های هفتم و هشتم که یکی از مهم‌ترین و درخشان‌ترین دوره‌های شعر و ادب ‌فارسی است، غافل مانده‌اند و چهره‌های این شاعران بزرگ در پشت ابرهای کم‌توجهی پنهان مانده است. این شاعر غزل‌سرا در غزل‌های خود که تعداد آن به هزار غزل می‌رسد بیش از همه تحت تأثیر سعدی است. «هیچ یک از شعرای گذشته در تکوین هنر غزل‌سرایی کمال خجندی مانند سعدی مؤثر نبوده‌اند. غزل کمال از جهات گوناگون با غزل سعدی پیوستگی راست، کارساز و شناختنی دارد.» (مؤید شیرازی ،۱۳۷۵: ۲۶۷)
۱-۲- کیفیت غزل کمال خجندی
کمال در دایره‌ی سیر غزل فارسی از جمله شاعران گروه تلفیق به شمار می‌آید. غزل‌های او آمیزه‌ای از عشق و عرفان است. در غزل او تشبیهات و تصاویر زیبا، استعاره‌های بدیع، ایهام‌های پرجاذبه و تمثیل‌های جذابی وجود دارد و در عین حال زبانش ساده است و سادگی غزل سعدی را به یاد می‌آورد بخصوص که وی بیش از همه تحت تأثیر سعدی است و گاه حتی عین عبارت‌های سعدی را در شعر خود به کار می‌برد.
کمال دوام‌دهنده‌ی سبک سهل و ممتنع است. سخن‌های شیرین، عبارت‌های ریخته، تعبیرهای خلقی، الفاظ زیبا، کلمه‌های متناسب، تشبیه و استعاره‌های نادر، تجنیس و مبالغه‌های دلفریب، ضرب‌المثل و مقال و تعبیرهای شیره‌دار مردمی را چنان ماهرانه به کار می‌برد که شعر او را در نهایت نمکین و خوش‌آهنگ می‌گرداند. (افصح زاده، ۱۳۷۵: ۱۳۱)
افصح‌زاده همچنین لطف سخن، عمق معنی، دقت در مضمون آفرینی و خوش‌آهنگی را از خصوصیت‌های عمده‌ی شعر کمال برمی‌شمرد. (همان، ۸۵)
سید محمد حسینی در مقاله‌ای با عنوان «تلمیح و ایهام در شعر کمال خجندی» ضمن اشاره به حجم بالای غزل‌های کمال، محتوا و بار هنری این غزل‌ها را در مقایسه با غزل‌های سعدی، حافظ و مولانا چندان نغز و گرانبار نمی‌داند امّا، معتقد است در دیوان کمال غزل‌هایی یافت می‌شود، که برخی از ابیات آن‌ها بسیار زیبا و دل‌انگیز است. (حسینی،۱۳۷۷: ۶۵)
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق
از آن‌جا که هرکدام از شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان بسان حلقه‌های یک زنجیر به شمار می‌آیند و پژوهش روی آثار همه‌ی ‌آن‌ها از لحاظ سبک‌شناسی، تاریخ ادبیات و تحول شعر فارسی ضروری می کند، نوآوری این تحقیق از آن جهت است که شعر شاعرانی چون کمال خجندی را باید در مقایسه با شاعران دیگر خصوصاً شاعری چون سعدی که در اوج قلّه‌ی رفیع ادب فارسی قرار دارد، سنجید تا جایگاه شاعری و ارزشمندی شعر او تبیین و تعیین گردد.
۱-۴- اهداف تحقیق
- بررسی میزان تأثیرپذیری کمال از سعدی
- بررسی مضامین وام گرفته‌ی کمال از سعدی
- بررسی جایگاه شعری کمال خجندی در میان شاعران غزل‌سرای دیگر
- بررسی شیوه‌های تأثیرپذیری کمال از سعدی
۱-۵- پیشینه‌ تحقیق
تحقیقاتی که تاکنون در حوزه‌ی اشعار این دو شاعر صورت گرفته به‌طور کامل با موضوع این پایان‌نامه مطابقت ندارد در تحقیقاتی که پیش از این در زمینه‌ی این موضوع انجام پذیرفته و شرح آن‌ها ذکر خواهد شد به بررسی شعر یکی از شاعران مورد بحث و یا مقایسه‌ی شعر آن شاعر با شعر شاعران دیگر پرداخته شده است و یا تحقیقاتی به‌صورت مختصر انجام شده و گسترش و شرح بیشتری را می‌طلبد که خلاصه‌ای از آن‌ها آورده شده است.
- بهرامی، جواد، (۱۳۹۱). «بررسی صنایع معنوی بدیع در غزل‌های کمال خجندی»
در این پایان‌نامه آرایه‌های معنوی بدیع از قبیل تشبیه، تناسب، ایهام، ترتیب کلام و تحلیل و توجیه و خاتمه در دیوان کمال خجندی مورد بررسی قرار گرفته است و برای هر کدام از این آرایه‌ها نمونه‌های زیبایی از اشعار کمال خجندی بیان گردیده است.
- جواهری، حسین. (۱۳۷۳). «شرح لغات و ترکیبات دیوان کمال خجندی»
در این پایان‌نامه نویسنده به شرح لغات و ترکیبات دشوار غزلیّات کمال خجندی پرداخته است و هدف این پایان‌نامه آسان تمودن درک مفاهیم دشوار غزلیّات این شاعر به وسیله‌ی شرح لغات و اصلاحات بوده است.
زمانی، مرضیه، (۱۳۹۰). «بررسی تطبیقی صد غزل سعدی شیرازی با صد غزل خواجوی‌ کرمانی»
هدف این پایان‌نامه بررسی مشابهات موجود میان صد غزل سعدی و صد غزل خواجوی کرمانی بوده است.و در طی آن میزان تأثیر‌پذیری غزل خواجو از غزل سعدی مشخص گردیده است.
-. صدری‌نیا، باقر، (۱۳۷۸). «سیمای کمال در آینه‌ی تذکره‌ها»
در این مقاله نویسنده به تحلیل نظریه‌های مختلف تذکره‌نویسان در مورد زندگانی و احوال کمال پرداخته و سعی کرده صحیح‌ترین نظرها را به وسیله‌ی استدلال‌های قوی شناسایی کند و نشان دهد..
- معدن‌کن، معصومه، (۱۳۷۶). «ویژگیهای ممتاز شعر کمال خجندی»
در این مقاله نویسنده به بررسی محتوایی غزل‌های کمال خجندی پرداخته و غزل‌های این شاعر را از لحاظ محتوایی به چهار گونه‌ی مححقانه، حکمی، عاشقانه و رندانه تقسیم کرده است. و ویژگی‌هایی چون: تازگی، نوآوری، آوردن حسن مطلع، وصف زیبایی طبیعت و تشبیه را از عوامل ممتاز بودن شعر کمال خجندی برشمرده است.
- موسوی، میر نعمت‌الله، (۱۳۷۶). «نگاهی به زمان و شعر کمال خجندی»
در این مقاله نویسنده به بررسی اوضاع دوران حیات کمال خجندی پرداخته است و تأثیر عوامل اجتماعی و حوادثی که در دوران شاعر اتفاق افتاده را در شعر کمال بررسی و نمایان کرده است.
- مؤید شیرازی، جعفر، (۱۳۷۵). «پیوندهای هنری کمال خجندی و سعدی شیرازی»
در این مقاله که در قالب یک سخنرانی در مجمع بزرگداشت کمال خجندی آذرماه ۱۳۷۵ در تبریز ارائه شده است، به‌صورت مختصر به بررسی سیصد غزل از دیوان کمال خجندی پرداخته شده است. نویسنده سعی کرده است تا به‌صورت کلی و مختصر پیوند این دو شاعر را مطرح کند و با آوردن نمونه‌هایی از شعر هر دو شاعر این پیوند را به اثبات برساند.
۱-۶- سؤالات تحقیق
- غزل‌های کمال خجندی چه میزان از غزل‌های سعدی تأثیر پذیرفته است؟
- مفاهیم و مضامین وام‌گرفته‌ی کمال خجندی از سعدی کدام است؟
- جایگاه شعری کمال خجندی در کدام مرتبه قرار دارد؟
- کمال در تأثیرپذیری از سعدی از چه شیوه‌هایی بهره جسته است؟
۱-۷- روش تحقیق
روش تحقیق در این پایان‌نامه از گونه‌ی سند پژوهی و کتابخانه‌ای است و در طی آن همه‌ی غزل‌های کمال‌الدین خجندی با غزل‌های سعدی از لحاظ ساختاری و محتوایی به‌طور دقیق مقایسه شده است، برای این منظور کتاب‌ها و مقالات مرتبط با موضوع مطالعه و اطلاعات لازم جمع‌ آوری شد.
مرجع‌هایی که در این رساله مورد بررسی قرار گرفته است:
الف: سعدی، مصلح‌الدین. (۱۳۷۹). کلیات براساس تصحیح و طبع محمدعلی فروغی. تصحیح، مقدمه، تعلیقات و فهارس به‌کوشش بهاءالدین خرمشاهی. تهران: دوستان
دلیل انتخاب این نسخه اعتبار آن در میان نسخه‌های موجود غزلیات سعدی است.
ب: خجندی، کمال‌الدین مسعود. (۱۳۷۵). دیوان به تصحیح: عزیز دولت‌آبادی، تبریز: مجمع بزرگداشت کمال خجندی.
دلیل انتخاب این چاپ آن است، که این تصحیح از دیوان کمال آخرین تصحیح انجام شده برروی این دیوان است و در مقایسه با دیگر چاپ‌ها اشکالات کمتری دارد.