رفیقانت برفتند پاره راهی برو که از رفیقان جانمانی
سید محیا گلوی مداکی را گرفت و گفت:
منم محیا که هستم شاعر کُرد غم لولو به منزل کی توان بُرد
اگر بار دگر شلوا بر آری چکش گیرم و دندانت کنم خُرد
در این هنگام مداکی سید محیا را می­شناسد و با پشیمانی چنین می­گوید:
گهی کُردی زنم صد گه عراقی تمسّک می­دهم تا عمر باقی
سر بالای مزارم بنویسید غلام خاص محیا بود مداکی
«عبد الله ظریف»
۴-۲۰-۳- عاقبت حسادت
پدر و مادری بودند که یک دختر داشتند. دختر آن­ها هر روز که به مدرسه می­رفت، معلم به او یاد می­آموخت که مادرش را در خُمره خرمایی بیندازدتا او بتواند با پدرش ازدواج کند. دختر می­گفت: چگونه مادرم را در خمره بیندازم. معلّم گفت: وقتی مادرت رفت سراغ خمره تا سرش را در خمره برد تا نگاهی کند، پاهایش را بگیر و او را داخل خمره بینداز. دختر به خانه که می­آمد هر روز می­گفت: ننه من خرما می­خواهم. خمره­ای که پر بود می­گفت: نه،‌آن یکی خمره و… بالاخره دختر موفق شد مادرش را در خمره بیندازد. رفت پیش معلم و جریان انداختن مادر در خمره را برایش تعریف کرد. معلّم گفت: سر خمره را هم بستی؟ گفت: بله بستم.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بعد از چند وقت دختر به پدرش گفت: بابا سرم شپش دارد، خارش می­دهد. پدر گفت: چه کنم؟ گفت: تو کاری نمی­توانی بکنی ولی اگر معّلم ما زن تو شود سرم را تمیز می­ کند. تا اینکه بالاخره معلم به همسری پدر دختر در­آمد. روز­ها آمدند و رفتند. روزی دختر و زن­بابا می­خواستند به یک عروسی بروند و رفتند. عروسی پسر پادشاه بود. همه چیز برای پذیرایی جلوی همه گذاشتند. اما جلو دختر و زن بابا خوراکی دیگری گذاشتند. دختر پهلویش درد می­کرد به زن­بابایش گفت: امّا او هیچ توجهّی نکرد. وقتی به خانه رفتند شروع به گریه کرد و رفت پیش مادرش که داخل خُمره بود و گفت: که پهلویش درد می­ کند. مادر گفت: من که توی خمره­ام: نمی­توانم کاری برایت بکنم. حالا مادرش توی خمره گاو شده بود.
مادرش گفت: مرا بیرون بیاور تا کمکت کنم، دختر گفت: چه طوری؟ گفت: سنگی بزن به خمره، خمره بشکند. من بیرون می­آیم. او مادر را که درون خمره گاو شده بیرون آورد. مادر دختر را بر می­دارد و می­برد پیش پسر پادشاه. پسر پادشاه به دنبال این بوده که دختری را برای همسری پسند کند. وقتی دختر را همراه مادرش یا همان گاو می بیند می­پسندد و می­گوید: همین را می­خواهم. پسر پادشاه چیزی را پرت می­ کند که به هر دختری که بخورد او را به همسری بگیرد و اتفاقاً به همین دختر می­خورد. زن­بابا که جریان را می­فهمد دختر را جایی زندانی می­ کند و دختر خودش را می ­آورد پیش پسر پادشاه، وقتی زن­بابا دختر را می­برد یک لنگ دمپایی او داخل چشمه می­افتد. پسر پادشاه دمپایی را بیرون آورده و می­گوید: برای پای هر کس اندازه شود من با او ازدواج می­کنم. همه جا می­گردند و دختر­ها دمپایی را می­پوشند اما دمپایی به پای کسی اندازه نمی­ شود. وقتی به زن­بابا می­رسند می­گویند نگاه کنید دختر دیگری اینجا زندگی نمی­کند. بالاخره دختر را پیدا می­ کنند، وقتی دمپایی را می­پوشد می­بینند اندازه است. پسر پادشاه می­گوید: با همین دختر عروسی می­کنم.
دختر عروس پادشاه می­ شود. زن­بابا که به دختر خیلی حسادت می­کرده روزی او را به صحرا می­فرستد و بند گاو را به او می­دهد که به صحرا ببرد، گاو را بچراند و مقداری پنبه هم به او می­دهد که آن­ها را بریسد و رشته کند. پنبه را باد می­برد به سمت باغ گلازنگی(دیو)، دختر به دنبال پنبه باد آورده به باغ می­رود. می­گویند پنبه­هایت روی حوض است برو بردار. وقتی به سمت حوض می­رود می­بیند آنجا پر از طلاست: گردبند،‌انگشتر و… بک انگشتر به سر انگشت کوچکش می­ کند و پنبه را بر می­دارد بیاید. به او می­گویند برگرد. او را روی آسیاب می­گذرانند و به چپ و راست می­چرخانند. انگشتر از دستش می­افتد. دستی به پشت شانه­اش می­زنند و می­گویند. بردار و برو، برای خودت. دختر به جایگاه خوبی می­رسد. زن­بابا وقتی جریان را می­بیند این دفعه دختر خودش را همراه گاو به صحرا می­فرستد و مقداری پنبه هم به او می­دهد. وقتی به خانه بر می­گردد مادرش می­گوید: چه شد؟ می­گوید: پنبه­های مرا باد جایی نبرد. مادرش او را به سمت دیگری می­فرستد.
چند روز پشت سر هم دختر می­رود هر چه پنبه­ها را به هوا می­ اندازد باد نمی­برد؛تا اینکه بالاخره روزی باد پنبه­هایش را به سمت باغ، لب حوض می­برد. دختر وقتی لب حوض می­رود می­بیند آنجا پر از طلاست. چشمش که به طلاها می­افتد دست و سرو­گردن را پر از طلا می­ کند و تا جایی که امکان داشته طلا بر-می دارد. وقتی می­خواهد برود او را روی آسیاب می-برند و می­چرخانند. هی می­چرخانند هی طلا می-ریزد،‌تا اینکه همه طلا-هایی که برداشته می­ریزند بعد بیرونش می-کنند و می-گویند حالا برو که یک چیزی روی پیشانی­ات و یک چیزی روی چانه­ات در می ­آید. می­رود خانه، وقتی مادرش او را می­بیند و می پرسد چه اتفاقّی افتاده؟ دختر همه چیز را برایش تعریف می­ کند. از آن به بعد مادرش او را جایی نمی­برد و یا او را پنهان می­کرد که کسی چهره-اش را نبیند.
اما آن دختر واقعی پدر که حالا همسر پسر پادشاه بوده، بسیار خوشبخت بوده و زندگی خوب و مرفهّی داشته است.
۴-۲۰-۴- ترک و خر زبان فهم
یک ترک با یک تاجیک رفیق بودند. تاجیک از سفر برای رفیق ترک و همسرش سوغات قند و پارچه آورده و به دیدار دوستش می-رود، سوغاتی ها داخل خورجین بوده و خورجین روی خری قرار داشته است . وقتی به هم میرسند تاجیک خر را میبندد و با دوستش سلام و احوالپرسی می­ کند. خر تاجیک سُک سُک می­کرده و صدای­های مبهمی از خودش در می­آورده ترک به تاجیک می­گویند: خرت چه می­گوید؟
تاجیک می-گوید: خر می­گوید همه چیز سر و سوغات آورده­ام توی خورجین است، برو بردار!
ترکه می­رود می­بیند همه چیز توی خورجین است: قند،‌پارچه و…
به تاجیک می­گوید: این خر را به من بده. تاجیک می­گوید: من از تولاّی این خرنان می­خورم و خرجی همسر و فرزندان را در می-آورم بدهم به تو؟ هی هان و هی نه، آخرش خر را به ترکه می­دهد و پول خوبی ازاو می­گیرد.
ترک خر را می­گیرد و به خانه می­برد و می-گوید: خوب است. من پسر ندارم، حداقل این خر زبون فهم است. به دخترانش می­گوید: بروید گندم­ها را پاک کنید. پاک می­ کنند و داخل خورجین می­ریزند و بار خر می­ کنند. یک چماق به خر می­زند و به خر می­گوید: برو پارو سنگین، سه تا آسیاب هست، آسیاب اول، دوم و سوم؛ هر کجا نوبت است بگو گندم­ها را آرد کنند. خر می­رود پشت گردنه به زمین می­افتد، ملق می­زند و گندم­ها می­ریزند. گندم­ ها را مردم جمع می­ کنند و می­برند و خر نیامد. چند روز می­گذرد. ترکه چماقش را روی دوشش می­ گذارد و می­رود پارو، پهلو آسیابان. می­گوید: آسیابان؟ گفت: بله. این خرمن که زبان فهم بود آمد اینجا؟ آسیابان که تعّجب کرده بود گفت: طوری حرف بزن که من بفهمم. ترکه گفت: می­زنم داغونت می­کنم. آسیابان از ترس گفت: بله آمد اینجا نوبت نبود رفت آسیاب مُورْکَه(وسطی)،ترکه رفت آسیاب مُورْکَه. آنجا هم آسیابان گفت: اینجا هم نوبت نبود، رفته آسیاب آخری. ترکه رفت آسیاب سوّمی، سراغ خرش را گرفت. آسیابون گفت: بله اینجا آمد گندم­ها را خرد کردیم، له کردیم مثل مَسکِه و تحویل داده­ایم. خرت گفت: می­خواهم بروم کوه هرمود. از کوه هرمود بالا رفت و گفت: می­روم هرمود نانوایی کنم. ترکه گفت: ای وای بابام سوخت؛ بچه هایم از گرسنگی خشک شدند. رفت خانه دوباره چماقش را برداشت و رفت تا به هرمود رسید. جریان خرش را به یک هرمودی گفت: هرمودی جواب داد: بله یک خری آمده اینجا نانوایی کند، یکی دو روز ماند گفت معامله نمی­ شود. رفت لار. ترکه زد رفت لار پهلو کلی تنوری. کلی خردمند بود گفت: اینجا کارکرد و گفت خواصی ندارد رفت جهرم که ملاّ بشود. ترکه گفت: هی بابام سوخت حالا چطور این همه راه بروم جهرم: چطور بروم؟ و خلاصه رفت و به جهرم رسید. یک روز جمعه بود. هلّه­هلّه رفت تو مسجد. مسجد پر از آدم بود و راه و جا نبود. ترکه با کفش وارد مسجد شد و دور زد و گشت چشمش به ملاّی مسجد افتاد رفت و ریشش را گرفت و گفت: تو خر من بودی بچه هایم از گرسنگی مردند تو آمدی اینجا ملاّ شدی؟ هان بزنم داغونت کنم: جهرمی­ها جمع شدند می­خواستند او را بکشند گفتند: تو ملاّی ما را لکه دار کردی و آبرویش را بردی. کدخدا می-آورند میانجی­گری کند. می­گوید: شاید دیوانه است،‌دیوانه را که کسی نمی­کشد. جریان را که می­شنوند ،می­بینند فریبش داده­اند ترکه می­گوید: حالا گفته­اند خرمن رفته ملاّ شده، ولی اینکه خر من نیست. مردم همه پول جمع می­ کنند نفری چهار تومن و ده تومن می­ دهند به ترکه و کیسه­اش پر ار پول می­ شود بر می­دارد و می ­آید و او را نصیحت می­ کنند و می­گویند: تو آبروی ملاّی ما را بردی دیگه هیچ وقت این کار را نکن، آخه مگر خر ملاّ می­ شود؟ترکه می ­آید به یه جیوه­کش می­رسد می­گوید: برادر من این طور سرم آمده، از گرسنگی دارم می­میرم و جریان را کامل تعریف می­ کند. جیوه­کش به زنش می­گوید از اون کتخ سرنجک با نان بده بخورد کتخ را می­خورد و می­گوید: به­به خیلی چیز خوبی بودو می ­آید می بیند در جایی، پیچیتوی کوزه جلوی اوستا افتاده است. ترکه می­گوید: اوستا آن چیست؟ می­گوید: یک کرّه باد پاست، مال شاه می­باشد، داده من برایش نگه­داری کنم. ترکه می­گوید: بفروشش به من. می­گوید کار هم می­ کند؟ ترکه اصرار می­ کند که بفروشش. اوستا می­گوید که مال شاه است اگر بداند به تو فروختم اعدامم می­ کنند.ترکه می­گوید: من آن را زیر جُکَّم قایمش می­کنم. خلاصه اوستا راضی می­ شود ترکه هم هر چه پول جهرمی­ها به او داده بودند می­دهد و پیچ خشک و خالی را می­گیرد. میانه راه کنار درختی می­گوید: آن را در بیارم و نگاهی به آن کنم. پایش به درختی می­خورد و می­افتد. خرگوش کنار درخت لانه داشته از ترس فرار می­ کند و در می­رود ترکه می­گوید: ای بابام سوخت کّره باد پا فرار کرد و رفت. دنبالش می­دود نمی­تواند آن را بگیرد با خودش می­گوید: بدتر راه را گم نکنم. می ­آید به طرف خانه. وقتی به خانه رسید می­بیند بچه­هایش همه از گرسنگی مرده­اند و خشک شده ­اند.
۴-۲۰-۵- حکایت ضرب المثل
یک دست مُ اِنْ یَکْ آسّه کپ خلق مُ ناشا بَسَّه
Yak dass mo en yak assa kap-e-xalq monaša bassa
معنی: یک دست داریم یک آستین، دهان مردم را نمی­توانیم ببندیم.
یَکْ پیرمردی بُدِه، یَکْ پُسیش بُدِه، یک خَری. اگی اَتِ یَکْ ولایتی رَدْ اَبُسن. پیرمرد اَتِینی خَری بارشَ اَکُی و خَُوشو دو تا پیاده اَُچِن. مردم ولایت اوّلی اَگن: چه پیرمرد نفهمی وسیله سواری شُ هِنْ خُشْو پیادهَ اَرَفتا سِن. پیرمرد و پُسشِ اَسوار خر اَبن اَچِن از یَک ولایتی رد اَبن. مردمش اگن: چه بی رِحمِن هر دو تاشو اَ سوارن یک خر بدبختی دو نفر گتکی شَ سوار هسِّنْ. ای دَفَه پیرمردی خُش اوسار خَر اَگِری و پُسی اَسوار خر اَکوی. مردم ولایت بعدی اَگنُ چِکَد جوون جاهلین خُش سوارن پیرمرد بدبختی پیادَه اَچی. پیرمرد اَسوار اَبی پُسی اوِ سارخری اگری و اَچِن. اَرسِنْ اَیَک ولایتی دِگهَ. مردمش اَگنُ: بِچِ اینچَنی اوسار خَراُش باره پیرمرد گُتَکِنی خُش اَسوار خَرِن.
منظور ادی: که گَپ مردم اُتَْ ناشابَسِّه.
Yak piramardi bode yak posisš bode yak xari.Agi ate yak velayati rad abossen. Piramard ateiny xari barša akoy-o-xošo dota peyadā a čen.Mardom-e-velayat-e-avally agon če piramard-e-nafahmi vasiley savary šo hen xošo peyada araftasen. Piramard-o-posoš ā savar-e-xar aben. Ačen az yak velayati rad aben. Mardomoš agon če birahmen hardotašo āsavaren. Yak xar-e-badbaxti do nafar go taki ša sovar hessen.ie dafa piramardi xoš owsar-e-xar ageri-o-posi-a-souar-e-xar akoy. Mardom-e-velayat baadi agon čekad javoon-e-jahelin xoš savaren piramard-e-badbaxti peiada ači. Piramard a sovar abi posi owsar-e-xar ageri-o-ačen.arasen a yak velayati dega Mardomoš agon beče in čeny owsare xar oš bare piramard e gotakenixoš a souare xaren.
kap-e-mardom ot naša bassa
«سهیلا طیبات»
پیرمردی بوده، یک پسر داشته و یک خر. روزی با هم از یک روستا می­گذشتند، در حالی که باری بر روی خر بوده و خود و پسرش پیاده می­رفته­اند. مردم روستا می­گویند : چه پیرمرد نفهمی، وسیله سواری دارد ولی پیاده می­روند. پیرمرد و پسر با شنیدن این حرف هر دو سوار خر می­شوند و به راه ادامه می­ دهند، می­رسند به روستایی دیگر، مردمان روستا می­گویند: چه بی­رحمند، دو نفر مرد گُنده بر خر سوارند. این دفعه پیرمرد خودش افسار خر را به دست می­گیرد و پسرش را سوار می­ کند. مردم روستای بعدی می­گویند: چقدر این جوان نادان است که خودش سوار و پدر پیرش پیاده می­رود. پیرمرد سوار می­ شود و پسر افسار خر را می­گیرد به راه خود ادامه می­ دهند. به یک روستای دیگر می­رسند. مردمانش با دیدن آن­ها می­گویند: بچه­ای مثل این افسار خر را گرفته و مرد گنده خودش سوار خر شده است. منظور از این حکایت این است که: دهان مردم را نمی­ شود بست.
۴-۲۰-۶- فیل و مورچه
اگی یک فیلی رفته خونه مورچَیا خراب شَِ کِردهِ، مورچَیا هَمَه هُنْدِ سِنْ اَلِ جوش شَ خاسِدِه، فیل خُشْ شَ تَکِنِدِه، مورچَیا همش تَکدِه، یکی نِکتَه و اَزِر خِرُش چسبِدَه بُدِه. مورچیای دِگهَ تشویق شُ اِکِردِه شَ گتُهِ: خَفَش بُکُ، خَفَش بُکُ.
Agi yak fili rafte xoney moorčaya xarab ša kerde. Moorčaya hama hondesen ale jošša xasede. Fil xoš ša takenade. Morčaya hamaš taked,yaki nekate-o-azer-xeroš časbeda bode. Morčaya-y-dega tašviq šo akerde ša gote. Xafaš boko-xafaš boko.
می­گویند: یک فیلی رفته خونه مورچه­ها را خراب کرد. مورچه­ها همه آمدن روی بدنش و شروع کردند به گاز گرفتن. فیل خودش را می­ تکاند که مورچه­ها بریزند. همه مورچه­ها ریخته­اند به جز یکی و زیر گلوی فیل چسبیده بوده. مورچه­های دیگر تشویقش می­کردند و می­گفتند: خفه­اش کن. خفه­اش کن.
(فاطمه لقمان زاده)
۴-۷-۷- ترک و پیرمرد
یک ترک و یک پیرمرد بُسِن. اَچِن اِکوه. یک دُتی بُدهِ اسمش فاطی شُ اَگتُه. اَبرای کوه بُدِه. ترکه وَ پیرمردی اگی: چه طعری بکنم که انجیر کوه بخورَم؟ انجیریا جای نِرگی بُدِه. پیرمرد اگی: هی بَلاتَ سیَر اُچی، بال شَزی نَه بُکُ. دو تا سُپْ اَتارِن. اَبَنْدنِ اَدوتا کَفَلُش و فاطی اَبِرِن لَبِ کوه. شَ گُنْ: فاطی انجیر اَبنشْ اگی: ها. اگی: حالا پَل بِز برو انجیر بیا. هِی اِتا هِی زَهْره ناکوی. یَک دَفِا لا،شَ دِن اَکِت اَتِ دَرّه و تکّه تکّه اَبی. ترکه اگی بلاشَ سِرَه بِزِند: پَلُش نِکی، تکّهِ یاش جَم اَکُنِن اَبند اَکُنِن و اَبِرِن.
Yak tork-o- Yak piramardi bossen. Ačen a ko. Yak doti bode esmoš fati šo agote. Abaray ko bode.
Torka va piramardi agi če tari bokonam ke anjire-koh boxoram? Anjire ya jay-e-nergi bode. Piramard agi hey bala ta sera oči,ball šazi naaboko.
do ta sop ataren. Abanden a dota kafalaš-o-fati aberen lab-e-koh.ša gon.fati anjir ābeneš?
Agi ha.agi hala pall beza boro anjir beia.
Hey ata hey zahra nakoy. Yak dafa loša den. Aket a te darra-o-tekka tekka abi- torka agi bala ša sera bezend paloš neki paloš neki.
یک ترک و یک پیرمردی بودند با هم می­روند کوه. یک دختری بوده به نام فاطی که بالای کوه بوده، ترکه به پیرمرد می­گوید: چه کار کنیم که از انجیر کوه بخوریم؟ انجیرها توی درهّ­ای بودند. پیرمرد می­گوید: بلا به سرت بیاید. برایش بال درست بکن. دو تا سپ حصیری می­آورند و به دو بازوی فاطی می­بندند و او را به لب پرتگاه می­برند و به او می­گویند: فاطی انجیرها را می­بینی؟ می­گوید: بله می­گویند: حالا پر بزن برو انجیر بیار. فاطی هی می ­آید پر بزند اما می­ترسد و جرأت نمی­کند. یک دفعه او را هل می­ دهند به داخل دره پرت می­ شود و تکه­تکه می­ شود و می­میرد،ترکه می­گوید: بلا به سرش بزند پر-نزد، پر­نزد. بعد هم تکه­هایش را جمع می­ کنند و بند می­ کنند و می­برند.
«علی طیبات»
۴-۲۰-۸- روباه و طبیب
یَک رُزی روباه چَشْ دَردُش بُدِه. اَچی پَی طبیب. اگی: طبیب مَ چَشُم درد اَکِردا، یَک دوایی وَ سِه مَ بُکُ. اگی: دوای تُ تُمبِ نِلدَه. اگی: تُمبِ نِلِدَه؟ مِندِه اَبی؟
اگی: ها دوای روباه فقط تُمبِ نِلدِن دِگهَ ایچ دوایِیش نی وَسِه چَشْ دردُش.
روباه: اگی: تُمبِ نِلِدَم نی هر جاش کِه اُتْ دِدِیِ مَمْ لِدِه.
اگی: خاب نَ پَ وَمِ چَشْ دردتُ بگرد کِ بِهتَراُتِنْ.