نتیجه گیری ۶۲
پیشنهادات: ۶۳
منابع: ۶۴

فصل اول

مقدمه

۱-۱- مقدمه

امروزه جمعیت انسانها با رشد سریعی روبرو است که این پدیده در مقایسه با قرن نوزدهم یک انفجار محسوب می شود. این افزایش جمعیت از دو جنبه برای متخصصین علوم کشاورزی و منابع طبیعی دارای اهمیت است. هدف اول دستیابی به تکنولوژی تامین غذای بشر برای جمعیت دنیا و عوامل موثر میزان و عرضه آن ها تأثیر دارد و دوم مطالعه روند ازیاد جمعیت و اثرات آن بر عرضه فرآورده های کشاورزی برای نسل های آینده می باشد. در این رابطه مسایل مختلفی باید مورد توجه قرار گیرد برای مثال محدودیت زمین قابل کشت و مشکلات زیست محیطی و استفاده بیش از حد از منابع محدود از آن جمله هستند (تقی زاده، ۱۳۷۵). با توجه به پیچیدگی هضم و متابولیسم پروتئین در نشخوار کنندگان به علت وجود هضم میکروبی و تغییرات زیاد آن در دستگاه گوارش از پیچیدگی خاصی برخوردار است متخصصین تلاش می کنند تا حیوان با کمترین هزینه بیشترین پروتئین مورد نیاز خود را از لحاظ پروتئین میکروبی و حقیقی تولید ،وکند (کامرا و همکاران، ۲۰۰۸). آزمایش های اندازه گیری قابلیت هضم شامل آزمایش بر روی حیوان زنده^[۱] و روش آزمایشگاهی^[۲] است که هر کدام به نوبه ی خود دارای مزایا و معایبی هستند.

در تغذیه نشخوار کننده باید سیستم تولیدی متمرکزی به ویژه در مورد تولید شیر وسایر نیازهای حیوان توسط سطوح بالای اانرژی و پروتئین در نظر گرفته شود. بنابراین باید نسبت بالایی از نشاسته و پروتئین باکیفیت بالا در تغذیه حیوانات استفده گردد .که این مواد هم بسیار سریع تخمیر می شوند. تجزیه سریع نشاسته باعث اسیدوز و تجزیه سریع پروتئین باعث تولید آمونیاک شکمبه ای و در نهایت افزایش دفع ازت گردد که در گذشته به منظور تاخیر انداختن تجزیه پذیری پروتئین از آنتی بیوتیک ها ویونفرها برای کاهش جمعیت مسئول تخمیر سریع پروتئین استفاده می شد. ولی با توجه به باقی ماندن آنتی بیوتیک ها باقی ماندن این مواد در محصولات حیوان و در نهایت گسترش محدودیتهای ژنتیکی،استفاده از آنها مورد انتقاد قرار گرفته است (اوجاو، ۲۰۰۳). در نهایت مصرف آنتی بیوتیک ها به عنوان محرک رشد خوراک حیوان توسط انجمن کشاورزی اروپا در سال ۲۰۰۶ ممنوع اعلام شد. به همین علت دانشمندان تمایل به شدند. استفاده از سایر روش های کنترل جمعیت میکروبی را( به منظور متعادل سازی تخمیر شکمبه )پیدا کردند. عصاره و اسانس های گیاهی می توانند دارای اثر متقابلی بر غشای سلولی میکروبی و مانعی برای رشد برخی باکتریهای گرم مثبت و منفی باشند. در نتیجه اضافه کردن عصاره و اسانس برخی گیاهان به شکمبه منجر به مهار دآمیناسیون و تولید متان خواهد شد. این عمل میزان آمونیاک، متان و استات را کاهش و در مقابل میزان پروپیونات و بوتیرات افزایش می دهد. (کامرا و همکاران، ۲۰۰۸؛ پاترا وهمکاران، ۲۰۰۶). در سال های اخیر تحقیقات در مورد فعالیت ترکیب های ثانویه گیاهی به عنوان افزودنی های غذایی طبیعی مورد توجه بسیار ویژه متخصصین تغذیه و میکروبیولوژیست های شکمبه ای (با هدف دستکاری تخمیر شکمبه از طریق حذف پروتوزوئرها، باکتری های تولید کنند متان و بهبود متابولیسم پروتئین و در نهایت افزایش کارآیی حیوان نشخوار کننده)قرار گرفته است (Kamra et al, 2000; Hart et al 2008, Kalsamyglya et al, 2007; Penn Char et al 2007; Patra et al, 2006: Mkayntash et al, 2003)زمانی که «آزمایشات سنتی داروهای دامپزشکی»^[۳] استفاده ازاسانس های گیاهی مورد نظر را بر بازگرداندن سلامت به حیوانات و بنابراین به طور غیرمستقیم بر بهبود بازده تولید مور توجه قرار داده بود. مسائل مورد توجه در صفات تولیدات حیوانی متمرکز بر بهبود بازده تولیدی حیواناتی بود که سالم بودند و علائمی از بیماری از خود نشان نمی دادند. در طول ۶۰ سال گذشته، یکی از راه های بهبود عملکرد ، وارد کردن سطوح کم تراز دوز درمانی آنتی بیوتیک (۵/۲ تا ۱۲۵ میلی گرم در هر کیلو گرم خوراک که ۵ تا ۱۰ برابر کمتر از دوز درمانی آنها است) در خوراک حیوانات بود که می توانست بازده رشد آنها را تا ۱۰ درصد افزایش دهد (Russel and Hoilihan,2003) موننسین، لازولوسید ولیدومایسین پرویپونات، رایج ترین آنتی بیوتیک های مور استفاده در نشخوار کنندگان بودند و همگی به خانواده آنتی بیوتیک های یون دوست تعلق دارند. آنها به طور عمده در پرورش دام های گوشتی و به ویژه در پروار بندی دام ها کاربرد دارند. به دلیل احتمال وجود باقی مانده آنتی بیوتیک ها در شیر، استفاده از آنها در دام های شیری محدود شده است. نحوه عمل آنها مختل کردن شیب یون ها از غشای سلول باکتری های مستعد (یعنی باکتریهایی که این آنتی بیوتیک هابه صورت تخصصی علیه آنها عمل می کند) می باشد (خصوصاً باکتریهای گرم مثبت) و نتیجه آن تغییرات مفید در الگوی تخمیر شکمبه ای بوده است(Rosol, et al, 2003; Kalavy and Tdschy et al, (2003 نسبت پرویپونات به استات تولیدی افزایش یافته که خود همراه با کاهش تولید متان و کاهش تجزیه پذیری پروتئین خوراک در شکمبه می باشد و هر دو این ها باعث افزایش بازده غذایی می شوند هم چنین این مواد سبب کاهش بروز اسیدوز و نفخ نیز می شوند.
با این حال، به دلیل اهمیت موضوع مقاومت باکتریها به آنتی بیوتیک ها، استفاده از آنتی بیوتیک های محرک رشد در اتحادیه اروپا ممنوع شده است بنابراین اسانس های گیاهی به دلیل اثرات ضد میکروبی که دارند((Hu Lin, et al, 2004; Burt et al, 2000; Dorman and Deniz et al, 2000 می تواند یکی از مواد جایگزین باشد. به نظر می رسد تاثیر اسانس های مختلف بر روی دام ها بر اساس جیره های مختلف متفاوت می باشد. در تحقیقی بره های تغذیه شده با جیره بر پایه جو در مقایسه با جیره ی بر پایه ذرت تمایل به کاهش PH در شکمبه داشتند. که این متناسب با غلظت بالاتراسید های چرب فرار در بره های تغذیه شده با جیره بر اساس جو تغذیه شده بودند در مقایسه با بره هایی که با جیره بر پایه ذرت است..(Chaves et al; ۲۰۰۸) بر عکس بنجامین و همکاران گزارش کردند که PH و غلظت کل اسید های چرب فرار شکمبه در گاو های گوشتی تغذیه شده با جیره بر پایه ذرت به ترتیب پایین تر و بالاتر از تیمار تغذیه شده با جیره بر اساس جو بودند. که علت آن را احتمالا ناشی از بالاتر بودن ماده خشک مصرفی گاوهای تغذیه شده با جیره بر اساس ذرت بود.Beauchemin et al; ۲۰۰۵) (. چاوز و همکاران در سال ۲۰۰۸ گزارش کردند که نسبت مولار استات ، پروپیونات، والرات و بوتیرات در بره های در حال رشد تحت تاثیر نوع غله و اسانس کارواکرول و سینامالدئید قرار نگرفت. (Chaves et al; 2008). هدف این آزمایش بررسی تاثیراسانس مرزه بر پایه دوجیره دانه ذرت و دانه جو بر تخمیر شکمبه ،متابولیت های خونی و عملکرد بزغاله های ماده بومی آذربایجان غربی می باشد.

فصل دوم

بررسی منابع

(بررسی ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق)

۲-۱-تاریخچه و معرفی گیاهان دارویی

قدمت شناخت خواص دارویی گیاهان، شاید خارج از حافظه تاریخ باشد. طبق برخی سنگ نوشته ها و شواهد دیگر، به نظر می رسد مصریها و چینی ها در زمره ی نخستین اقوام بشری بوده باشند که بیش از ۲۷ قرن قبل از میلاد مسیح، ازگیاهان به عنوان دارو استفاده کرده و حتی برخی از گیاهان را برای درمان دردها کشت داده اند. مردم یونان باستان با خواص دارویی برخی از گیاهان به خوبیآشنا بودند.. بقراط حکیم ، ارسطو شاگرد وی و دیگران، برای استفاده از گیاهان در درمان بیماری ها ارزش زیادی قابل بوده اند. یکی از شاگردان ارسطو بنام تئوفرات مکتب درمان با گیاه را بنیاد نهاد. پس از آن، دیوسکورید در قرن اول میلادی، مجموعه ای از ۶۰۰ گیاه دارویی با ذکر خواصی درمانی هر یک را تهیه و به صورت کتابی درآورد که این کتاب بعدها سرآغاز بسیاری از معاملات علمی در زمینه گیاهان مذکور گردید، به طوری که مثلاً جالینوس پزشک معروف یونانی در کارهای خود به کتاب دیوسکورید استناد کرده است. در قرن هشتم تا دهم میلادی، دانشمندان ایرانی نظیر ابوعلی سینا، محمد زکریای رازی و دیگران به دانش درمان با گیاه رونق زیادی دادند و گیاهان بیشتری را در این رابطه معرفی کردند و کتاب های معروفی چون قانون و الحاوی را به رشته تحریر درآوردند. پس از درمان با گیاه همچنان ادامه یافت. در قرن سیزدهم، این بیطار مطالعات فراوانی در مورد خواص دارویی گیاهان انجام داد و خصوصیات بیش از ۱۴۰۰ گیاه دارویی را در کتابی یادآور شد. پیشرفت اروپاییان در استفاده ی دارویی از گیاهان در قرن هفده و هجده ابعاد وسیعی یافت و از قرن نوزدهم کوششهایی همه جانبه برای استخراج مواد موثره از گیاهان دارویی و تعیین معیارهای معینی برای تجویز و مصرف آن ها شروع شد. کوششهای آن زمان تا به امروز هم تداوم یافته و درحال حاضر نیز با سرعت هرچه بیشتردر حال پیشرفت است. اکنون با در دست داشتن نتایج آزمایش ها و تحقیقات، با اطمینان به تشریح و تفصیل علمی مزایای موجود در مواد موثره گیاهان دارویی در رابطه با انسان و حیوانات پرداخت. امروزه رفته رفته برتعداد این گیاهان افزوده گشته و جنبه های مختلف استفاده از آنها نیز گسترش یافته است. باید دانست اگرچه برخی از گیاهان در زمان های گذشته به عنوان گیاهان دارویی مورد استفاده قرار می گرفته اند ولی اکنون با توجه به بررسی های روز، به عنوان گیاهان دارویی شناخته نشده و تقریباً کنار گذاشته اند. امروزه گیاهان جدید زیادی جزءگیاهان دارویی شناخته می شوند و زمین های زراعی وسیعی نیز به کشت آنها اختصاص یافته است:در حقیقت چه گیاهانی دارویی هستند؟ امروزه گیاهانی به عنوان گیاه دارویی شناخته می شوند که دارای صفات زیر باشند:
- در پیکره این گیاهان مواد خاصی ساخته و ذخیره می شود به نام مواد موثره، موادفعال که این مواد تأثیر فیزیولوژیکی بر پیکر موجود زنده برجای می گذارد. این گیاهان برای مداوای برخی از بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرند. مواد فعال مذکور در طی یک سلسله فرآیندهای ویژه و پیچیده ی بیوشیمیایی، به مقدار بسیار کم، معمولاً کمتر از وزن خشک گیاه ساخته می شوند و به متابولیت های ثانوی نیز معروف هستند:

• • کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی، صرفاً به خاطر استفاده از مواد موثره آنها صورت می گیرد.

• • ممکن است اندام خاصی چون ریشه، ساقه، برگ ها، گل و … حاوی مواد موثره مورد نظر باشد. از این رو، نمی توان تمام اندام های گیاه مربوط را منبع ماده ی دارویی مورد نظر دانست:

• • معمولاً از اندام های مورد نظر به صورت تازه استفاده نمی شود (و بهتر است نشود) یعنی اندام های مورد نظر باید تحت تأثیر عملیات خاصی چون: تمیز شدن، هواخوردن، خشک شدن، پالودگی و … قرار گیرند و پس از آن مورد استفاده واقع شوند.

• • گیاهان دارویی حاوی مواد موثره، در مقایسه با عموم گیاهان موردعمل در کشاورزی چون غلات و سبزی ها که به طور عام مورد استفاده انسان، در موارد خاصی قابل استفاده اند (برای تولید آن ها سطوح زراعی نسبتاً محدودی نیز کفایت می کند (امیدبیگی، ۱۳۸۶).

۲-۲-ترکیب های ثانویه^[۴]

ترکیب ها با متابولیت های ثانویه ی موجود درگیاهان، ترکیب هایی هستند که نقش چندانی در فرآیندهای اصلی گیاه، مانند فتوسنتز و تنفس ندارند. این ترکیبات از متابولیت های اولیه، توسط مسیرهای خاصی به منظور اهدافی نظیر جذب حشرات گرده افشان، نقش تدافعی در برابر بیمارها، آفات و حیوانات چرا کننده ها، افزایش تحمل و سازگاری گیاه در برابر شرایط نامساعد محیطی (گرما، خشکی و …) افزایش توان رقابتی و غیره تولید می شوند تولید ترکیبهای ثانویه درگیاهان کمتر از یک درصد کربن حاصل از فتوسنتز را به خود اختصاص می دهد. اغلب این متابولیت ها در برخی از سلول ها (واکوئل) و بافت های گیاهی سنتز، ذخیره و در نهایت ترشح می شوند. از مهمترین ترکیب های ثانویه گیاهی می توان ساپونین ها، تانن ها و روغن های فرار را برشمرد (کامرا وهمکاران،۲۰۰۸، هارت وهمکاران، ۲۰۰۸، کالسامیگلا وهمکاران، ۲۰۰۷؛ والاس و همکاران، ۲۰۰۲)

۲-۳- تاریخچه کشف ترکیبات ثانویه گیاهان

حدود ۲۰۰ سال است که نقش مهم ترکیب های اولیه (کلروفیل، اسیدهای آمینه، هیدروکربن های ساده، لیپیدها، نوکلئوتیدها و غیره) در اعمال حیاتی گیاهان مانند تقسیم و رشد سلول ها، تنفس، انتقال، ذخیره وتولید مثل مشخص شده است.
برای اولین بار کاسل در سال ۱۸۹۱ میلادی به یک سری ترکیبات متفاوت در گیاهان پی برد (گونتر، ۱۹۴۸). در چند دهه اخیر پژوهشگری به نام سزپاک مطالعات متعددی در زمینه ی ترکیبات ثانویه انجام داد. ایشان در کتابی تحت عنوان شیمی گیاهی (فیتوشیمی) این مواد را ترکیب نهایی نام گذاری کرد. پس از آن با پیشرفت فن آوری های جدید در زمینه ی تجزیه و جداسازی مواد شیمیایی مانند روش های کروماتوگرافی، اکثر محققان این ترکیبات آلی یا ملکول های درشت را که در اکثر گیاهان سنتزمی شوند، ترکیبات ثانویه (متابولیت های ثانویه) نامیدند. ترکیب های ثانویه برخلاف ترکیب های اولیه، نقش چندانی در فرآینده های اصلی گیاه ندارند. تنها کمتر از یک درصد کل کربن در سلول و بافت های گیاهی در مقایسه با ترکیب های اولیه، صرف سنتز و ذخیره ی ترکیبات ثانویه گیاهی می شود. البته این تصور که این مواد زاید و غیرمفید می باشند. کاملاً غلط است. برای سالیان دراز نقش این ترکیبات درگیاهان ناشناخته بود تا این که در اواخر دهه ی ۱۹۶۰ با پیشرفت فن آوری های جدید در زمینه کشت بافت و کشت سلول نقش مهم ترکیبات ثانویه در فرآیندهای اکوفیزیولوژیکی گیاهان و اثرهای متقابل بین عوامل بوم شناسی و گیاهان به اثبات رسیده است. بنابراین کاربرد و فواید این ترکیب ها، نیازمند شناخت آن ها است که اغلب ترکیبات و ژن های مسئول بیوسنتز آنها ناشناخته مانده است. تاکنون تنها درحدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از ترکیب های ثانویه که درحدود ۱۰ هزار نوع برآورد شده اند از گونه های مختلف گیاهان جداسازی و شناسایی شده اند (کالسامیگلیا وهمکاران، ۲۰۰۷). از مهم ترین وظایف ترکیبات ثانویه که برای گیاه گزارش شده اند عبارتند از دریافت و ارسال پیامها بین گیاهان و سایرموجودات زنده، نظیر گیاهان رقیب، میکروب ها، علف خواران، گرده افشان ها، حیوان ها و یا پرندگان انتقال دهنده ی میوه و بذر و سازگاری گیاهان با شرایط محیطی است (عبدالله قاسمی، ۱۳۸۸). نتایج اکثر تحقیق ها نشان داده است که گیاهان درواکنش به عوامل بیماری زا (پاتوژن ها)، گیاه خواران و عوامل تنش زا، بر اثر پدیده هایی نظیر جهش های توارثی، انتخاب طبیعی و تغییرات تکاملی به نوعی سازگاری ودر نهایت تکامل دست یافته اند که می توانند با تولید ترکیب های ثانویه اقدام به دفع و حفاظت گیاه در برابر آن ها نمایند بنابراین می توان چنین بیان نمود که گیاهان دارای این نوع ترکیب ها، نسبت به سایرگیاهان از سازگاری بیشتر و بقای طولانی تری برخوردار هستند (عبداله قاسمی، ۱۳۸۸)، فرآیندهای تولید، انتقال و ذخیره ترکیبات ثانویه در گیاهان، نیاز به انرژی زیادی دارد. به عبارتی تولید این مواد برای گیاه، گران وهزینه برهستند. نتایج مطالعات نشان می دهد که گیاهان فاقد توانایی تولید فرآورده های ثانویه با وجود رشد بیشتر سازگاری کمتری نسبت به شرایط نامساعد گیاهان تولید کننده این ترکیب هادارند ، بنابراین میتوان چنین نتیجه گرفت که گیاه هرگز بیهوده این ترکیبات را تولید نمی کند بلکه آنها را برای منظور اهداف خاصی تولید، ذخیره و ترشح می کند. تنوع در تولید و نگهداری این ترکیبات ، اهمیت آن ها را هر چند که عمل آنها روشن نباشد، مشخص می سازد (گونتر، ۱۹۴۸).

۲-۴- انواع ترکیبات ثانویه

۲-۴-۱-ترکیب های ثانویه به ۹ گروه مهم زیر تقسیم بندی می شوند:

فنل ها- پلی فنل ها، تانن ها وفلا ونوئیدها- گلیکوزیدها- ترپن ها- تری ترپنوئیدها و ساپونین ها- روغن های فرار- روغن های غیرفرار- پلی ساکاریدها- آلکالوئیدها وترکیب های فعال خیلی مهم به دو گروه شیمیایی تقسیم بندی می شوند: ترپنوئیدها (منوترپنوئیدها و سسکویی ترپنوئیدها) و فنیل پروپانوئیدها این دو گروه از مواد جدید گوناگون حاصل از متابولیسم اولیه سرچشمه می گیرند واز مسیر متابولیکی جداگانه ای سنتز می شوند. تعداد ترپنوئیدها بسیار زیاد است و از متابولیت های ثانویه مشتق شده اند و در حدود ۱۵۰۰۰ ترکیب مختلف در حال حاضر در توان علمی توصیف شده است. این ترکیب ها از ساختار پایه پنج کربنه مشتق شده اند که واحد ایزوپرن نامیده می شود و طبقه بندی آنها بستگی به تعداد این واحدها در ساختار ترکیبات دارد. در بین ترپنوئیدها، مهمترین ترکیب عصاره های گیاهی در اکثر گیاهان متعلق به خانواده منوترپنوئیدها و سسکوی ترپنوئیدها است. فنیل پروپانوییدها از ترکیب های مهم عصاره های گیاهی محسوب نمی شود ولی در برخی از گیاهان وجود دارند . واژه فنیل پروپانویید ترکیبات سه کربنه (که با حلقه آروماتیک شش کربنه باند شده اند)، برمی گردد. فنیل پروپانوئیدها (شکل ۱و۲) از فنیل آلانین ها (یک اسید آمینه آروماتیک) مشتق می شوند که به وسیله مسیرمتابولیکی شیکیمات^[۵] که تنها در میکروارگانیسم ها و گیاهان وجود دارد سنتز می شوند.
شکل۱: مسیر متابولیکی بیوسنتزترکیبات فعال گیاهان

۲-۵- ماده موثره^[۶]

به گروهی از مواد یا ترکیبهای ثانویه در گیاه که نقش موثری در بهبود، درمان، پیشگیری بیماری ها و در نهایت سلامت انسان و دام داشته باشد، ماده موثره گفته می شود. با بهره گرفتن از تکنیک های فیتوشیمیایی وحتی فن آوری زیستی میتوان اقدام به تجزیه،جداسازی، شناسایی و استخارج این مواد از گیاه کرد:

۲-۶- اسانس یا ترکیب های آروماتیک یا روغن های فرار ^[۷]

اسانس یا ترکیب های معطر یکی از بزرگترین و مهمترین ترکیبات ثانویه در گیاهان دارویی، ادویه ای و به ویژه معطر هستند. به ترکیبات ثانویه که در برخی گیاهان به دلیل مسیرهای بیوشیمیایی خاص تولید می شوند و به صورت معطر، روغنی (روغن دوست)، غلیظ، فرار، آب گریز یا غیرمحلول در آب هستند مواد معطر یا اسانس یا روغن قرار^۳ می گویند (کالسامیگلیا و همکاران، ۲۰۰۷، گونتر، ۱۹۴۸). اسانس ها یا روغن های فرار ترکیب های بسیار پیچیده ای هستند که شامل مخلوطی از استرها، الکل ها، ترپن ها، آلدییدها و استن ها هستند. در علم شیمی مفهوم آروماتیک به معنی معطر است و هر ماده ای که در ساختار ملکولی خود، دارای حلقه بنزنی باشد مواد آروماتیک ودر غیر این صورت آلیفاتیک گویند.
مهمترین ترکیب های موجود در انواع اسانس ها یا روغن های فرار موجود در گیاهان دارویی ادویه ای و معطر را می توان به طور تیتروار بیان کرد.

• • ترپنو ییدها: منتول موجود در نعناع و تیمول مونوترپن ها است که در این گروه قرار دارد.

• • فنیل پروپانوییدها: ایوگنول میخک و آنتول رازیانه در این گروه قرار دارد.

۲-۷- هیدروکربن های موتوترپنی

• • الکل ها: دارای گروه هیدروکسیل همراه با ساختمان هیدروکربنی هستند مثلاً لینالول در این گروه قرار می گیرد که در آویشن وجود دارد و دارای خاصیت ضدباکتری (گرم مثبت و منفی) و ضدقارچی موثری است. همچنین منتول، ژنرانیول، سیترونلول وبورنئول هم در این گروه قرار می گیرد.

• • آلدئیدها که از این گروه می توان به ژرانیال، سیترونلال و سیترال اشاره کرد که دارای خاصیت آارم بخشی، میکروب کشی و ضدقارچی هستند.

۲-۸- فنل ها

ترپنوییدها و فنیل پروپانوییدها فعالیت آنتی میکروبی شان را با تأثیر بر غشای سلولی انجام می دهند. حداقل بخشی از فعالیت آنها به علت طبیعت هیدروفوبیک (آب گریزی) هیدروکربن های حلقوی آنها است که به آنها اجازه می دهد با نفوذ به غشای سلولی بین فضای لیپیدی دیواره سلولی باکتری تجمع یابند. چنین تاثیر متقابلی سبب تغییراتی در ساختار غشای ، در نتیجه متحرک و منبسط شدن غشا می شود. عدم پایداری غشای با یون های غشای در ارتباط بوده و باعث کاهش گرادیان انتقال یونی در آنها می شود. در بسیاری از موارد، باکتریها با استفاده ازپمپ یونی این اثرات راخنثی می کنند و مرگ سلولی اتفاق نمی افتد اما انرژی بیشتری صرف این کار میشود و رشد باکتری، کند می گردد . درکل فعالیت آنتی میکروبی عصاره های گیاهانی به علت اکسید شدن گروه هیدر وکربنی آنها به هنگام نفوذ به درون دیواره ی باکتری است، به ویژه در ساختارهای فنلی مانند کارواکرول و تیمول به علت ایجاد پیوند هیدروژنی گروه هیدروکسیل با چربی درون سلولی باکتری باعث افزایش نفوذپذیری دیواره ی سلول باکتری و خروج یون ها واندامک های سلولی و نهایتاً مرگ سلول می شوند.
اولتی و همکاران (۲۰۰۲) پیشنهاد دادند در یک مکانیسم تناوبی گروه هیدروکسیل فنل ها به عنوان حامل غشایی یون های مثبت تک ظرفیتی وپروتون ها عمل می کند که این مکانیسم در آنتی بیوتیک های یونوفری نیز وجود دارد. اولتی وهمکاران (۲۰۰۲) همچنین مشاهده کردند که این فرضیه ها تنها در مورد گروه های هیدروکسیلی ترکیبات حلقوی مصداق می کند، زیرا ترکیباتی مانند منتول (دقیقا ًمشابه کارواکرول ولی غیرحلقوی) همان تأثیر را نشان نمی دهند. این امر ممکن است به علت وجود سیستم الکترون آزاد و اسیدیته بالای فنل ها و متعاقباً توانایی گروه هیدروکسیل آنها برای رهاسازی پروتون باشد. مکانیسم عمل روغن های فرار بیشمار بر باکتری های گرم مثبت تأثیر دارد و غشای سلولی مستقیماً با ترکیبات هیدروفوبیک عصاره های گیاهی در ارتباط است. درمقابل، دیواره خارجی سلول که غشای سلولی را پوشش می دهد در باکتری های گرم منفی هیدروفیلیک است و به مواد لیپوفیلیک اجازه ورود نمی دهد. مانند مونسنین بیشتر ترکیبات عصاره های گیاهی لیپوفیلیک (چربی دوست) هستند ونمی توانند به غشای باکتری گرم منفی نفوذ کنند.

شکل۲: ترکیبات عصاره‌های گیاهی A: منوترپنوئید، B: سسکوترپنوئید، C: فنیل پروپانوئید
با این وجود، غشای خارجی باکتری های گرم منفی در مقابل مواد هیدروفوبیک کاملاً نفوذ ناپذیر و مولکول های با وزن ملکولی کم می تواند با آب اثر متقابل داشته باشد و از دیواره سلولی بین لایه لیپو ساکاریدی و یا از بین پروتین های غشا انتشار یابند و با دولایه لیپیدی سلول واکنش نشان می دهد.

- آیا شکل و شمایل ظاهری شهر(نمای ساختمان­ها/ شکل کوچه­ها و خیابان­ها/ پارک­ها/ پاکیزگی معابر) و امکانات و خدمات شهری(خدمات آموزشی/ درمانی/ ورزشی/ فرهنگی/ تفریحی/ حمل و نقل) در ادامه زندگی­تان در اینجا تاثیری دارد؟
بیش­تر شرکت­ کنندگان بیان داشتند که در نسیم­شهر ظاهر اکثر ساختمان­ها فرسوده و قدیمی، شکل کوچه و خیابان­ها نامناسب، تعداد پارک­های محلی ناکافی و خیلی از محله­ها(جوی­ها، کوچه­های تنگ، بازارچه­ها و…) نیز از نظافت و پاکیزگی لازم برخوردار نیستند. از نظر بیش­تر آنها، نسیم­شهر از لحاظ خدمات(درمانی، آموزشی، تفریحی و فرهنگی) با کمبود مواجه است، اما خدمات تجاری و حمل و نقل عمومی نسبتاً کافی و متناسب با نیاز ساکنین می­باشد. بیش­تر شرکت­ کنندگان بیان داشتند گرچه به نظر آنها نسیم­شهر از لحاظ این ویژگی­ها چندان وضعیت مطلوبی ندارد، اما عوامل دیگری چون(ساختن تدریجی نسیم­شهر به دست خودشان، نزدیکی به اقوام و خانواده، شناخت هم­محله­ای­ها و اعتماد میان آنها، ترس از ترک نسیم­شهر و تجربه مکان دیگر برای زندگی و…) تاثیر بسیاری بر ماندگاری آنان در این شهر دارد. یکی از شرکت­ کنندگان بیان داشت که وضعیت درمانگاه­ها، کوچه­ها و خیابان­ها، ساختمان­ها و … بالاخره درست می­ شود، اما مهم این است که تنها نیستیم و اگر مشکلی پیش بیاید، دلمان به بقیه گرم است.

- با توجه به مضامین استخراج شده از بحث­های گروهی متمرکز انجام گرفته در نسیم­شهر، می­توان بیان کرد که عامل سرمایه اجتماعی، مهم­ترین عامل در ایجاد حس تعلق به مکان در نسیم­شهر است. شکل­ گیری نسیم­شهر به عنوان یک اسکان غیررسمی به دست خود ساکنین؛ وجود روابط قوی و گسترده ساکنین نسیم­شهر با خانواده، اقوام، آشنایان، هم­محله­ای و همسایه­ها؛ قرارگیری در شبکه ­های اجتماعی وابسته به قومیت و مبدا مهاجرت؛ هم­زبانی بخش عمده­ای از ساکنین و… به عنوان عناصر شکل­دهنده سرمایه اجتماعی نسبت به سایر عوامل بررسی شده در پژوهش حاضر، تاثیر بیشتری بر شکل­ گیری تعلق مکانی ساکنین داشته است. با توجه به نتایج حاصل از پیمایش نیز می­توان گفت که در کنار طولانی بودن مدت زمان سکونت، عامل تعیین­کننده و اصلی در شکل­ گیری حس تعلق مکانی ساکنین نسیم­شهر، سرمایه اجتماعی است و تاثیر آن نسبت به سایر عوامل بررسی شده در تحقیق حاضر بر حس تعلق مکانی ساکنین نسیم­شهر، بسیار بیش­تر می­باشد.
فصل ۵
نتیجه ­گیری و پیشنهادات
۱- ۵ نتیجه ­گیری
با توجه به اینکه هدف تحقیق حاضر، بررسی و مقایسه عوامل مؤثر بر حس تعلق مکانی میان ساکنین شهر جدید پرند(اسکان رسمی) و ساکنین نسیم­شهر(اسکان غیررسمی) عنوان شده است. در مبانی نظری تحقیق، مفهوم حس تعلق مکانی از نقطه نظر افراد مختلف تعریف و نظریه­ های مرتبط با آن در دو رویکرد روانشناسی­محیطی و پدیدارشناسی مطرح شد. همچنین ابعاد حس تعلق مکانی مشخص و ابعاد عاطفی، شناختی و رفتاری مبنای بررسی و شناخت حس تعلق مکانی در نمونه­های موردِ مطالعه قرار گرفت. سپس به منظور بررسی و مقایسه عوامل مؤثر بر ایجاد حس تعلق مکانی در میان ساکنین شهرجدیدپرند و نسیم­شهر؛ عوامل سرمایه­اجتماعی، سرمایه­فرهنگی، نگرش به ویژگی­های فضایی- کالبدی، مدت زمان سکونت، ویژگی­های فردی و تاثیر آنها بر حس­تعلق­مکانی در هر دو نوع اسکان مبنای مطالعه و سنجش با بهره گرفتن از روش ترکیبی(پیمایش در زمره روش­های کمّی و بحث گروهی متمرکز در زمره روش­های کیفی، به عنوان یک روش تکمیلی پس از پیمایش) قرار گرفت.
در ذیل نتایج و تحلیل فرضیات تحقیق در نمونه­های مورد مطالعه(شهرجدیدپرند و نسیم­شهر) بر اساس جمع­بندی یافته­های حاصل از روش پیمایش و بحث گروهی متمرکز با تاکید بر مفاهیم مطرح شده در مبانی و چارچوب نظری، بیان می­ شود:
فرضیه اول: به نظر می­رسد بین سرمایه اجتماعی و حس­ تعلق ­مکانی ساکنین شهر جدید پرند/ نسیم­شهر رابطه معناداری وجود دارد.
نتایج حاصل از پیمایش نشان­دهنده همبستگی بالا و مستقیم بین این دو متغیر در شهر جدید پرند و نسیم­شهر است - نتایج حاصل از بحث گروهی متمرکز نیز گویای همین امر است- با این تفاوت که میانگین حس تعلق مکانی(۶۸/۳۳) و سرمایه اجتماعی(۳۷/۲۶) در ساکنین شهر جدید پرند نسبت به میانگین حس تعلق مکانی(۶۷/۴۱) و سرمایه اجتماعی(۳/۳۵) در ساکنین نسیم­شهر، پایین­تر می­باشد.
- پایین­تر بودن سرمایه اجتماعی و به تبع آن حس تعلق مکانی در شهر جدید پرند را بر اساس نتایج حاصل از پیمایش و بحث گروهی متمرکز می­توان به شرح زیر تبیین نمود:
به نظر می­رسد با توجه به اینکه عمده جمعیت شهر جدید پرند به شکلی یکباره و به خصوص با تکمیل پروژه­ های انبوه­سازی مسکن مهر به این شهر مهاجرت کرده و در روند شکل­ گیری، ساخت و برنامه­ ریزی شهر مشارکت داده نشده و نیازهایشان چندان شناسایی و مورد توجه قرار نگرفته است، از حس تعلق مکانی و سرمایه اجتماعی کمتری نیز برخوردار می­باشند. از آنجائیکه شکل­ گیری تدریجی و مستمر شهر در طول زمان سبب ایجاد هسته­های اولیه اجتماعی، پیوندها، روابط و شبکه ­های اجتماعی می­گردد؛ مهاجرت تدریجی افراد جدید می ­تواند زمینه­ ساز گسترش و عمق این شبکه ­های اجتماعی شود، درحالیکه ورود دفعی و به یکباره جمعیت در شهر جدید پرند، فرصت ایجاد پیوندها، روابط و شبکه ­های اجتماعی را تا حد زیادی مخدوش و شکل­ گیری آن را بسیار مشکل ساخته است.
عدم شکل­ گیری شبکه ­های اجتماعی، قومی از یکسو و عدم حضور خانواده، اقوام، دوستان و آشنایان ساکنین در شهر جدید پرند از سویی دیگر، سبب کمرنگ شدن پیوندهای عاطفی، احساسی و به خصوص اجتماعی ساکنین با این شهر شده است. همچنین فقدان اماکن و فضاهای عمومی (فرهنگسرا، سرای محله و…) مبنی بر رویکرد توسعه و تعمیق شبکه ­های اجتماعی، مشارکت و اعتماد­؛ زمینه را برای تعلق عاطفی و احساسی و قرارگیری در شبکه ­های خانوادگی و اجتماعی خارج از محل سکونت(شهر جدید پرند) ایجاد کرده است که می ­تواند مانع از شکل­ گیری حلقه­های ارتباطی ساکنین و حس تعلق مکانی آنها شود.
به نظر می­رسد جمعیت شهر جدید پرند به شکلی موزائیکی و تکه­تکه در کنار هم جای گرفته­اند و افراد بدون شناخت قبلی و یا پرس و جو، بلکه از طریق ثبت­نام در طرح­ها و تعاونی­های مسکن یا به دلیل قیمت مناسب­تر زمین و مسکن در پرند نسبت به تهران به آنجا مهاجرت کرده و صاحب­خانه شده ­اند(همانطور که در نتایج حاصل از بحث گروهی متمرکز نیز خانه­دار شدن در پرند از جمله مهم­ترین دلیل شرکت­ کنندگان برای مهاجرت به این شهر بود) که این مسئله سبب شکل­ گیری همسایگی­های نامتجانسی گشته که خود زمینه­ ساز عدم برقراری روابط همسایگی، پیوندها و شبکه ­های اجتماعی و در نتیجه کاهش حس تعلق به مکان در ساکنین شهر جدید پرند شده است.
- بالاتر بودن سرمایه اجتماعی و به تبع آن حس تعلق مکانی در نسیم­شهر را بر اساس نتایج حاصل از پیمایش و بحث گروهی متمرکز می­توان به شرح زیر تبیین نمود:
شکل­ گیری نسیم­شهر در طی زمان و به صورت تدریجی، به دست خود ساکنین و با مشارکت آنها در کنار وجود شبکه ­های قومی، خانوادگی و زبانی قوی که در طی زمان شکل و گسترش یافته است، بر ایجاد و تقویت حس تعلق مکانی و سرمایه اجتماعی ساکنین نسیم­شهر اثرگذار بوده است. همچنین حضور اقوام، خویشان، دوستان و آشنایان ساکنین در نسیم­شهر؛ قرارگیری در شبکه ­های اجتماعی و قومی؛ وجود اعتماد؛ مشارکت در مراسم گروهی و خاطرات مشترک؛ زمینه­ ساز پیوندهای عاطفی و اجتماعی ساکنین با نسیم­شهر شده است. با توجه به این موضوع که شبکه ­های قوی اجتماعی از ابتدا زمینه مهاجرت افراد را به نسیم­شهر پدید آورده و اکثر هم­محله­ای­ها و همسایه­ها نیز از همشهری­های مبدا مهاجرت - غالباً آذری- هستند، می­توان بیان کرد که پیوندها و شبکه ­های خانوادگی، قومی و زبانی در نسیم­شهر بسیار پررنگ بوده و عامل مؤثری در جهت ایجاد و تقویت حس تعلق مکانی می­باشد. به عبارتی در نسیم­شهر، اغلب افراد به کمک اقوام خود که پیش­تر به این شهر آمده­اند به آنجا مهاجرت کرده، در یک محیط آشنا که نیازهایشان را برطرف و از آنها حمایت می­ کند، قرار می­گیرند و همچنین از سوی شبکه ­های بزرگتر خانوادگی و قومی نیز پشتیبانی می­شوند که مجموعه این عوامل می ­تواند سبب حس تعلق مکانی ساکنین به نسیم­شهر و نیز پایداری جمعیت در این شهر باشد.
به نظر می­رسد وجود شبکه ­های قومی، خانوادگی و زبانی در نسیم­شهر سبب شکل­ گیری مجموعه روابط و شرایطی مشابه محدوده سابق زندگی - شهر مبدا مهاجرت- شده است و این شباهت و همگنی خود می ­تواند زمینه­ ساز تمایل به حفظ نزدیکی با موضوع مورد تعلق (مکان) و شکل­ گیری حس­تعلق­مکانی در ساکنین نسیم­شهر باشد، که در بُعد رفتاری حس­تعلق­مکانی به آن پرداخته شد.
بنابراین می­توان گفت تکوین پیوندهای اجتماعی و حضور در شبکه ­های اجتماعی در مکانی معین، باعث پدیداری روح­جمعی در ساکنان آن مکان می­ شود(Coleman,1988.Putnam,1993 Bourdiue,1986). بطوریکه مکان خاص یادآور خاطرات جمعی افراد می­گردد و همین امر نوعی حس تعلق به مکان را در آنان ایجاد می­ کند. بر این اساس رابطه­ای عمیق میان حس تعلق به مکان در ساکنین و سرمایه ­اجتماعی آنان وجود دارد. تکوین پیوندهای اجتماعی مبتنی بر اعتماد در مکانی خاص تعلقات بین­فردی و تعلق فرد به مکان را افزایش می­دهد. بدینگونه پیوند محکمی بین روابط اجتماعی و مکان ایجاد این روابط برقرار می­ شود و فرد با التزام خود به مکان، سعی در حفظ این روابط دارد، زیرا این سرمایه تا اندازه­ زیادی وابسته به مکان و مکانمند است. همانطور که در ساکنین نسیم­شهر به دلیل سرمایه اجتماعی قوی، میزان تعلق مکانی نیز بالاتر است.
فرضیه دوم: به نظر می­رسد بین سرمایه فرهنگی و حس­ تعلق­ مکانی ساکنین شهر جدید پرند/ نسیم­شهر رابطه معناداری وجود دارد.
نتایج حاصل از پیمایش نشان­دهنده همبستگی متوسط به پایین و معکوس بین این دو متغیر در شهر جدید پرند و همبستگی متوسط به بالا و معکوس بین این دو متغیر در نسیم­شهر است. در شهر جدید پرند میانگین حس­ تعلق مکانی برابر(۶۸/۳۳) و سرمایه فرهنگی برابر(۵/۱۳) است و در نسیم­شهر میانگین حس تعلق مکانی برابر(۶۷/۴۱) و سرمایه فرهنگی برابر(۶۱/۹) می­باشد.
- با توجه به اینکه میانگین سرمایه فرهنگی در شهر جدید پرند اندکی بالاتر از نسیم­شهر و با اختلافی جزئی بهم نزدیک است و همبستگی متغیر حس تعلق مکانی و سرمایه فرهنگی در هر دو شهر متوسط و معکوس می­باشد، نتایج حاصل از پیمایش را می­توان به شرح زیر تبیین نمود:
یکی از عوامل دیگری که به نظر می­رسد بر حس تعلق مکانی ساکنین مؤثر باشد، سرمایه فرهنگی است و همانطور که از نتایج حاصل از فرضیات تحقیق و مبانی نظری پژوهش حاضر بر می ­آید، افراد با سطح سرمایه فرهنگی متفاوت، برداشت­های متفاوتی از مهاجرت و زندگی در مکان دارند. با توجه به اینکه افراد با سرمایه فرهنگی بالاتر، حس تعلق مکانی کمتری به شهر جدید پرند یا نسیم­شهر داشتند، می­توان گفت که به نظر می­رسد ساکنین دارای سرمایه فرهنگی بالاتر، سکونت در شهر جدید پرند یا نسیم­شهر را به نوعی یک تحرک اجتماعی رو به پائین برای خود تلقی می­ کنند. به عبارتی افرادی که سطح سرمایه فرهنگی بالاتری دارند(مطالعه بیشتر؛ استفاده بیشتر از اینترنت؛ تحصیلات بالاتر؛ اطلاعات گسترده­تر؛ و تجربه مکان­ها و محیط­هایی با خدمات و امکانات بیشتر)، از یک سو توقعات و انتظارات متفاوتی را از زندگی در محل سکونت خود دارند، به مقایسه ذهنی مکان زندگی خود با دیگر مکان­ها می­پردازند و مکانی را مطالبه می­ کنند که بیشتر بتواند پاسخگوی نیازها، خواسته ­ها و ایده­آل­هایشان باشد و از سوی دیگر ارتباط و پیوندهای اجتماعی کمتری با محیط برقرار کرده که مجموعه این عوامل می ­تواند در عدم شکل­ گیری حس تعلق مکانی مؤثر باشد.
در واقع تعلق به مکان رابطه نمادین ایجاد شده توسط افراد با مکان است که معانی احساسی، عاطفی و فرهنگی مشترکی به یک فضای خاص می­دهد. تعلق به مکان مبنایی برای درک فرد و گروه نسبت به محیط است و معمولاً در محیطی فرهنگی به وجود می ­آید. بنابراین تعلق به مکان، چیزی بیش از تجربه عاطفی و شناختی بوده و باورهای فرهنگی مرتبط­کننده افراد به مکان را نیز شامل می­ شود(Altman & Low,1992). بنابراین می­توان گفت ساکنین یک منطقه به طور نسبی از سرمایه فرهنگی، ذائقه­ها و سبک زندگی مشابهی برخوردارند(Bourdiue,1986) و حضور در مکانی خاص مبین سرمایه­فرهنگی حضار آن است که این امر خود بر حس تعلق مکانی ساکنین مؤثر است؛ گرچه باید توجه داشت افرادی که سطح سرمایه­فرهنگی متفاوتی نسبت به دیگران دارند، سطح متفاوتی از حس­تعلق­مکانی نیز در آنان دیده می­ شود، حتی اگر در یک مکان مشترک زندگی کنند.
فرضیه سوم: به نظر می­رسد بین نگرش به ویژگی­های فضایی- کالبدی و حس ­تعلق ­مکانی ساکنین شهر جدید پرند/ نسیم­شهر رابطه معناداری وجود دارد.
نتایج حاصل از پیمایش نشان­دهنده همبستگی بالا و مستقیم بین این دو متغیر در شهر جدید پرند و همبستگی متوسط به پایین و مستقیم بین این دو متغیر در نسیم­شهر است - نتایج حاصل از بحث گروهی متمرکز نیز گویای همین امر است- در شهر جدید پرند میانگین حس تعلق مکانی برابر(۶۸/۳۳) و نگرش به ویژگی­های فضایی و کالبدی برابر(۰۲/۳۲) است و در نسیم­شهر میانگین حس تعلق مکانی برابر(۶۷/۴۱) و نگرش به ویژگی­های فضایی و کالبدی برابر(۳۸/۳۴) می­باشد.
- با توجه به همبستگی بالا و مستقیم بین حس تعلق مکانی و نگرش به ویژگی­های فضایی و کالبدی در شهر جدید پرند، نتایج حاصل از پیمایش و بحث گروهی متمرکز را می­توان به شرح زیر تبیین نمود:
همبستگی بالا و مستقیم بیانگر این است که هرچه ساکنین شهر جدید پرند نسبت به ویژگی­های فضایی و کالبدی نظر مساعدتری داشته باشند و این ویژگی­ها را مطلوب­تر ارزیابی کنند، حس تعلق مکانی بالاتری دارند و بالعکس. اما با توجه به اینکه میانگین نمره نگرش به ویژگی­های فضایی- کالبدی در شهر جدید پرند در سطح بالایی قرار ندارد و ساکنین این عناصر را چندان مطلوب ارزیابی نکرده ­اند و همچنین حس تعلق به مکان نیز در میان ساکنین نسبتاً پایین است، می­توان گفت از آنجائیکه اغلب ساکنین شهر جدید پرند(بر مبنای هدف طرح شهر جدید پرند که لزوم هدایت سرریز جمعیت و فعالیت­های اقتصادی از کلانشهر تهران به سوی این شهر است) قبلاً ساکن تهران بوده ­اند و از تهران به این شهر مهاجرت نموده ­اند؛ انتظارات آنان از عناصر کالبدی، خدمات و امکانات شهری چیزی شبیه به شهر تهران است، اما به دلیل عدم تناسب این موضوع با انتظارات افراد و عدم تشابه عناصر کالبدی، خدمات و امکانات شهری با مبداء مهاجرت(شهر تهران) و برآورده نشدن نیازها و خواسته­ های مهاجرین در این شهر، نگرشی نسبتاً نامطلوب به ویژگی­های فضایی- کالبدی، خدمات و امکانات شهری در میان ساکنین شکل گرفته است که موجب عدم حس تعلق مکانی آنها به شهر جدید پرند شده است.
با توجه به اینکه شهر جدید پرند، یک نوشهر است و باید زمینه­ ساز حس تعلق مکانی در میان ساکنین خود باشد تا بتواند به هدف تعیین شده در طرح جامع خود مبنی بر هدایت سرریز جمعیت تهران با تاکید بر پایداری و ماندگاری این جمعیت در شهر جدید پرند دست یابد، به نظر می­رسد که توجه به عناصر کالبدی، خدمات و امکانات شهری بر مبنای استانداردهای کیفی می ­تواند نقش مژثری را در ایجاد و تقویت حس تعلق مکانی ساکنین این شهر ایفا کند.

افراد وابسته به طبقات اجتماعی گوناگون به طور متفاوت ارتباط برقرار می کنند. افرادی با زمینه های فرهنگی گوناگون نیز از شیوه های ارتباطی متفاوتی برخوردارند. سیستم های اجتماعی – فرهنگی به طور نسبی عوامل تعیین کننده موارد زیر هستند. انتخاب کلماتی که افراد به کار می برند؛ هدف هایی که برای ارتباط دارند؛ معنی هایی که برای یک کلمه در نظر می گیرند؛ گیرندگانی که انتخاب می کنند و کانال هایی که برای انواع پیام ها برمی گزینند همه به سیستم های اجتماعی – فرهنگی وابسته است. (محسنیان راد، ۴۰۰-۴۰۳)

ب-گیرنده- رمزخوان
برلو در مورد این جزء از مدل خود می نویسد: «شخصی که در یک سوی فراگرد ارتباط قرار دارد با شخصی که در سوی دیگر این فراگرد ایستاده است از نظر عواملی که ذکر شد تفاوتی ندارد. وقتی ما با ارتباط درون شخصی روبه رو هستیم، فرستنده و گیرنده هر دو یکی هستند.»
اگر گیرنده توانایی گوش کردن، خواندن و فکر کردن را نداشته باشد قادر به دریافت و رمزخوانی پیام که از سوی منبع – رمزگذار به او منتقل می شود نخواهد بود. به همان ترتیب گیرنده – رمزخوان تحت تأثیر نگرش خود به رمزخوانی یک پیام می پردازد و با نگرش خود نسبت به خویشتن، به منبع و محتوای پیام است که رمزخوانی می کند.
وقتی یک منبع رمزهایی را برای پیام خود انتخاب می کند باید رمزی را برگزیند که برای گیرنده شناخته شده باشد. به همین ترتیب وقتی محتوایی را برای هدف مورد نظر خود انتخاب می کند او باید از محتوایی استفاده کند که برای گیرنده معنی دار باشد. (محسنیان راد، ۴۰۵-۴۰۶)
ج- پیام
سومین جزء از مدل برلو پیام است که به رمز، محتوا و نحوه ارائه تقسیم می شود.
د- کانال
به طور خلاصه کانال ارتباطی را می توانیم به طور فیزیولوژیکی چنین تعریف کنیم که حس هایی است که رمزخوان-گیرنده می تواند یک پیامی را که از سوی یک منبع-رمزگذار، رمزگذاری و منتقل شده است درک کند. در واقع کانال یک سازوکار حسی چون شنیدن، دیدن، لمس کردن و غیره است. (همان، ۴۰۹)
۲-۱-۱۷- نقش ارتباطات انسانی در سازمان ها
یکی از مباحث جدی سازمان ها، موضوع روابط انسانی و بررسی تأثیرات و ابعاد آن می باشد. مناسبات انسانی اعضاء کارکردهای سازمان را تحت تأثیر قرار می دهد و بخش قابل توجهی از وقت مدیریت هر مجموعه صرف اداره این مناسبات خواهد شد. (دانش فرد، ۱۳۸۴، ۷)
ما اکنون در دنیایی زندگی می کنیم که ارتباطات انسانی اصل و اساس زندگی اجتماعی می باشد. به همین علت به این دنیای ما دنیای ارتباطات می گویند. اگر افراد از مهارت های ارتباطی مناسب برخوردار نباشند در بسیاری از جنبه های زندگی دچار مشکل خواهند شد. چگونگی ارتباط ما با افرادی که با آنها ارتباط داریم و زندگی می کنیم بخش مهمی از توانایی روابط بین فردی ما را تشکیل می دهد. به طوری که افرادی که از مهارت های ارتباطی ضعیفی برخوردار باشند، کمتر مورد پذیرش اطرافیان خود قرار می گیرند و مشکلات بیشتری خواهند داشت. افراد از طریق برقراری ارتباط دوستانه قادر خواهند بود که احساسات و عواطف خود را به دیگران ابراز کنند. برقراری ارتباط صمیمانه با دیگران تنها از طریق حرف زدن حاصل نمی شود، بلکه این مهم با خوب گوش کردن، احترام گذاشتن، مشارکت، ابراز وجود و غیره میسر خواهد شد. هر اندازه اهمیت سخن بیشتر باشد و تأثیر بیشتری در زندگی انسان ها داشته باشد، اهمیت و اعتبار فرستنده پیام بیشتر خواهد بود. (فرهنگی، ۱۳۸۲، ۳۴۱) تقریبا تمام انتخاب ها در روابط میان فردی دست کم در یک قسمت به این نکته وابسته است که آیا به گفته و رفتار طرف مقابل خود اعتماد داریم و برای آن اعتباری قائل هستیم یا خیر. برای اینکه بتوانیم با دیگران ارتباط بهتری داشته باشیم اول باید بیاموزیم که چگونه خویشتن را بشناسیم و به توانایی های خود واقف باشیم. بازشناسی خود از نظر سلامت نیز حائز اهمیت است و می تواند به نوبه خود در توان ارتباطی ما با دیگران تأثیر بسزایی بگذارد. پژوهشگران روانشناسی بر این باورند که بازشناسی خود از بسیاری جهات کلید اساسی رفتارها و موفقیت های اجتماعی و گروهی است. (فرهنگی، ۱۳۸۲،۳۴۳)
به طور کلی دانش روابط انسانی روی موضوعاتی همچون روحیه، رهبری انگیزش، ارتباطات، تصمیم ‎گیری مشارکتی، سازمان های غیر رسمی، نیازها،‌ تشکیل گروه ها،‌ مدیریت دموکراتیک و بالاخره رفتار سازمانی تکیه و توجه دارد. (وایلز،۱۳۷۰، ۹۲) «کیمبل وایلز» به مهارت در روابط انسانی معتقد است. این مهارت ها دارای ارزشی است که می تواند منشأ خدماتی شود.
هر جامعه ای به نیروی کار ماهر و متخصص نیاز دارد تا بتواند به اهداف خود جامه عمل بپوشاند. فلسفه وجودی هر سازمانی، ادامه خدمات مطلوب برای رسیدن به اهداف آن سازمان. این به علت تغییرهای عظیمی است که بر اثر پیشرفت صنعت و تکنیک پیش آمده و جامعه در حال پویایی مداوم می باشد، پس هر سازمان،‌ همگام با جامعه متحول باید پیش برود،‌ با پذیرش این فرض که سازمان ها همواره تحت تأثیر تغییرهای مختلف فرهنگی و علمی و تکنولوژی جامعه و همچنین همسویی با جوامع در حال تحول دیگر هستند، در اینجا ضرورت نیروی کارآزموده و آشنا به مهارت های ارتباطی محرز شود.
در نظریه سرمایه انسانی فرض بر این امر است که، آموزش، توانایی افراد را ارتقاء می بخشد به طوری که بر میزان بهره وری آنان در تولید افزوده خواهد شد و بر این اساس افراد با آموزش بیشتر قابلیت بیشتری در خلق کالا و خدمات دارند. (میاچام، ۲۰۰۱، ۲۶۳)
پس موفقیت و شکست سازمانی بستگی به عوامل تشکیل دهنده آن دارد و در تعریف سازمان گفته شده: «سازمان ترکیبی از افراد معینی است که دارای وظایف مشخصی هستند و این وظایف بستگی به حرفه و نوع تخصص و مهارت آنها دارد که برای رسیدن به هدف مشترک لازم است». (کاظمی، ۱۳۷۰، ۴)
درک جامع از سازمان نیز تا حدود زیادی بازتاب توانمندی افراد کارآمد آن می باشد که با بهره گرفتن از آن افراد کارآمد و همچنین آرایش صحیح دیگر منابع و امکانات برای نیل به هدف استفاده کنند.
انسان مهم ترین سرمایه سازمان است. چنانچه عامل انسانی را از سازمان حذف کنیم، آنچه باقی می ماند فقط ماشین آلات، ساختمان ها، ابزار و غیره است و این انسان هوشمند است که به آن روح دمیده، پس انسان بزرگترین سرمایه سازمان است. (کاظمی، ۱۳۷۰، ۱۴)
در قلب واحدهای هر سازمانی، نه تنها باید انتقال دانش جدید صورت گیرد، بلکه موجبات نوسازی و بازسازی انگیزش را فراهم آورد. به طوری که خود بعد از بازگشت، توان بالقوه خویش را در حدی گسترده وسعت بخشد. (ساروخانی، ۱۳۷۵، ۱۲)
اما پیچیدگی رفتار انسان ها و تأثیر پذیری آنها از عوامل و متغیرهای متعدد، گاهی روابط را با مشکل مواجه می سازد. خصوصاً اینکه اگر اداره مناسبات انسانی، بدون در نظر گرفتن یافته های علمی و تحقیقات تجربی باشد نمی توان منتظر رسیدن به انتظارات معتدل بود. (دانش فرد، ۱۳۸۴،۷)
روابط ناآگاهانه رفتارهای غیرقابل پیش بینی ایجاد می نماید که ممکن است در راستای اهداف تعیین شده نباشد و منجر به اتلاف منابع و دریافت نتیجه منفی باشد. بنابراین بسیاری از سازمان ها بر آموزش روابط انسانی و استفاده از تجربیات و تحقیقات علمی تأکید دارند و بر اصلاح روابط انسانی سازمان همت می گمارند. (همان، ۱۳۸۴، ۷)
۲-۱-۱۸- ویژگی های ارتباطات به عنوان رفتار انسانی
ویژگی های ارتباطات به عنوان رفتار انسانی را می توان در موارد ذیل خلاصه کرد: ارتباطات مستلزم دو یا چند فرد است. ارتباطات یک فراگرد است. ارتباط یک دانش اثرپذیر است. ارتباط نمادین است و در نهایت باید گفت که ارتباط هدفمند است.
۲-۱-۱۹- اصول ارتباطات
اصول ارتباطات را می توان شامل کلیه حرکات و تکنیک هایی دانست که افراد باید در استقرار یک سیستم ارتباطی سالم و موثر برای رسیدن به کارایی مطلوب به کار گیرند. مهمترین اصول ارتباطات را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
الف- اصل تکنیک
استقرار ارتباط مطلوب در سازمان بین واحدها و افراد در سطوح و سلسله مراتب سازمانی، بستگی به توجه کامل به اعمال پاره ای از مسائل تکنیکی به شرح زیر دارد:
- فرستنده باید کاملا از موضوع پیام آگاهی داشته باشد.
- فرستنده باید اطلاعاتی که از طرف مقابل پیام انتظار دارد، به او بدهد.
- فرستنده باید از کانال های سازمانی برای انتقال و ارسال پیام استفاده کند.
- فرستنده باید نوع زبان، علامات و اشاره های متداول بین گروه های مختلف در سازمان را بشناسد و به گونه مناسب و منطقی اطلاع رسانی کند.
- فرستنده باید فقط اطلاعات راجع به وظایف در نظر گرفته شده را به گیرنده بدهد و نه بیشتر. (بهرام زاده، ۱۳۸۳: ۱۲)
- فرستنده باید اطلاعات ضروری را از غیر ضروری تشخیص بدهد.
- فرستنده باید لحظه هایی که ترمیم اطلاعات ضروری است را شناخته و بداند که چگونه قبل از اینکه مقاومت در کارکنان ایجاد شود، اطلاعات تکمیل کننده پیام اولیه را فورا منتقل کند.
ب- اصل سادگی
فرستنده باید با انتخاب ساده ترین پیام از اطاله کلام و اتلاف وقت جلوگیری کند.
ج- اصل توجه
توجه کامل به پیامی که قرار است دریافت شود، نهایت ضرورت را در تعاملات بین افراد دارد.
د- اصل صداقت
با توجه به اینکه هدف نهایی ارتباطات تحقق اهداف سازمانی است، باید سعی کرد که پیام و اطلاعاتی که به گیرنده منتقل می شود در حد امکان دارای حداکثر حسن نیت باشد تا بیشترین تأثیر را به طرف مقابل داشته باشد. این امر علاوه بر اینکه باعث ایجاد حالت موافق در دیگران می شود، زمینه استقرار انگیزه های مناسب را نیز در افراد فراهم می کند. (بهرام زاده، ۱۳۸۳: ۱۳)
۲-۱-۲۰- ارتباطات انسانی
شاید یکی از بهترین و ساده ترین تعریف در این خصوص، این باشد که ارتباطات انسانی، مطالعه و بررسی ارتباطات میان انسان هاست. درخصوص ارتباطات انسانی باید گفت که انسان اصلی ترین عنصر در برقراری ارتباطات انسانی است و اگر ویژگی های او شناخته نشود، امکان برقراری یک ارتباط صحیح و کارآمد امکان پذیر نخواهد بود. شاید یکی از بهترین راه های درک ارتباطات انسانی، شناخت کامل هر کدام از این دو واژه باشد.
ارتباطات در صفحات قبل توضیح داده شده است و در این قسمت به تعریف انسان پرداخته می شود. فرهنگ فارسی «معین» در مقابل واژه انسان آورده است: «جانواری از تیره نخستینیان از شاخه پستانداران، از گونه آدم ها که به سبب رشد کامل مغز از دیگر جانوان متمایز است و قدرت بیان افکار به وسیله تکلم و خط دارد و تنها جانواری است که به صورت ایستاده راه می رود.» (معین،۱۳۸۷: ۱۶۹)
«آدمی، مردم، بشر، واژگانی است که فرهنگ فارسی «عمید» در مقابل واژه انسان آورده است.» (عمید، ۱۳۸۶: ۲۰۷)
فرهنگ «معین» در مقابل واژه انسانیت نیز آورده است: «مردمی، انسان بودن.» (معین، ۱۳۸۷: ۱۶۹) فرهنگ «عمید» در مقابل واژه انسانیت نیز آورده است که «مردمی، خوی آدمی، تربیت و ادب و عاطفه و اخلاق نیکو.» (عمید، ۱۳۸۶: ۲۰۷)
۲-۱-۲۱- انسان و ابعاد وجودی
شناخت ابعاد وجودی انسان بسیار گسترده و مشکل می باشد. تمامی ادیان، مکاتب و دانش بشری به انسان نگاه خاصی داشته اند و هر یک، انسان را طور خاصی معرفی کرده اند. علم روان شناسی ابعاد روحی و روانی انسان را مورد توجه خود قرار داده و شناختی از این منظر ارائه کرده است. علم جامعه شناسی انسان را در مجموعه انسانی و گروه مورد توجه قرار داده و ابعاد اجتماعی او را معرفی می کند.
علم عرفان و فلسفه به انسان از زاویه دامنه وجودی توجه نموده و مورد بحث قرار می دهد. ما در این مجال مختصر به انسان با توجه به ابعاد مورد نیاز در علم ارتباطات انسانی نگاه خواهیم کرد، که برگرفته از دیدگاه های علوم مختلف می باشد و به طور خلاصه برای انسان ابعاد ذیل در اولین قدم متصور است. (شاه محمدی ۱۳۹۰، ۲۶)

تعریف عملیاتی درآمد
میزان هزینه خانوار به طور تقریبی در ماه
میزان درآمد خانواده در ماه
وضعیت منزل مسکونی
- تعریف نظری متغیر مستقل سرمایه فرهنگی
«اصطلاح سرمایه فرهنگی باز نمای جمع نیروهای غیر اقتصادی مثل زمینه خانوادگی، طبقه اجتماعی، سرمایه گذاری‌های گوناگون و تعهدات نسبت به تعلیم و تربیت و منابع مختلف بوده که بر موقعیت آکادمیک (علمی یا تحصیلی) تأثیر می‌گذارد. این اصطلاح همچنین در قیاس با سرمایه اقتصادی و نظرات و قوانین و تحلیل مباحث مربوط به سرمایه داری رواج یافت» (روح الامینی۱۱۶،۱۳۶۸). از سوی دیگر، سرمایه فرهنگی به عنوان صلاحیت در فرهنگ، پایگاه‌ها، ایده‌ها و گرایش‌ها تعریف شده و اغلب یک ساز و کار مهم در بازار تولید سلسله مراتب اجتماعی در نظر گرفته می‌شود. بنا بر عقیده بوردیو، سرمایه اقتصادی می‌تواند برای صاحب خود، سرمایه فرهنگی و اجتماعی نیز باز تولید و ایجاد کند (همان منبع،۱۱۸).

«سرمایه فرهنگی از نظر بوردیو شامل کالاها، مهارت‌ها و انواع دانش‌ها نظیر دانستن موسیقی، هنرهای گوناگون، نوع کالاهای مصرفی و اغذیه مورد استفاده و غیره است که سبک زندگی جزیی از سرمایه فرهنگی است»(ریتزر۷۲۵،۱۳۷۴).
بوردیو سه شکل از اشکال سرمایه فرهنگی را از هم متمایز می‌کند: ۱- سرمایه فرهنگی تجسم یافته، ۲- سرمایه فرهنگی عینیت یافته، ۳- سرمایه فرهنگی نهادینه شده.
تعریف عملیاتی سرمایه فرهنگی:
سرمایه فرهنگی نهادینه شده: که به صورت اعتبارات یا کیفیات علمی یک فرد شناخته می‌شود که برای سنجش این سرمایه می‌توان مدارک تحصیلی و موقعیت شغلی فرد و خانواده‌اش اندازه گیری کرد.

• • تحصیلات فرد

• • تحصیلات پدر

• • تحصیلات مادر

• • تحصیلات همسر

• • شغل فرد

• • شغل پدر

• • شغل مادر

• • شغل همسر

سرمایه فرهنگی عینیت یافته: مجموعه میراث‌های فرهنگی مانند شاهکارهای هنری، تکنولوژی ماشینی و قوانین علمی که به صورت کتب، اسناد و اشیاء در تملک اختصاصی افراد و خانواده‌هاست.

• • امکانات لازم برای مطالعه

• • در اختیار داشتن ابزارها و کارهای هنری

• • تعداد نوشته‌ها و کتاب‌ها

• • داشتن آلات موسیقی

سرمایه فرهنگی تجسم یافته:را با مهارت‌های فرهنگی و هنری فرد و همچنین میزان صرف وقت برای امور فرهنگی اندازه گیری می‌کنیم.

• • اشتراک روزنامه و مجلات

• • بازدید از موزه،اماکن تاریخی و مذهبی

• • میزان مهارت فرد در هنرهای گوناگون نظیر : موسیقی، تئاتر، نویسندگی…..

• • مهارت فرد در سایر زبان‌های موجود غیر از زبان مادری

• • میزان وقت اختصاصی فرد به فعالیت‌هایی مثل مطالعه کتاب، مطالعه روزنامه، مطالعه مجله

• • استفاده از سایت‌های تخصصی – علمی اینترنت

• • رفتن به سینما

۳ - ۹روش تجزیه و تحلیل داده‌ها:

پس از تکمیل پرسشنامه داده‌های جمع آوری شده را کد گذاری کرده و کدها را وارد رایانه نموده، سپس با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS به تجزیه و تحلیل داده‌ها پرداخته می‌شود. تجزیه و تحلیل داده‌ها در دو سطح «آمار توصیفی» و «آمار استنباطی» صورت می‌گیرد. در سطح آمار توصیفی، کلیه متغیرهای مستقل و همچنین متغیر وابسته در قالب جداول فراوانی مطلق و نسبی توصیف می‌شوند. در سطح آمار استنباطی با توجه به وجود یا عدم وجود تغییرات هم‌زمان بین متغیرهای تحقیق از ضریب همبستگی پیرسون،خی دو،کندال،تحلیل واریانس و رگرسیون چندگانه استفاده کرده‌ایم و در قسمت آخر آزمون فرضیه‌ها، رگرسیون و تحلیل مسیر با تفسیر بیان شده است.

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل داده‌ها

پیشگفتار
یکی از وظایف تحلیل پیمایش توصیف مجموعه ای از موردهاست . گذشته از این محققان در پی علل پدیده‌ها هم هستند . تحلیل گر پیمایشی با مقایسه موردها در پی پیدا کردن علل بر می‌آید. به عبارت دیگر محقق پیمایشی با بررسی تغیرات متغیر بر حسب موردها و جستجوی ویژگی‌های دیگری که به طور منظم با آن پیوند دارد ، در پی شناخت علل پدیده‌ها بر می‌آید . بدین ترتیب هدف تحقیق پیمایشی آن است که با مقایسه دقیق ویژگی‌های مختلف موردها به استنباط عللی نائل آید. زمانی یک پژوهش پیمایشی به چنین نتیجه ای می‌رسد که علاوه بر جمع آوری دقیق اطلاعات ،در استفاده از آزمون‌های مناسب برای داده‌ها نیز دقت کند. وبا توجه به خصوصیات داده‌هایمان از آزمون‌های مناسب برای سنجش و تجزیه و تحلیل استفاده کنیم. با توجه به سطح سنجش متغییر ها و شرایط حاکم بر داده‌های گرداوری شده (مثل نرمال بودن و نبودن و غیره…)از آزمون‌هایی چون :ضریب همبستگی پیرسون،خی دو،کندال،تحلیل واریانس و رگرسیون چندگانه استفاده کرده‌ایم.

۲۰۲٫۶۹۴۳

۲۰۶٫۰۹۹۹

۲۰۴٫۲۹۰۹

Average

۲۰۳٫۲۴۳

۲۰۷٫۸۸۴۷

۲۰۴٫۶۱۰۵

STDEV

۱٫۲۲۰۲۶۷

۴٫۷۲۹۳۴۸

۲٫۱۰۷۶۷۱

Min

۲۰۲٫۱۴۸۵

۲۰۲٫۶۲۳۸

۲۰۲٫۱۴۸۵

Max

۲۰۵٫۱۰۱۲

۲۱۶٫۵۰۵۴

۲۰۸٫۱۳۵۴

در حالت عدم حضور تولیدات پراکنده، در شبکه ۷۰ باسه، تعداد متغیرهای تصادفی باینری مربوطه به یازده افزایش خواهد یافت. در نتیجه حجم مسئله نسبت به شبکه ۳۳ باسه بزرگتر شده است. مقادیر جدول بالا نشان می‌دهد، که الگوریتم PSO در هیچ یک از تلاش‌های خود قادر به یافتن پاسخ بهینه نبوده است. مجددا بهترین نتایج مربوط به الگوریتم ژنتیک است (مقدار میانگین، انحراف معیار و مقدار ماکزیمم آن کمتر است). اما الگوریتم ترکیبی ارائه شده نیز نتایج مناسبی داشته است.
علت این نتایج را می‌توان با ماهیت باینری مسئله مرتبط دانست. در حالت عدم حضور تولیدات پراکنده، تمامی متغیرهای تصادفی، باینری و گسسته بوده و در نتیجه الگوریتم ژنتیک توانایی مناسبی در حل مسئله خواهد داشت. اما الگوریتم PSO در این حالت بدلیل همگرایی پیش از موعد خود، قابلیت ضعیف‌تری از خود نشان داده، که این ضعف تا حد زیادی در الگوریتم ترکیبی ارائه شده برطرف شده است. در واقع الگوریتم ترکیبی، با تقسیم فضای مسئله و جمعیت تولید شده، قابلیت جستجوی بهتری را بدست آورده است.
در شکل‌های زیر نحوه‌ی همگرایی هر سه الگوریتم برای حالات ذکر شده در بالا ترسیم گردیده است.

شکل ۵-۳ : بهبود تلفات توان شبکه ۳۳ باسه بدون حضور تولیدات پراکنده برحسب تعداد تکرار در الگوریتم‌های مختلف

شکل ۵-۴ : بهبود تلفات توان شبکه ۷۰ باسه بدون حضور تولیدات پراکنده برحسب تعداد تکرار در الگوریتم‌های مختلف
همانگونه که در هر دو شکل بالا مشاهده می‌شود، الگوریتم PSO در همان تکرارهای اولیه همگرا شده است. اما الگوریتم ترکیبی با تقسیم فضای مسئله و جمعیت تولید شده، تعداد تکرار بیشتری را برای پیدا نمودن پاسخ مناسب صرف نموده، و در عوض نتیجه بهتری بدست آورده است.
حال عملکرد این سه الگوریتم را در حالت حضور تولیدات پراکنده مورد ارزیابی قرار می‌دهیم. نتایج مربوطه برای شبکه ۳۳ باسه در جدول زیر آورده شده است.

جدول ۵-۵ : مقایسه نتایج الگوریتم‌های مختلف برای بهبود تلفات توان در شبکه ۳۳ باسه با حضور تولیدات پراکنده

Genetic

PSO

Frog-PSO