۴-۱۰- خلاصه دیدگاه اسلام:

خلاصه آنکه از دیدگاه اسلام، مرد بودن کمال نیست چنان­که زن بودن نیز نقص نخواهد بود. آن­چه مهم است داشتن زندگی پاکیزه و قلب سلیم است^[۱۱۸]. برای توضیح نظر اسلام باید ‌به این نکته توجّه شود که از دیدگاه قرآن در نظام ارزش­گذاری انسان‌ها چه موازینی دخالت دارد؟ با مراجعه به آیات قرآن کریم با قاطعیت ‌می‌توان داوری کرد که زن یا مرد بودن هیچگونه تأثیر مثبت یا منفی در ارزش­یابی افراد ندارد. شاهد روشن این نکته، طرح الگوهای انسانی زن و مرد در سیر تعالی و انحطاط در قرآن کریم است.^[۱۱۹]

ارج­گذاری عمل صالح از انسان مؤمن، بدون در نظر گرفتن ویژگی­های صنفی زن و مرد، شاهد دیگر این موضوع است. این مسأله هنگامی­ روشن­تر می­ شود که دریابیم قرآن کریم، ارزش انسان‌ها را تنها با میزان «تقوا»^[۱۲۰] ارزیابی می­ کند و امتیازهای دیگر در این مرحله رنگ خود را از دست می­دهد. پس از دیدگاه اسلام بین دو موضوع «تفاوت‌های تکوینی» و «تفاوت‌های ارزشی» ارتباطی وجود ندارد.

نکته دیگر اینکه، تفاوت‌های تکوینی، اگرچه از نظر اسلام در ارزیابی شخصیت انسانی مؤثر نیست و نباید دخالت داده شود و ‌بنابرین‏ جوامع اسلامی، باید تقوا را در ارزیابی مؤثر قرار دهند، ولی آنچه در جوامع رخ داده، همیشه چنین نیست. در تاریخ وجود دارد که افراد انسانی به دلیل مرد بودن فرادست یا به دلیل زن بودن فرودست قرار ‌گرفته‌اند.

به اعتقاد روانشناسان و از دیدگاه اسلام و علم ثابت شده که برخی تفاوت‌های تکوینی بین زن و مرد وجود دارد. ‌به این معنا که هر یک، از استعدادها و روحیه­های متناسب با مسئولیتی که نظام آفرینش بر عهده او گذاشته برخوردار است. به قول استاد شهید مطهری، «… برای این­که این طرح- رسیدن انسان به غایت خویش- عملی شود و جسم و جان آن ها (زن و مرد) را بهتر به هم بپیوندد، تفاوت‌های عجیب جسمی و روحی در میان آن ها قرار داده است و همین تفاوت‌ها است که آن ها را بیشتر به یکدیگر جذب می­ کند؛ عاشق و خواهان یکدیگر قرار می­دهد. اگر زن دارای جسم و جان و خلق و خوی مردانه بود، محال بود که بتواند مرد را به خدمت خود وادارد و مرد را شیفته وصال خود نماید و اگر مرد، همان صفات جسمانی و روانی زن را می­داشت ممکن نبود زن او را قهرمان زندگی خود حساب کند و عالی­ترین هنر خود را صید و شکار و تسخیر قلب او به حساب آورد. ‌بنابرین‏، تفاوت‌ها وجود دارد و فلسفه وجود آن ها شکل­ گیری اجتماع انسانی و آماده ­سازی بستر حیات برای نسل آینده ‌می‌باشد.

با افزودن این مقدمه که نظام آفرینش امری هدفمند و تفاوت‌های پیش ­بینی شده در پدیده ­های آن برای نیل به غایتی متین پی­ریزی شده است- که در جای خود ثابت شده است- و با توجه ‌به این­که فلسفه قانونگذاری، هموار ساختن راه دست­یابی موجودات به غایت خویش ‌می‌باشد، جای شک باقی نخواهد ماند که قانون­گذار باید تفاوت‌های فراگیر بین موجودات را در وضع مقررات در نظر بگیرد و هر صنف را به فراخور حال و استعدادش مکلف کند.

با توجه ‌به این مقدمه باید گفت وضع قوانین یکسان برای مجموعه ­ای که از استعدادهای طبیعی متفاوتی برخوردارند، چیزی جز تعارض بین تکوین و تشریح نیست که باید هماهنگ و مکمل یکدیگر باشند و نتیجه­ای جز ناهنجاری و بحران به دنبال نخواهد داشت. ناهنجاری و بحرانی که پیامد ارضا نشدن نیازها و متراکم شدن خواسته­ های طبیعی افراد است؛ نیازهایی که می­بایست با راهنمایی قانون­گذار اشباع شود. در نتیجه تفاوت‌های تکوینی در نظام حقوقی و اخلاقی بازتاب می­یابد و این مهم جز از راه وحی به طور کامل دست یافتنی نیست.

به نظر می­رسد پذیرش تفاوت‌های تکوینی از یک طرف- چنان­که در متن «کنوانسیون محو هر گونه تبعیض علیه زنان» با توصیه به دولت‌ها به وضع قوانین ویژه و به اصطلاح به صورت تبعیض مثبت برای زنان تأکید نموده و در جای خود بحث آن را نمودیم و مؤثر ندانستن آن ها در وضع قوانین حقوقی ناشی از اعتقاد به هدفمند نبودن نظام آفرینش است. و اگر آفرینش هدفمند است چرا نباید این تفاوت‌ها که ضروری حیات بشری است در قانون راه یابد؟ چگونه ‌می‌توان بین این نکته­ها را جمع کرد که هم تفاوت هست و ضروری نیز ‌می‌باشد و آفرینش از ایجاد این تفاوت‌ها غایتی را دنبال
می­ کند؛ ولی در مرحله حقوق و قانون­گذاری بازتاب نیابد؟!

پس منطقی آن است که تفاوت‌های تکوینی در وضع قوانین و طبعاً برنامه­ ریزی­ها و تدابیری که برای
صنف­های متعدد (اعم از زن و مرد) اندیشیده می­ شود منظور گردد؛ ولی مهم؛ تدبیر، چاره­جویی و یافتن راهکارهای قانونی به منظور پیشگیری از بی­ عدالتی و سوء­استفاده­هایی است که شاید در این بین روی دهد، نه این­که به منظور پیشگیری از سوء­استفاده­ها، بنیان استعدادها را برکنیم و با حذف تفاوتهایی که پویایی و شادابی زندگی را به دنبال دارد، رنگ یکنواختی بر جامعه بشری بپاشیم و آن را سرد و خاموش سازیم. چنان که فمینیست‌های افراطی را عقیده بر آن است؛ به قول اریک فرم در دنیای امروز با کمال تأسف «این اعتقاد که زن و مرد از نظر جنسی در دو قطب مخالف قرار دارند، در حال نابودی است و همگام با آن عشق نیز که بر این تفاوت مبتنی است در حال از میان رفتن است. مردان و زنان به عوض اینکه در دو قطب متقارن به کسب برابری نایل آیند همسان می­شوند.»^[۱۲۱]

خلاصه باید تفاوت‌های تکوینی در قانون­گذاری مورد توجه قرار گیرد. ضرورت توجه به تفاوت‌ها در محدوده ایفای مسئوولیت­های خانوادگی روشن است و به اتکای همین مطلب می­توانیم بگوییم که قوانین یکسان و مشابه بر رفتارهای زن و مرد حاکم نیست؛ چنان­که در حقوق خانواده و حقوق زن از دیدگاه اسلام بی­تردید چنین است.

موضوع قابل طرح این سؤال ‌می‌باشد که آیا تعامل بین تکوین و تشریع به همین جا- خانواده- ختم می­ شود و خارج از خانواده قوانین یکسانی روابط زن و مرد را ساماندهی می­ کند یا این­که به دلیل وجود همان ملاک، قوانین اجتماعی نیز باید متفاوت باشد.

به نظر می­رسد توجه به یک نکته پاسخ سؤال بالا را روشن می­ کند. در حقیقت زن و مرد با هویت جنسی که- کمی آن را تصویر کردیم- به جامعه قدم می­گذارند چنین نیست که خود را از آن هویت خلع کرده و در جامعه ظاهر شوند. ‌بنابرین‏ مبناء، اقتضا دارد علاوه بر قوانین مربوط به نهاد خانواده در قوانین اجتماعی نیز تفاوت‌های اجمالی بین مرد و زن وجود داشته باشد؛ البته موارد و میزان تفاوت‌ها تنها از طریق وحی قابل تبیین ‌می‌باشد.

پس ‌به این نتیجه رسیدیم نقش­هایی که طبیعت بر عهده زن و مرد گذاشته، متفاوت است و الزاماًً باید ابزار جسمی- روانی ایفای این نقش­ها را در اختیار آنان قرار دهد؛ امری که در طبیعت جریان دارد.