۷)رحمتی (۱۳۸۸)درتحقیق دیگری که تحت عنوان طراحی مدلی برای تبیین عوامل تعیین کننده سرعت پذیرش بانکداری اینترنتی با هدف شناسایی عواملی که بر سرعت پذیرش بانکداری اینترنتی موثر هستند، انجام شد. نتایج تجزیه تحلیل داده‎ها نشان داد، که ویژگی‎های نوآوری و ویژگی‎های فردی به طور مستقیم بر سرعت پذیرش بانکداری اینترنتی موثر هستند و شرایط تسهیلی بازار به طور غیرمستقیم و به واسطه ویژگی‎های نوآوری و ویژگی‎های فردی و سرعت پذیرش بانکداری اینترنتی تأثیر می‎گذارد

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۸) آماده و جعفر پور(۱۳۸۸) ‎تحقیقی با عنوان « تبیین موانع و راهکارهای توسعه بانکداری الکترونیکی» براساس آمار بانک مرکزی بیش از ۷ میلیارد و ۱۱۰ میلیون قطعه اسکناس در ایران مورد استفاده قرارمی‎ گیرد که از این نظر ایران جایگاه اول را در دنیا در اختیار دارد. از سویی عمر متوسط هر اسکناس در صورتی که به ‎خوبی نگهداری شود ۵/۳ سال می‎ باشد. اگر بخواهیم اسکناس ‎های فرسوده را به ‎موقع امحا کنیم، باید هر ساله یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون قطعه اسکناس از رده خارج شود که در حال حاضر تنها ظرفیت تولید ۷۰۰ میلیون قطعه وجود دارد. از سوی دیگر استقرار بانکداری الکترونیک و به طور خاص بانکداری اینترنتی، علاوه بر ارتقاء سطح کیفی خدمات، ۶۰ تا۷۰ درصد هزینه‎های بانک ‎ها را کاهش می‎دهد.
۹)بیکزاد و مولوی (۱۳۸۸) در تحقیقی با عنوان بررسی کیفیت خدمات الکترونیکی و رضایت الکترونیکی مشتریان در بانک کشاورزی، به ارائه ی مدل زیتهامل پرداخته ،تعریف و اثر آنها را بر رضایت مشتریان می‎سنجند و در نهایت به این نتیجه دست می‎یابند که ارتباط معناداری بین این هفت عامل و رضایت مشتریان وجود دارد.
۱۰)دکتر غفاری و دیگران(۱۳۸۸) تبلیغات شفاهی در فناوری خویش خدمت را مورد بررسی قرار دادند. اعتماد، رضایت و وفاداری به عنوان عواملی تاثیرگذار بر تبلیغات شفاهی انتخاب شدند. سهولت استفاده نیز به عنوان عامل تاثیرگذار غیر مستقیم در این تحقیق در نظر گرفته شده است. نتایج به دست آمده از تحقیق نشان داده است که دو متغیر وفاداری و اعتماد در تبلیغات شفاهی، تاثیر مثبت داشته اند. همچنین تاثیر سهولت استفاده از خدمات الکترونیکی بر رضایت مشتری مورد تایید قرار گرفته است.
۱۱)سید جوادین ، یزدانی (۱۳۸۴) در تحقیقی تحت عنوان بررسی عوامل موثر بر قصد استفاده مشتریان از خدمات بانکداری اینترنتی (مطالعه موردی بانک سامان) که با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر ”قصد“ استفاده مشتریان از خدمات بانکداری اینترنتی و با بهره گرفتن از مدل پذیرش تکنولوژی دیویس انجام گرفته است. محقق در این پژوهش با بهره گرفتن از روش تحقیق ”توصیفی- پیمایشی“ نمونه ای متشکل از ١٢٠ نفر از مشتریان بانک سامان را مورد بررسی قرارداده و با بهره گرفتن از روش‎های آمار توصیفی و استنباطی به بررسی عوامل مؤثر بر قصد استفاده مشتریان از خدمات بانکداری اینترنتی پرداخته است. در این تحقیق تاثیر متغیر خارجی، خود اثربخشی استفاده از کامپیوتر بر ادراکات فرد، در مورد سهولت استفاده و مفید بودن این خدمات مورد بررسی قرار گرفت. یافته‎های این تحقیق نشان داده است که مدل پذیرش تکنولوژی مدل مناسبی برای شرح رفتار استفاده از خدمات بانکداری اینترنتی است و در واقع ادراکات فرد در مورد سهولت استفاده از خدمات بانکداری اینترنتی و مفید بودن این خدمات و نیز ”خود اثربخشی ‎“ فرد در استفاده از رایانه با قصد استفاده از این خدمات رابطه مستقیم دارد.
۱۲) اللهیاری فرد(۱۳۸۲) در تحقیقی با عنوان “خدمات بانکداری الکترونیک و نیازهای اجرایی آن در مقایسه تطبیقی هزینه‎های عملیات خدمات مختلف بانکی” به بررسی شیوه‎های بانکداری الکترونیک (اینترنتی، اینترانتی و موبایل) پرداخته است و بهای تمام شده خدمات در انواع سیستمهای بانکداری در ایران را محاسبه کرده است. براساس نتایج این تحقیق، متوسط مدت زمان لازم جهت انجام هر تراکنش در بانکداری اینترنتی و اینترانتی نسبت به بانکداری سنتی به طور معنی داری کاهش یافته است.
۱۳) در اداره تحقیقات بانک سپه (۱۳۸۲) با عنوان “صرفه جویی کاربرد بانکداری الکترونیک در بانکداری سنتی” به بررسی مقایسه ای صرفه جویی زمانی ناشی از پرداخت قبوض آبونمان در شهر تهران توسط عابربانک و شعبه (پرداخت الکترونیکی و سنتی) پرداخته شده است. بر اساس نتایج حاصله در صورت پرداخت این قبوض توسط عابربانک تقریباً ۸۹۴۵۲۶ ساعت و یا ۱۱۱۸۱۶ روز کاری و یا ۳۷۲ سال کاری صرفه جویی در زمان را می‎توان انتظار داشت .
۱۴) شکرگزار(۱۳۸۲) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان “بررسی امکان سنجی بانکداری الکترونیک در بانکها"، با طرح این موضوع که کشور ما از نظر شاخص سهولت و دسترسی به تجارت الکترونیک در میان ۶۰ کشور جهان در رتبه ۵۸ قرار دارد، امکان سنجی بانکداری الکترونیک براساس عوامل اقتصادی، فنی و نیروی انسانی را مورد بررسی قرار داده است. ‎
۲-۵-۳ تحقیقات انجام گرفته در خارج:
۱)شوهاسوم ^[۶۸] و همکاران در سال ۲۰۱۲ تحقیقی را تحت عنوان « تاثیرات فناوری خویش خدمت بر ارزش و آمادگی مشتری (مطالعه موردی: بانکداری اینترنتی)» انجام دادند. آنها برای این کار ۷۷۱ نفر از مشتریان را با بهره گرفتن از پرسشنامه مورد ارزیابی قرار دادند.آنها در پایان به این نتیجه رسیدند که فناوری خویش خدمت بر ارزش و آمادگی مشتریان تاثیر می‎گذارد.
۲) چو و لای ^[۶۹] درسال ۲۰۱۲ تحقیقی تحت عنوان « تکنولوژی‎های خدمت رسانی در بانک‎ها » انجام دادند. آنها برای این کار ۶۶۹ نفر از مشتریان را با بهره گرفتن از پرسشنامه مورد ارزیابی قرار دادند و در پایان به این نتیجه رسیدند که مشتریان پذیرش استفاده از اینترنت بانک را دارند.
۳) هو و کو^[۷۰] در سال ۲۰۰۸ به مطالعه « ارزش گذاری و میزان آمادگی مشتریان برای استفاده از فناوری خویش خدمت در بانک‎ها» پرداختند. در این تحقیق ۳۷۰ نفر از مشتریان با بهره گرفتن از پرسشنامه مورد ارزیابی قرار گرفت و در پایان به این نتیجه رسیدند که فناوری خویش خدمت رابطه مثبت و معناداری با ارزش گذاری و میزان آمادگی مشتریان دارد.
۴)هارینگتون و کارمل^[۷۱] در سال ۲۰۰۷ تحقیقی با عنوان « کیفیت خدمات الکترونیک در بانکداری و تاثیرش بر رضایت مشتریان» انجام دادند. ۳۷۰ نفر از مشتریان را مورد ارزیابی قرار داده و بر اساس نتایج حاصل از تحلیل آماری که به روش مدلسازی معادلات ساختاری انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که کیفیت خدمات الکترونیک تاثیر مثبتی بر رضایت مشتریان می‎گذارد.
۵) اریک و نیلسون^[۷۲] در سال ۲۰۰۷ در تحقیقی با عنوان « تاثیر اهمیت و ضرورت بکارگیری تکنولوژی‎های نوین بر مشتریان» انجام دادند. آنها با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی ، و ابزار اندازه گیری پرسشنامه ، و بر اساس نتایج حاصل از ۳۹۶ پرسشنامه که با نرم افزار اس پی اس اس مورد تحلیل قرار گرفت ؛ به این نتیجه رسیدند که این فناوری‎ها می‎تواند به افزایش رضایتمندی مشتریان و در نتیجه افزایش میزان مشتریان بیانجامد.
فصل سوم
‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ف
روش اجرای تحقیق
۳-۱ مقدمه
تحقیق را می‎توان تجزیه و تحلیل و ثبت عینی و نظام مند مشاهدات کنترل شده تلقی نمود.در این روش نظام مند در نهایت به پروراندن قوانین کلی،اصول،نظریه‎ها و همچنین به پیش بینی و یا احتمالا به کنترل نهایی رویدادها منجر می‎شود(خاکی،۱۳۹۰).تحقیق همچنین عبارت است از کشف واقعیات جدیدی که به ما کمک می‎کند تا درصدد حل و ارائه راهکارهای مقابله با مشکل موجود برآییم(سکاران،۱۳۹۱ ).
دستیابی به هدف تحقیق میسر نخواهد بود،مگر زمانی که جستجوی شناخت با روش شناسی درست صورت پذیرد. این فصل ناظر بر روش اجرای تحقیق،پیرامون نیل به هدف بررسی و تعیین رابطه« تأثیر ابعاد فناوری خویش خدمت بر تداوم استفاده از فناوری با توجه به ارزش مشتری و آمادگی پذیرش در مشتریان»می‎باشد.در این فصل فرایند و روش تحقیق،معرفی جامعه و نمونه آماری،روش و ابزار،جمع آوری داده‎ها و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات تشریح می‎گردد.
۳-۲ روش تحقیق
روش،در پیش گرفتن راه و یا معین کردن گامهایی است که برای رسیدن به یک هدف می‎بایست با نظمی‎خاص برداشته شود.روش تحقیق مجموعه ای از قواعد،ابزار و راه‎های معتبر و نظام یافته برای بررسی واقعیت‎ها،کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات است(ریاحی،۱۳۸۹).گردآوری داده‎ها خود روندی محسوب می‎شود که طی آن اطلاعات خاصی از گروهی از پاسخگویان گرفته می‎شود( خاکی،۱۳۹۰). پژوهش حاضر بر اساس هدف از نوع کاربردی و از نظر شیوه گردآوری اطلاعات،تحقیقی توصیفی و از نوع همبستگی است.کاربردی به این جهت که دانش جدیدی را که کاربرد مشخصی درباره فرآورده یا فرآیندی در واقعیت دارد دنبال می‎کند.توصیفی از آن جهت که آنچه را که هست توصیف و تفسیر می‎کند و به شرایط یا روابط موجود،عقاید متداول،فرآیندهای جاری،آثار مشهود یا روندهای در حال گسترش توجه دارد.همبستگی هم به آن جهت که رابطه بین متغیر مستقل و وابسته را بر اساس هدف تحقیق تحلیل می‎کند چرا که رابطه همبستگی زمانی وجود دارد که تغییرات یک متغیر با تغییرات متغیر دیگر همراه باشد. به منظور جمع آوری اطلاعات،روش‎های متعددی وجود دارد و اغلب برای کسب اطلاعات در یک تحقیق از روش‎های مختلفی برای آزمون میزان برازش مدل مفهوم با واقعیتهای موجود در پژوهش مورد نظر،از آن استفاده می‎گردد.روش گردآوری اطلاعات نیز بصورت میدانی می‎باشد.این تحقیق مطالعه ای توصیفی از نوع همبستگی از شاخه مطالعات توصیفی است.
۳-۳ جامعه آماری
جامعه آماری به کل افراد،وقایع یا چیزهایی اشاره دارد که محقق می‎خواهد به تحقیق درباره آن‎ها بپردازد.(سکاران،۱۳۹۱).جامعه آماری به مجموعه افراد،اشیاء و یا به طور کلی پدیده‎هایی اطلاق می‎ می‎شود که محقق می‎تواند نتیجه مطالعه خود را به کلیه آنها تعمیم دهد و آحاد جامعه آماری دارای ویژگی‎های مشترکی هستند که آنها را از سایر پدیده‎های خارج از قلمرو جامعه آماری مشخص می‎سازد.این ویژگی‎ها را صفت مشترک جامعه آماری می‎گویند(متانی،۱۳۸۶). جامعه آماری تحقیق حاضر شامل کلیه مشتریان بانک تجارت شهر رشت می‎باشد که تعداد آنها نامحدود در نظر گرفته شد.
۳-۴ نمونه آماری
نمونه آماری عبارت است از مجموعه ای از نشانه‎ها که از یک قسمت،یک گروه یا جامعه ای بزرگتر انتخاب می‎شود،بطوریکه این مجموعه معرف کیفیات و ویژگی‎های آن قسمت،گروه یا جامعه بزرگتر باشد.به عبارت دیگر می‎توان گفت که نمونه عبارت است از تعدادی از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرف جامعه بوده از تجانس و همگنی با افراد جامعه برخوردار باشند(شاه محمدی، ۱۳۸۸).
گروه نمونه،مجموعه کوچکی از جامعه آماری است مشتمل بر برخی اعضاء که از جامعه آماری انتخاب شده اند.در واقع گروه نمونه یک مجموعه فرعی از جامعه آماری است که با مطالعه آن محقق قادر است نتیجه را به کل جامعه آماری تعمیم دهد.نمونه گیری فرایند انتخاب کردن تعداد کافی از میان اعضاء جامعه آماری است،بطوریکه با مطالعه گروه نمونه و فهمیدن خصوصیات یا ویژگی‎های آن قادر خواهیم بود این خصوصیات یا ویژگیها را به اعضاء جامعه آماری تعمیم دهیم(سکاران،۱۳۹۱).در این پژوهش به دلیل عدم دسترسی به کلیه مشتریان جامعه مورد مطالعه برای تعیین حجم نمونه از روش کوکران استفاده می‎گردد به شرح زیر می‎باشد
N: جمع جامعه آماری می‎باشد (میانگین تعداد برداشت روزانه مشتریان از ۲۰ شعب بانک تجارت).
: Z مقدار سطح معنی دار و درجه آزادی در جدول می‎باشد (۹۶/۱).
: E حداکثر خطای قابل قبول که در اینجا ۵% فرض شده است.
: P نسبت موفقیت بین افراد نمونه است که۵۰% در نظر گرفته شده است.
: q نسبت عدم موفقیت می‎باشد.(۱-p=q )
۳-۵ روش و ابزار جمع آوری داده‎ها
ابزار جمع آوری داده‎ها،مقیاس‎هایی هستند که محقق به کمک آنها قادر است اطلاعات مورد نیاز خود را گردآوری،ثبت و کمی‎نماید(طالعی،۱۳۸۹).ابزار جمع آوری داده‎ها در تحقیق حاضر عبارت از: پرسشنامه.
۳-۵-۱ پرسشنامه
پرسشنامه به عنوان یکی از متداول ترین ابزارها جمع آوری داده‎ها در تحقیقات پیمایشی،عبارت است از مجموعه ای از پرسشنامه هدف مدار که با بهره گیری از مقیاس‎های گوناگون،نظر دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می‎دهد.در ساختن یک پرسشنامه باید به چهار جنبه توجه شود.
الف)انتخاب موضوع سوال‎ها
ب)محتوای سوال
ج)جمله بندی پرسش‎ها
د)انتخاب نوع سوال (خاکی، ۱۳۹۰).
در این مطالعه برای جمع آوری داده‎ها جهت آزمون فرضیات از پرسشنامه استفاده شده است.پرسشنامه تحقیق حاضر با توجه به پرسشنامه استاندارد مورد استفاده در مطالعه ‎شوهاسوم و همکاران (۲۰۱۲)^[۷۳] در خصوص ترکیب و شمای کلی پرسشنامه و نحوه طراحی آن و در قالب کلی فرضیه‎ها و سوالات تحقیق قرار داشته،و با بهره گرفتن از طیف لیکرت در « پرسشنامه ارزیابی نگرش» و به منظور ارزیابی نگرش مجموعه مشتریان از متغیرهای ۴ گانه تحقیق مورد استفاده قرار گرفت. به منظور ارزیابی اثر متغیر مستقل بر هر یک از متغیر‎های وابسته ، نحوه ‎امتیاز دهی به پرسشنامه هم از امیتاز ۱ تا ۵ بوده و با توجه به باز گشت ۲۰۰ پرسشنامه ، از ۲۰۰ پرسشنامه داده شده ، ارزیابی نهایی نیز در میان ۲۰۰ پرسشنامه برگشتی انجام گرفته است.
پرسشنامه فناوری خویش خدمت شوهاسوم^[۷۴] و همکاران ( ۲۰۱۲) شامل ۱۳ سوال می‎باشد که از سوالات ۱ تا ۴ بعد استفاده آسان و ۵ تا ۷ بعد سودمندی و از سوالات ۸ تا ۱۰ بعد هزینه‎های کاهش یافته و از سوالات ۱۱ تا ۱۳ بعد خودکنترلی را می‎سنجد.پرسشنامه ارزش مشتریان شامل ۸ سوال از سوالات ۱۴ تا ۲۱ را می‎سنجد.پرسشنامه آمادگی مشتریان شامل ۱۰ سوال از سوالات ۲۲ تا ۳۱ را ‎می‎سنجد. پرسشنامه استفاده مدوام از خدمات فناوری خویش خدمت شامل ۳ سوال و از سوالات ۳۲ تا ۳۴ را می‎سنجد.
‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎جدول ۳-۱) جدول متغیرها، ابعاد ، شاخصها و شماره گویه‎های ابزار

متغیر‎ها

تحلیل ساختاری رویکردهای مربوط به همراستائی استراتژیک سازمانی و پیاده‏سازی آن
سید میعاد نبی زاده
استاد راهنما
دکتر رسول شفایی
پایان‌نامه برای دریافت مدرک کارشناسی ارشد
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

دانشکده مهندسی صنایع - گرایش صنایع
بهمن‌ماه ۹۳

تحلیل ساختاری رویکردهای مربوط به همراستائی استراتژیک سازمانی و پیاده‏سازی آن
سید میعاد نبی زاده
استاد راهنما:
دکتر رسول شفایی
استاد مشاور:
دکتر مصطفی ستاک
پایان‌نامه برای دریافت مدرک کارشناسی ارشد
دانشکده مهندسی صنایع - گرایش صنایع
بهمن‌ماه ۹۳
تقدیم به
مقدس‌ترین واژه‌ها در لغت‌نامه دلم،
مادر مهربانم که زندگی‌ام را مدیون مهر و عطوفت آن می‌دانم.
پدر، مهربانی مشفق، بردبار و حامی.
برادرانم، همراهان همیشگی و پشتوانه‌های زندگی‌ام.
تشکر و قدردانی
بر خود لازم می‏دانم از زحمات استاد گران‌قدر جناب آقای دکتر شفایی، که در مراحل انجام این پژوهش، با دلسوزی، لطف و صبر فراوانشان، همواره پشتیبان و راهنمای واقعی بنده بودند، از صمیم قلب قدردانی نمایم.
از استاد محترم، جناب آقای دکتر ستاک برای مشاوره‌های بی‏منتشان در به نتیجه رسیدن این تحقیق، کمال تشکر را دارم.
وظیفه خود می‏دانم از مدیران و کارشناسان شرکت فرآب، بابت دسترسی به داده‏های معتبر و استفاده ازنظرات خردمندانه و گران‌بهایشان در شکل‏دهی این پژوهش، تقدیر و تشکر ویژه‏ای به‌جای آورم.
چکیده
گسترش روزافزون سازمان‏ها، چالشی تحت عنوان تنوع و گستردگی اهداف، روابط، ساختارها، منابع و فرآیندها را مطرح ساخته است. در این راستا، لزوم ایجاد همراستایی مابین اهداف فردی و سازمانی، منابع سازمانی با اهداف استراتژیک، استراتژی و اقدامات عملیاتی بیش‌ازپیش جهت پیاده‌سازی درست و کامل استراتژی‌ها موردمطالعه و بحث قرار گرفته است.
پژوهش حاضر سعی کرده است با در نظر گرفتن مدل کارت امتیازی متوازن، به‌عنوان یک سیستم مدیریت و برنامه‏ ریزی در پیاده‌سازی و ارزیابی استراتژی‏ها در سازمان، ساختار همراستایی استراتژیک را مطالعه کند.
در پژوهش حاضر، ضمن مطالعه ساختار همراستایی استراتژیک در بستر مدیریت استراتژیک و مدل کارت امتیازی متوازن، ابعاد مختلف همراستایی بررسی و معرفی می‏شوند. در مطالعه به‌عمل‌آمده، نبود یک الگوی مناسب جهت ایجاد همسویی میان اهداف استراتژیک با فرآیندهای کلیدی در چارچوب مدل کارت امتیازی متوازن قابل تبیین است.
لذا این پژوهش به ارائه یک الگوی مناسب جهت ایجاد همسویی میان اهداف استراتژیک با فرآیندهای کلیدی، در قالب یک مدل مفهومی خواهد پرداخت. مدل ارائه‌شده، در یک سازمان پیاده‌سازی می‏گردد تا میزان کاربردی بودن آن سنجیده شود.
کلمات کلیدی: همراستایی استراتژیک، کارت امتیازی متوازن، اهداف استراتژیک، فرآیندهای کلیدی.
فهرست مطالب
-  ۱
۱-۱- مقدمه ۲
۱-۲- تعریف مسئله و بیان موضوع اصلی پژوهش ۲
۱-۳- ضرورت انجام پژوهش ۴
۱-۴- پرسش‏های پژوهش ۵
۱-۵- اهداف پژوهش ۶
۱-۶- چارچوب پایان‏ نامه ۷
۱-۷- جمع‏بندی ۸
-  ۹
۲-۱- مقدمه ۱۰
۲-۲- تعاریف و مبانی نظری ۱۰
۲-۲-۱- همراستایی (همسویی) استراتژیک ۱۱
۲-۲-۲- کارت امتیازی متوازن ۱۵
۲-۲-۳- همسویی در مدل کارت امتیازی متوازن ۱۷
۲-۳- مرور پژوهش‏ها در حوزه همسویی استراتژیک ۱۸
۲-۳-۱- همراستایی برونی ۲۱
۲-۳-۲- همراستایی درونی ۲۲
۲-۳-۳- همرایی ۲۳

1. 1. آقای دکتر محمد علی زکی، در مقاله بررسی جامعه شناختی سفرنامه ناصر خسرو چنین بیان کرده است : زندگی ناصر خسرو را می توان به سه دوره تقسیم نمود: دوره اول از کودکی تا 42 سالگی است که از آغاز جوانی به تحصیل علوم مختلف همت گماشت ، دوره دوم آغاز وانجام سفر هفت ساله او که از تاریخ 23 شعبان 437 هجری قمری آغاز وتا سه شنبه 26 جمادی الاخر 446 هجری قمری به طول انجامید ،دوره سوم از 50 سالگی تا پایان عمر ناصر خسرو را شامل می شود در این دوره در پی آشنایی وتوجه به مسائل دینی سرانجام به مرتبه جهت فایل یافت که در سلسله مراتب ومدارج سیراهل باطن، در مذهب اسماعیلی مرتبه سوم از درجات هفتگانه تلقی می شود( محمدعلی زکی، بی تا..25-28)

1. 1. دکتر محمدرضا توکلی صابری، در مقاله ای تحت عنوان پابه پای ناصرخسرو در سفرها(جاده ابریشم) چنین گفته است ناصر خسرو قبادیانی مروزی حکیم، شاعر ، نویسنده، فیلسوف، جهانگرد، مرد خرداندیش، شیردل دانا، راهجوی نستوه وابرمرد پرسنده وجوینده پارسی بود مهمترین اثر ناصر خسرو سفرنامه وی است که در آن سفر خود را از مرو به مکه وسپس به قاهره وسرانجام بازگشت خویش به بلخ را شرح می دهد. وی در مورد فاصله شهرها، وضع شهرها، نوع لباس وخوراک مردم، صنایع وکشاورزی، وضع آبیاری وباغ ها، نوع خرید وفروش و واحد پول شهرها، معتقدات دینی وسیاسی، عادات ورسوم اجتماعی مردم مناطق مختلف، حوادث و وقایع تاریخی ، وضع امنیت وآبادی شهر، اطلاعات گرانبهایی می دهد .(محمدرضا توکلی صابری، بی تا.. 42-28)

1. 1. 1. 1. آقای دکتر احمدعبدل زاده در مقاله اش ، انتقادات ناصر خسرو از طبقات مختلف اجتماعی چنین بیان می دارد، اندیشه محوری اکثر قصاید ناصر خسرو تقابل عقل است وتقلید عقل در اینجا نه آن عقلی که ملازم منطق یونانی وخردگرایی ضد دینی است بلکه از دیدگاه ناصر خسرو عقل عطایی است تو را از خدای از این رو انتقادات او از عناصر مختلف اجتماعی ، نقدی از روی غرض شخصی برای بدست آوردن خواسته های دنیوی نیست بلکه انتقادات ناصر خسرو از طبقات مختلف، بازتابنده ی واقعیات اجتماعی عصر اوست، واقعیت هایی که او در یمگان وهمه ی تاریخ اندیشه ی دینی ما را به بند کشید. انتقادات ناصر خسرو از طبقات مختلف اجتماعی در 5 اصل است : امرا وحکام- اهل زمانه یا عامه ی مردم- پیروان مکاتب غیر اسلامی- حاجیان .(دکتر احمد عبدل زاده، بی تا،.. 42-45)

      (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

1. 1. دکتر مهدی محقق در مقاله ناصر خسرو محب اهل بیت بود چنین گفته است وی به شعری که می سرود اعتقاد داشت ومانند شاعرانی نبود که به اقتضای زمان شعرسرایی می کند ایشان اعتقادات ناصر خسرو را شیعه اسماعیلی واو را از محبان اهل بیت (ع) معرفی کرد وافزود: این عقیده در شعرهای ناصر خسرو هم نمود داشت ، به همین دلیل او خلیفه غاصب آن وقت بغداد را «دیو ملعون» معرفی می کند( دکتر محقق،.. بی تا)

1. 1. دکتر ذبیح الله صفا در کتابش، تاریخ ادبیات ایران جلد اول چنین گفته است تا پایان قرن چهارم هنوز بسیاری از خاندانهای اصیل ایرانی با همه سنتهای قدیم خود باقی بودند این خاندان ها در امور سیاسی وخدمات علمی دخالت داشته وازمیانشان رجال بزرگ برمی خاسته اند جغرافیا نویسان وجهانگردان قرن چهارم از عادات خوب ایرانیان احترام به « اهل بیوتات» قدیم را دانسته ونام عده ای از خاندانها را ذکر کرده اند که از عهد یعقوب لیث به بعد در خدمات مهم دیوانی شرکت ودخالت داشتند.( صفا، 1387: ..47-52)

1. 1. دکتر جعفر شعار در کتابش گزیده سفرنامه ناصر خسرو درباره سفرنامه اجتماعی چنین گفته است سفرنامه ظاهراً برای عامه مردم نوشته شده ودرباره مسائل مذهبی ساکت است واضح است که هیچ گونه شک وشبهه ای در صحت نسب فاطمیون نداشته است ودرباره حسن اداره امور وثروت وقناعت اومنیت وآسایش رعایای ایشان با شور و حرارت سخن گفته است آنچه در وصف قاهره ومساجد از جمله جامع الازهر وکوی وبرزن ها ومحلات دهگانه وباغ ها وساختمانها وحومه شهر می نویسد مایه اعجاب است (شعار، 1373:.. 53-62)

1. 1. دکتر غلام محمد طاهری مبارکه در کتابش برگزیده قصاید ناصر خسرو چنین بیان نموده، با ابوسعید برادرم به بازار امده تا به دکان موزه دوزی رسیدیم موزه خود را دادم تا مرمت کند وازشهر بیرون رویم که ناگاه در آن طرف غوغایی برخاست وموزه دوز بر اثر آن روان شد. بعداز ساعتی بازگشت، پاره ای گوشت بر سر درفش کرده ، من سوال کردم که چه غوغا بود واین چه گوشت است؟ موزه دوز گفت: همانا در این شهر از جمله شاگردان ناصر خسرو شخصی پیدا شده بود با علمای این شهر مباحثه کرده قول او را فقها انکار داشته هر یک به قول معتمدی تمسک می جویند و او از اشعار ناصر خسرو شعری بر طبق مطلب خود می خواند فقها از جهت ثواب او را پاره پاره کردند ومن نیز از گوشت او جهت ثواب بریدم چون بر احوال تلمیذ خود اطلاع یافتم تاب در من نمانده وموزه دوز را گفتم: موزه به من ده که در شهری شعر ناصر خسرو خواستن نمی تواند بود موزه را گرفتم وبا برادر خود از نیشابور بیرون آمدم این واقعه از شرح حال مجهول ناصر خسرو به نام «سرگذشت شخصی» در تاریخ ضبط شده است (طاهری مبارکه، 1382: ..63-71)

افرادی که دربارۀ دیوان ناصر خسرو کار کرده اند عبارتنداز:
آقای فریدون بدعی در کتاب ناصر خسرو لعل بدخشان
آقای دکتر محمدعلی زکی در مقاله اش «بررسی جامعه شناختی سفرنامه ناصر خسرو»
آقای دکتر محمدرضا توکلی صابری در مقاله اش «پابه پای ناصر خسرو در سفرها
آقای دکتر احمد عبدالله زاده در مقاله « انتقادات ناصر خسرو از طبقات مختلف اجتماعی
آقای دکتر مهدی محقق در مقاله« ناصر خسرو محب اهل بیت بود»
آقای دکتر ذبیح اله صفا در کتاب «تاریخ ادبیات ایران جلد اول»
آقای دکتر جعفر شعار در کتاب«گزیده سفرنامه ناصرخسرو»
آقای دکتر غلام محمد طاهری مبارکه در کتاب«برگزیده قصاید ناصر خسرو»« سلام باد بر خرد»
آقای سید حسن تقی زاده در کتاب« دیوان ناصر خسرو» «تحقیق در احوال ناصر خسرو»
آقای دکتر محمد دبیر سیاقی در کتاب« سفرنامه ناصر خسرو»
آقای دکتر محمد غلامرضایی در کتاب« شرح سی قصیده ناصر خسرو»
آقای دکترنادر وزین پور در کتاب«شرح آثار ناصر خسرو»« شاه کارهای ادبیات فارسی»
آقای ادوارد براند در کتاب«تاریخ ادبیات ایران جلد دوم»
آقای دکتر غلامحسین یوسفی در کتاب« چشم روشن»
آقای ماریا موسوی در کتاب« ناصر خسرو از مشاهیر ایرانی»
آقای محمد حسین حاجتی در کتاب« شعر ، ذوق وطاعت»
آقای دکتر رضازاده شفق در کتاب«تاریخ ادبیات ایران»
آقای دکتر زرین کوب در کتاب « با کاروان حله»
فصل سوم:
روش تحقیق
دوران سه گانه عمر ناصر:
كل عمر اين سخنور آزاده را مي توان به سه قسمت متمايز منقسم ساخت :
ناصر خسرو پس از دوران كودكي تا چهل ودو سالگي دبيري است فاضل وبر خوردار از منصب ديواني و شغل درباري .لقب اديب ودبير فاضل يافته است و دودمان و خاندانش مقيم بلخ اند ،با خانه ضياع و عقار،خانداني از خواجه گان محتشم،خود كارگزار ودبير وعامل و مستوفي است و برادرش خواجه ابوالفتح عبدالجليل در دستگاه وزير امير خراسان خدمت مي كند و هر چه حاصل اين تعاليم و تحقيقات و ممارست وي در آنها و نشانه هاي آيزش او قالب اصحاب ملل و نجل بود است و پايان نخستين دوره زندگي اين فاضل اديب دبير سفري است از شهرمرو با شغل ديواني .
وهم بدآنجاست كه شبي خواب مي بيند كه ترغيب به سفر قبله مي كند وباخدا كه از خواب شبانكاهي برمي آمد نمرم مي كند كه از خواب چهل ساله بر آيد.
مبداًاين اشتباه وخط فارق ميان زندگي دورة نخست ودردورة زندگي ناصرراپنجشنبه ششم جمادي الاخره سال437هجري برابربانيمه دي ماه سال414يزدگردي بايد گرفت.
ناصرخسرووازجوزجانان به شربوغان ودميا مي رود ازراه سمنگان وطالقان به مرو رود مي رسدوبه مرو بازمي آيدوازكارديواني معاف مي خواهدبه نيت سفر قبله.
بيرون شدن از مرودر نوبت دوم،سرآغاز سفر هفت سالةاوست كه به شرحي هر چه زيباتروخواندني تر متن سفر نامه آمده است واين آغاز سفريست وسوم شبان437هجري بوده است برابر چهار شنبه اول فرودين ماه 415يزدگري. از مر به سرخس ونیشابور وبسطام وسمنان وری وده قوهه وقزوین می رود واز راه بیل وقپان وخرزویل وبرزالخیر* وخندان به شمیران می رسد واز انجا به سراب وسعید آباد می گذرد وبه تبریز در می آید واز راه مرند وخوی وبرکری ووان و وسطان واخلاط وبطلیس وقلعه قف اُنظر وموضع مسجد اُویس قرنی وارزن ومیافارقین وآمد ودیار بکر وحرّان وقرول وسروج ومنبِج وحلب وجُند قنیسرین وسرمین ومعره النعمان وکویمات وحیاه وعرقه وطرابلُس وقللمون وطرابرزن وجبیل وبیروت وصید او صور به عکه یا عکا می آید وبه دیدار کوه مشاهد انبیا ونواحی طبریه که خارج از مسیر است می رود وسپس از راه حیفا وکنیسه وقیساریه وکفرسابا به رمله وده خاتون وقریه العنب وسرانجام به بیت المقدس می رسد، در طول یک سال شمسی و ورد او به بیت المقدس مصادف می شود با پنج شنبه پنجم رمضان سال 438 هجری برابر با اول فرودین 416 یزدگردی.
ناصر از قدس به مکه می رود ، به راه عرعر و وادی القری ومدینه، واز همان راه به طریق شام به قدس باز می آید وسپس از آنجا به رمله مراجعت می کند وبه عسقلان وطینه می رود وبا کشتی به تنیس واز آنجا در شاخه شرق رود نیل با کشتی به صالحیه وقاهره وارد می شود وبه اسکندریه وقیروان سفر می کند ودوبار از قاهره به راه قلزم (با کشتی) وبندرجار که محاذی مدینه است مدینه النبی وخانه کعبه را زیارت می کند واز همان مسیر باز می گردد وسپس از راه آبی نیل با کشتی به اسیّوط واخمیم وقوص واسوان می رود وبه صحرای سودان در می آید واز ضیقه وموضعی به نام حوض(حوضش) می گذرد وبه بندر عیذاب می رسد واز راه دریای سرخ به جُدّه ومکه می آید واین نوبت شش ماه در مجاورت خانه خدا به سر می برد آنگاه از مکه به موضع بئرحسین بن سلامه وطائف وحصارک خانه لیل ومطار وثریا وجزع(حصار بنی نسیر) وسرزمین بنی سواد وسربا به فلج وارد می شود وچهار ماه در این سرزمین اصحاب الرّس سرگردان می مان تا سرانجام با کاروانی به یمامه می رود وبه لحسا وسپس به بصره در می آید واز راه رود سفر خود را ادامه می دهد وشاطی عثمان واُبله را پشت سر می نهد وبا کشتی از کنار عبّادان به خلیج فارس می آید وسرانجام به بندر مهروبان می رود واز آنجا به ارّجان(مجاور بهبهان) می رسد وبه لوردغان وخان لنجان واصفهان وارد می شود وبه راه هیثماباد^[1] وکوه مسکیان( مشگنان) به نائین می رسد وده گرمه در ناحیه بیابان را می بیند واز ده پیاده یاد می کند وسپس از رباط زبیده به چهارده طبس ورستاباد ^[2]می رسد وبه طبس در می آید وبه رقه وتون وقاین وسرخس می گذرد واز راه رباط جعفری ورباط عمر وی وراط نعمتی به مرو الرود وارد می شود ومتعاقباً به راه آب گرم وباریاب وسمنگان وسه دره بلخ ودستگرد ومیان روستا وپل جُموکیان به بلخ فرود می آید، روز سه شنبه بیست وششم جمادی الاخره سال 444 هجری برابر با بیست ودوم آبان ماه 421 یزدگردی وسفر شش سال وهفت ماه وبیست ودو روزه او پایان می گیرد.
حاصل این سفر هفت ساله حدود سه هزار فرسنگی^[3] یادداشتهایی است نفیس وارزنده که روزانه از دیده ها وشنیده ها برداشته است ، روشن ودقیق وخالی از ابهام ، با احتیاط ودور اندیشی ودور از گزافه وعبارت پردازی، وپس از بازگشت به خانه آنها را منظم ساخته وکتابی پرداخته است، کتابی پر از اطلاعات ذی قیمت از شناخت قسمتی از دنیای آباد اسلامی نیمه اول قرن پنجم هجری با حالات ومعتقدات واعمال ورسوم وسنن مردم آن وما در این مقاله کوتاه تحلیلی از مطالب آن خواهیم داشت ونیز بررسی معتقدات ناصر خسرو را در پایان سفر هفت ساله مکمل بحث استنتاجی حاصل دوره دوم زندگی او قرار خواهیم داد، منتهی از نظر اینکه این دو نکته با آنچه متعاقباً درباره سفرنامه خواهیم گفت ارتباط بیشتری بیاید، بهاین دو مطلب پس از اشاره به دوران زندگی ناصر خسرو خواهیم پرداخت.
ناصر خسرو در دوره سوم زندگی که از پنجاه سالگی شروع می شود ظاهرا پس از اتمام سفر مدتی مقیم بلخ شده ویاداشتهای سفر را تنظیم کرده است وآنگاه با فاصله ای که معلوم نیست چه مدت زمان گرفته است به کار دعوت ونشر طریقه فامطیان پرداخته است وآنچه مسلم است بیش از سال 453 هجری که از ظهر بلخ به گریز ویا به تبعید بیرون شده، زیرا در زادالمسافرین که هم بدین سان تصنیف کرده است از تبعید خود سخن به میان آورده است .
در دوره سوم زندگی، ناصر خسرو حجت جزیره خراسان است ومقام حجتی دارد، مقامی که در میان درجات هفتگانه دعوت فاطمیان مرتبه سوم است، یعنی پس از ناطق وامام، ونائب امام شمرده می شود وناصر ا زجانب ابوتمیم معد بن علی ملقب به المستنصربالله(428-427 هجری) مامور دعوت مردم به طریقه اسماعیلیه وبیعت با فاطمیان در خراسان وسرپرستی شیعیان آن سامان شده است. این دوره حیات ناصر از لحاظ تصنیف وتألیف وشعرسرایی پرمایه است، اما همه در خدمت نشر عقاید فاطمیان قرار دارد قطعی است چون ناصرخسرو مردی معروف وبهره ور از فضل وحکمت بوده است وبا قدرتی عظیم که در فن مناظره کتبی وشفاهی داشته در کار دعوت نیز بی شک کامیاب وموفق بوده است، وبه همین سبب اندک اندک میان اهل سنت دشمنانی یافته وروز به روز بر تعداد مخالفان او افزوده شده و ناگزیر گشته است بسبب خصومت علنی آنان وغوغای عامه، وشاید هجوم آنان بر ضدوی، از وطن متواری شود وامیران سلجوقی نیز یحتمل به همین علت درصدد آزار وی برآمده اند که از یار ودیار به دره یَمگان ودامنه کوه های دشوارگذار بدخشان پناه جسته است.وزندانی یمگان وآزادمرد آواره از خانمان، سالیان دراز در تنهایی ورنج عمرگذارده وبا بدحالی وسخت احوالی در غربت زیسته است وشکایتهای دلسوز به زبان شعر از درون جان سرداده ودر فاصله به تصنیف کتابها نیز دست یازیده است تا اثبات حقانیت طریقه فامی کرده و وظیفه تبلیغ ودعوت خویش هر چه بهتر به جای آورده باشد. درۀ یمگان سرانجام آرامگاه جاودانی آن بزرگ مرد آزاده نیز شده است .
نکته دوم مسافرت او ، یا پناه جویی اوست از غوغای عوام وآسیب دشمنان به مازندران که از اشعار خود دوبار متذکر آن شده است یک جا در نسبت به یمگان ومازندران ، به سبب اقامت در آنجا می گوید:^[4]
دوستی عترت وخانه رسول کــــــرد مرا یمـــــــگی ومازندری
وجای دیگر می گوید:^[5]
برگیرد دل ز بلخ وبنه تن ز بهر دین چون من غریب و زار به مازندران درون
ارباب تذکره ومحققان که در شرح حال ناصر خسرو سخن گفته اند بحث خود را متوجه زمان ومدت توقف اختیاری یا اجباری ناصرخسرو در مازندران وطبرستان ساخته اند وبسببنبودن اسناد ومدارک از اظهار نظر قطعی در این باره تن زده اند.
حال که مختصر آشنایی به احوال وآثار و ادوار حیات ناصر خسرو یافتیم به حاصل دوره دوم زندگی او، یعن ی سفرنامه در درجه نخست وبحث اجمالی در کیفیت نضج گرفتن عقاید او در خلال سفر هفت ساله، بر می گردیم وابتدا بحث پاگیری اعتقاد او را دنبال می کنیم تا برای تحلیل سفرنامه یکباره مجال پردازش بماند.
گروهی معتقدند که ناصرخسرو پیش از رفتن به سفر هفت ساله به فاطمیان اعتقادی وبا اسماعیلیان پیوندی یافته وبا انگیزه پیوستن به دستگاه خلیفه فاطمی وامام این طریقت یعنی المستنصر بالله، به نام قبله عازم مصر شده وبه بهانه زیارت خانه کعبه قصد دیدار مرکز خلافت فاطمیان کرده است و وصف تمجید آمیزی که از مصر وآبادی آنجا دارد واینکه از آسوده خاطری مردم آن نواحی فراوان سخن می گوید هر دو را دلیل این اعتقاد گرفته وگفته اند در مصر برای احرازِ مقام حجتی جزیره خراسان تعلیم دیده واز مراتب مستجیب و مأذون وداعی فراتر رفته وپایگاه حجتی یافته است وبا این رتبت مأمور نشر دعوت در خراسان شده است.
ناصرخسرو در این قصیده از زادن وبالیدن، وچهل و دوسال آغاز حیات را چو نبات وستور زیستن، وآنگاه نفس سخنور جویای خرد شدن، ودر مقام قیاس بهتر از خویشتن جستن، وچون وچرا از پیروان مذاهب گوناگون خواستن، وعجز وگوری وکری هر گروه دیدن، وسپس به هدایت آیتی از قرآن کریم متذکر دست برتر یزدانی شدن ودر پی یافتن آن دست سفر دور ودراز گردیدن، وبه رنج پیمودن راه های پرخطر تن در دادن وسرانجام به مطلوب رسیدن سخن گفته است .
آنچه گذشت اين نتيجه را توان گرفت كه ناصر خسرو را درآغاز سفر كشتي ودر طي سفر مطالعاتي ومباحثاتي بوده و سنجش اعتقادات و نقد آنها واسارات قمامات صاحب دعوت 0نشر طريقه اسماعليان واعتقادات فاطميان وجحه همت كارمداوم او شده است ودقيقتر اين ا ست كه چون ناصر از سفر باز مي گرددمطالب برگزينندگان اصحاب درحات دعوت كه در مصر دربارة او آغاز شده بوده است ونزدآنان ناصر لايق حجتي جزيره خراسان شناخته مي آيد واين مقام را ظاهراً در جزيرة دعوت بر او مقرر مي دارند نه در مصر دلیل دیگر این ادعا جز آنچه گذشت آن است که ناصر خسرو در بازگشت از سفر نیت جهانگردی وسیاحت مشرق داشته است ودر پایان سفرنامه بهاین عزم خود تصریح دارد ومی نویسد که در صورت تحقق چنین سفری حاصل مشاهدات ومسموعات خود را نظمی می دهد وبه سفرنامه موجود منضم می سازد وطبیعی است که شرح سفر مشرق او از فحوای سخن خود وی هم سنخ مطالب سفرنامه حاضر می بوده است یعنی وصف دیده ها و نقل شنیده ها .اگر ناصر خسرو با مقام حجتی به خراسان باز می گشت واز همان آغاز ورود هم ماموریت تبلیغ ودعوت داشت گمان ندارم که می توانست از حوزه جزیره دعوت خود یعنی خراسان فراتر برود وبه اقصای شرق روی اورد ویا لااقل خود او با آن وظیفه اعتقادی گران چنین نمی خواست ونمی کرد.
آنچه از سفرنامه در جهت اعتقادات بعدی ناصر خسرو قابل بیرون کشیدن وذکر است طول اقامت او در مصر ومجاورت شش ماهه او در مکه وسفر احتمالی وی به قیروان وشاید مهدیه است وراه هاست که در بازگشت به سوی وطن گاه غیر اعتیادی رفته است بدین توضیح که مسیر ناصرخسرو در ایران وآسیای صغیر وشام ومصر از شاهراه وراه های تجاری وکاروانی است، حتی از اسوان به عیذاب نیز چنین است اما گذشتن وی از بادیه به سوی لحسا وتن زدن از گذشتن از بغداد، مرکز خلافت عباسیان، وانتخاب راه طبس وکویر قابل تامل است مساعدتهای محمد بن فلیج در اسوان و وکیل او در عیذاب وباج نستاندن امیر جده ویاری بی دریغ وزیر معزول ملک اهواز در بصره ومهمانی امیر گیلکی که بعدها فرزندش در عداد رجال قهستان درامده وبا اسماعیلیان علیه دستگاه حکومت کارها داشته است بی چیزی نیست ومی تواند که ناصر خسرو را در بوته آزمایش دعاه اسماعیلی نشان دهد . با این همه این مسئله هنوز در پرده ابهام است وشاید اسنادی که بعدها یافته شود پرده از روی کاربردارد وبر ما روشن سازد که ناصر خسرو گنج اعتقاد در دل ومهر سکوت بر لب از مصر بازگشته وتا روزی که معهود بوده است هیچ از اعتقاد خود دم نزده است؟ یا پس از بازگشت، بسبب استعداد وقابلیت ولیاقتی که در او دیده ومطمئن شده اند، این مرد مستعد را به حجتی وکار دعوت واداشته اند؟
نکته دوم کیفیت تألیف سفرنامه است ناصر خسرو از آغاز سفر از دیده ا وگاه از شنیده ها ی خود روزانه یادداشت بر می داشته است و به گفته خودش بر روزنامه ای که داشته تعلیق می زده. زمینه این یادداشتها بسیار وسیع وموضوعات آنها بسی متنوع وارزنده است: مسافتها، موقعیت جغرافیایی شهرها وده ها، جمعیت نواحی، صنایع محلی وضعیت غالب، فرمانروایان وحکام محلی، مردم سرشناس ومشهور محل، خاصه اهل علم، کیفیت کشاورزی وانواع محصول نواحی ومحصول ممتاز محل ومقدار هر یک و وضع نگهداری آنها، استحکامات شهر، انواع بناهای عمومی از بیمارستان وجامع وکاروانسرا وبازار ودکان، طرز ساختمانها وکیفیت استفاده از ساختمانهای زاید بر احتیاج مالک آن ، نوع آبیاری مزارع وباغات ، وسیله زراعت، وسیله آبیاری اعم از دولاب یا چرخ، یا با حفر مجاری وکندن کاریزها ویا ساختن طاقها برای عبور دادن آب از روی نقاط پست ومشروب ساختن زمینهای بلند، ذکر منبع آبها از رود وچشمه وقنات ویا چاه، کیفیت کسب ونوع دادوستد، وسیله معاملات، روابط مردم با یکدیگر، قدرت مالی واستعداد بدنی، عتقدات مذهبی وسیاسی وعادات ورسوم آنان وتشریفات اجتماعی وطرز اداره خانه، حوادث تاریخی و وقایع نجومی وفلکی، امنیت وآبادی یا نا امنی وخطر راهزنی وهجوم، باج وحق خفارت ستانی، مهمان نوازی ودستگیری از مسافران وبسیاری مسائل دیگر که شرح آنها سخن را به درازا می کشاند.
این یادداشتهای روزانه در نهایت دقت بی حشو وزواید وبر محور مسائلی که به کار همه کس بیاید، نه از جنبه فردی یا اختصاص وانحصار به اعمال وافعال گروهی خاص حتی خود نویسنده، یعنی ناصر خسرو، تحریر شده است وپس از پایان گرفتن سفر هفت ساله ودر ایام فراغت شاید با حذف موارد واختصار برخی مطالب به صورت کتاب درآمده است این مطلب غیر از قرائن وشواهد خارجی از خود سفرنامه نیز دلایل روشنی دارد بدین شرح:

Nizich, Ivana, “International Tribunal and Their Ability to Provide Adequate Justice: Lessons from the Yugoslav Tribunal“, International Law Students Association Journal of International & Comparative Law, Vol.7, 2001, pp. 355-366; Higonnet, Etelle.R, “Restructuring Hybrid Courts: Local Empowerment and National Criminal Justice Reform“, Arizona Journal of International & Comparative Law, Vol.23, No.2, 2006, pp. 417-27 ↑

• Rome Statute of the International Criminal Court, Art. 28, Responsibility of Commanders and other Superiors; Statute of the International Tribunal for the Former Yugoslavia, Art. 7(3), Individual Criminal Responsibility. Available at: http://www.icty.org/sections/LegalLibrary/StatuteoftheTribunal (Last Visited at 24 February 2013); Statute of the International Criminal Tribunal for Rwanda, Art. 6(3) (Individual Criminal Rasponsibility). Available at: http://www.unictr.org/tabid/94/default.aspx (Last Visited at 24 February 2013)
  همین مسأله در رابطه با مسئولیت کیفری مشترک نیز مصداق دارد که به موجب آن طراحان جرم همانند مباشران جرم مسئولیت دارند. برای توضیح بیشتر رجوع شود به:
  (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

  Haan, Verena, “The Development of the Concept of Joint Criminal Enterprise at the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia", International Criminal Law Review, Vol.5, 2005, pp. 169-94 ↑

• Damaska, “What Is the Point of International Criminal Justice?“, op.cit, p. 351 ↑

• این اصلاحات ممکن است با مخالفت حامیان نظریه بازدارندگی در محاکم بین المللی کیفری مواجه شود. به نظر این عده تأکید بر مجرمیت شخصی اهداف حقوق را در بازدارندگی از ارتکاب جرایم سازمان یافته تحلیل می برد. اصرار بر رعایت دقیق اصل احراز مجرمیت و یا اثبات وجود قصد مجرمانه، مشکلاتی را که در راه احراز مسئولیت کیفری رهبران وجود دارد، نادیده می انگارد به طوری که راه را برای برائت این دسته از متهمان باز می گذارد و به این ترتیب پروژه عدالت کیفری ناتمام باقی می ماند. مخالفان، تأکید بیش از حد بر احراز مجرمیت شخصی را ناشی از ترکیب نابه هنجار مکافات گرایی کانتی و اخلاق گرایی لیبرال می دانند.
  Osiel, Mark.J, “Modes of Participation in Mass Atrocity“, Cornell International Law Journal, Vol.38, 2005, pp. 793-800 ↑

• Damaska, “What Is the Point of International Criminal Justice?", op.cit, p. 360 ↑

• Victor Justice ↑

• Ibid, p. 361 ↑

• Damaska, “The Reality of Prosecutorial Discretion: Comments on a German Monograph“, op.cit, pp. 122-28 ↑

• Orentlicher, “Settling Accounts: The Duty To Prosecute Human Rights Violations of a Prior Regime“, op.cit, p. 2544 ↑

• Damaska, “What Is the Point of International Criminal Justice?", op.cit, p. 362 ↑

• Alvarez, op.cit, p. 382 ↑

• Ibid ↑

• Minow, Martha, Between Vengeance and Forgiveness: Facing History after Genocide and Mass Violence (Beacon Press 1988) p. 4, In Gorgone, Kerry.O’Shea, “Between Vengeance and Forgiveness:Facing History after Genocide and Mass Violence“, op.cit, p. 226 ↑

• برای اطلاع بیشتر در این زمینه رجوع شود به:
  Landsman, op.cit, p. 87; Reisman, Michael.M, “Legal Responses to Genocide and Other Massive Violations of Human Rights“, op.cit, pp. 79-80; Goldstone, Richard, “Exposing Human Rights Abuses: A Help or Hindrance to Reconciliation?“, Hastings Constitutional Law Quarterly, Vol. 22, 1995, pp. 615-16 ↑

• برای نمونه در برخی جوامع اخلاق و حقوق در مفاهیم لیبرال غربی حقوق و مسئولیت های فردی متجلی می شوند. چنین نسخه فرهنگی، سازوکار مناسب در برخورد با جرایم را در احراز مجرمیت افراد می بیند و منجر به یک دیدگاه مکافات گرا از عدالت انتقالی می شود که تمرکز آن بر مجازات شخصی مجرمان است. در مقابل در برخی جوامع که همواره جامعه را بر افراد اولویت می بخشند ممکن است عدالت ترمیمی جذابیت بیشتری داشته باشد. در واقع هر دو جامعه خواهان محکومیت و جلوگیری از ارتکاب مجدد این جرایم هستند، اما جامعه ای که بر مسئولیت فردی تکیه می نماید یک ساختار عدالت انتقالی متفاوت از جامعه ای دارد که بر ارزش های اجتماعی تأکید می ورزد. مذهب همچنین بر انتخاب های یک جامعه انتقالی در رابطه با فرایند عدالت انتقالی تأثیر می گذارد. در مذاهب مختلف تفاسیر متفاوتی از ارزش بخشش و سازش و مکافات و محکومیت وجود دارد. در بعضی از مذاهب این اعتقاد وجود دارد که یک چشم در برابر یک چشم نوع بی حاصلی از عدالت است که در شکستن چرخه خشونت و انتقام تأثیری ندارد. تصور مذاهب دیگر از خدای سزادهنده آن ها را به عدالت سزادهنده پیوند می دهد. زیربنای مذهبی یک جامعه هم آن چه را که یک جامعه امید به تحقق آن دارد و هم آن چه را که آن می تواند واقعاً محقق نماید را شکل می دهد.
  Aukerman, op.cit, p. 46 ↑

• Scharf, “The Letter of the Law: The Scope of the International Legal Obligation to Prosecute Human Rights Crimes“, op.cit, pp. 60-61 ↑

• برخی بر این اعتقاد هستند که خواسته های جامعه بین المللی باید بر خواسته های جامعه داخلی در تحقق صلح و سازش ملی اولویت داشته باشد.
  Dugard, op.cit, p. 702 ↑

• Drumbl, Atrocity, Punishment, and International Law, op.cit, pp. 137-138 ↑

• دولت ها دعاوی کیفری را همانند اموال دولتی از طریق نظام عدالت کیفری به تسخیر خود درآورده اند و قربانیان نقش منفعلی را در نظام عدالت کیفری ایفا می نمایند.
  Christie,Nils,”Conflicts as Property“, The British Journal of Criminology, Vol.17, No.1, 1977 ↑

• در گذشته قربانیان جرایم از طریق حق و حتی در مواردی تکلیف انتقام جویی از بزهکار نقش عمده ای را در دادرسی کیفری و حل و فصل اختلاف های ناشی از جرم ایفا می کردند. با ظهور دولت به معنای امروزی و به ویژه با توّلد و گسترش حقوق کیفری مدرن که از اوایل سده نوزدهم میلادی در پرتو دیدگاه های بکاریا صورت گرفت به تدریج نمایندگان دولت یعنی کارگزاران پلیسی ـ قضایی، سرنوشت تعقیب و محاکمه کیفری را به دست گرفتند. بنابراین نقش بزه دیده در فرایند کیفری کمرنگ شد. برای اطلاع بیشتر از این انتقادها همچنین رجوع شود به: نجفی ابرندآبادی، همان، ص .۲۰ ↑

• Aukerman, op.cit, p. 46; Human Rights Center and International Human Rights Law Clinic, University of California, Berkeley, and the Centre for Human Rights University of Sarajevo, op.cit, p. 126 ↑

• برای نمونه طبق تحقیقات صورت گرفته در اوگاندای شمالی قربانیان مناطق مختلف خواسته های متفاوتی در نوع و شکل احراز مسئولیت عاملان جرایم ارتکابی طی جنگ های داخلی این کشور دارند. نکته جالب توجه در این است که جنسیت و محل زندگی قربانیان در برداشت قربانیان از مسئولیت عاملان جرایم ارتکابی تأثیر گذار است.
  Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, Making Peace Our Own: Victims’ Perceptions of Accountability, Reconciliation and Transitional Justice in Northern Uganda, op.cit, pp. 22-30 ↑

• در تأیید این ادعا می توان به ارزیابی های مرکز بین المللی عدالت انتقالی در بین قربانیان جنگ داخلی در اوگاندای شمالی اشاره نمود. اغلب پاسخ دهندگان تأمین غذا و صلح و امنیت را به عنوان نیازهای اوّلیه خود اعلام نموده بودند.
  Mallinder, Louise, Amnesty, Human Rights and Political Transitions, Bridging the Peace and Justice Divide, Hart Publishing, Oxford and Portland, Oregon, 2008, pp. 365-366 ↑

• Drumbl, Atrocity, Punishment, and International Law, op.cit, p. 148 ↑

• Aukerman, op.cit, p. 44 ↑

• Turner, Jenia Iontcheva, “Legal Ethics in International Criminal Defense“, Chicago Journal of International Law, Vol.10, No.2, Winter 2010, pp. 691-697 ↑

• Rome Statute of the International Criminal Court, op.cit, Art. 1, 17(1)(a)(b) ↑

• Human Rights Center and International Human Rights Law Clinic, University of California, Berkeley, and the Centre for Human Rights University of Sarajevo, op.cit, pp. 104, 132 ↑

• Alvarez, op.cit, p. 415 ↑

• Ciorciari & Ramji-Nogales, op.cit, p. 21 ↑

• Rome Statute of the International Criminal Court, op.cit, Art. 17, Issues of Admissibility ↑

• Ibid, Art. 53, Initiation of Investigation ↑

• Olasolo, op.cit, pp. 125-130 ↑

• Rome Statute of the International Criminal Court, op.ci, Art. 13(b), Exercise of jurisdiction; Art. 16, Deferral of investigation or prosecution ↑

• Schey, Peter.A, Shelton, Dinah.L, Arriaza, Naomi.Roht, “Addressing Human Rights Abuses: Truth Commissions and the Value of Amnesty“, Whittier Law Reviw, Vol.19, 1997, p. 330 ↑

• Aukerman, op.cit, p. 60 ↑

• Eisikovits, op.cit ↑

• این انتقاد درباره عدالت بعد از جنگ دارای منشأ باستانی است. عدالت زمانی در روابط انسانی تحقق می یابد که قدرت برابر در اجرای آن وجود داشته باشد. همه در برابر اجرای عدالت یکسان انگاشته شوند و تفاوتی در اجرای عدالت بین اشخاص قوی و اشخاص ضعیف وجود نداشته باشد. این انتقاد به این نکته اشاره دارد که این فاتح و پیروز است که همواره قضاوت خواهد کرد و شکست خورده همواره متهم است.
  Ibid ↑

• Ibid ↑

• دقیقاً از همین زاویه است که انتقاد دیگری متوجه دادگاه بین المللی کیفری برای یوگسلاوی می شود. در حالی که محاکمات نورمبرگ و توکیو از سوی فاتحان جنگ برای به محاکمه کشانیدن سران دولت های شکست خورده ایجاد شدند، در بحبوحه ی جنگ های داخلی سرزمین های یوگسلاوی سابق از همان الگوی نورمبرگ برای محاکمه ی عاملان جنگی که هر روز آتش آن شعله ورتر می شد، استفاده شد. منتقدان، این الگوبرداری را نتیجه قیاس نادرست بین این دو جنگ دانسته و به همین دلیل معتقدند که دادگاه بین المللی کیفری برای یوگسلاوی سابق نمی تواند تأثیر چندانی در تحقق صلح و سازش آن طور که بانیانش به عنوان علت وجودی این دادگاه ذکر کرده اند، داشته باشد.
  Mutua, op.cit, pp. 185-87 ↑

• چنین ایرادی در رابطه با محاکم گاکاکا که از سوی دولت انتقالی روآندا به عنوان مکمل عملکرد دادگاه بین المللی کیفری برای روآندا تعبیه شده است نیز وجود دارد. برای اطلاع بیشتر رجوع شود به:
  Oomen, Barbara, “Donor-Driven Justice and its Discontents: The Case of Rwanda“, Development and Change, Vol.36, No.5, September 2005, p. 905 ↑

• Ibid, pp. 186-87 ↑

• Sohn, op.cit, p. 211 ↑

• Eisikovits, op.cit ↑

• Kelsen, op.cit, p. 564 ↑

۵-۵-پیشنهاد برای پژوهش­های آتی:

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

برای تکمیل مطالعه­ صورت گرفته در این پژوهش، چند پیشنهاد برای مطالعاتی که در آینده صورت خواهد گرفت مطرح می­ شود.

1. 1. اثر بحران مالی بر سهم تجارت دوجانبه خدمات از کل تجارت دوجانبه بین شرکای تجاری بررسی شود.

1. 1. میزان اثرگذاری بحران بر حجم تجارت دوجانبه در دو بخش خدمات و کالا مقایسه شود .

1. 1. اثر بحران مالی بر سهم تجارت دوجانبه خدمات گردشگری از کل تجارت دوجانبه خدمات بین شرکای تجاری مطرح شده در این پژوهش بررسی شود.

1. 1. میزان اثرگذاری بحران بر خدمات گردشگری در کشورهای پیشرفته و کشورهای در حال توسعه مقایسه شود.

1. 1. با توجه به کمبود اطلاعات و فقدان پایگاه داده در رابطه با گردشگری پیشنهاد می شود تا مطالعه ای به گردآوری اطلاعات در این زمینه اختصاص یابد و با توجه به اهمیت گردشگری و نقش آن در رشد و توسعه اقتصادی کشورها و ضرورت مطالعه در این زمینه لازم است تا  اطلاعات غیر متمرکز در زمینه گردشگری را در پایگاهی به صورت متمرکز فراهم آید.

پیوست:
پیوست فصل سوم: مباحثی پیرامون رهیافت داده ­های تابلویی:
با توجه به این که الگوی جاذبه با داده‌های مقطعی در طی یک دوره زمانی تخمین زده می‌شود بنابراین باید از رویکرد داده‌های ترکیبی یا پانل دیتا استفاده نمود. به طورکلی داده‌های ترکیبی را به دو روش پول یا پنل می‌توان تخمین زد. روش پنل دیتا، در حقیقت پولینگ کردن مشاهدات روی داده ­های مقطعی در طول چندین دوره­ زمانی است و استفاده از این روش نسبت به الگو­های مقطعی و ترکیبی(پولینگ) دارای دو منفعت عمده است؛ نخست آنکه، به محقق این امکان را می­دهد تا ارتباط میان متغیرها را در طول زمان در نظر گرفته و به بررسی آن­ها بپردازد. دوم، توانایی این روش در کنترل انفرادی مربوط به هر یک از جفت شرکای تجاری است که قابل مشاهده و اندازه ­گیری نیستند. باید توجه داشت زمانی که این اثرات با متغیرهای توضیحی و متغیر وابسته مرتبط هستند، حذف آن منجر به پیدایش اریب در روشOLS خواهد شد.
داده‌های تابلویی روش مناسبتری نسبت به روش پولد برای تخمین الگوی جاذبه است (اکبری دهباغی، ۱۳۸۵). یکی از روش‌های غلبه بر ناهمگنی شرکای تجاری، در الگوی جاذبه استفاده از روش داده‌های تابلویی است که برای شرکای تجاری عرض از مبدا مشخص در نظر می‌گیرد. این روش در حقیقت ترکیب کردن مشاهدات روی داده‌های مقطعی در طی چندین دوره زمانی است..
در داده ­های تابلویی، واحدهای مقطعی یکسان ( برای مثال، خانوار، بنگاه،کشور یا ایالت) طی زمان، بررسی و سنجش می‌شوند. داده ­های تابلویی دارای ابعاد فضائی (مکانی) و زمانی‌اند و به حرکت واحد­های مقطعی طی زمان اشاره می‌کنند (گجراتی،۲۰۰۴). به طور کلی داده‌های پانل دارای ویژگی‌های خوبی می‌باشند که، همین ویژگی‌های مناسب، عاملی شده است تا در پژوهش­های زیادی از آن برای تخمیین الگوی سنجی استفاده شود. که در زیر به شماری از آنها اشاره می‌شود:
۱- کنترل ناهمگنی فردی: در واقع ایده اصلی الگو‌های داده‌ها تابلویی این است که افراد، بنگاه‌ها و استان‌ها و غیره از نظر رفتاری همگن نیستند. الگوهای سری زمانی به تنهایی و نیز داده‌های مقطعی به تنهایی نمی‌توانند این ناهمگنی‌ها را الگو‌سازی کنند، در نتیجه تخمین زن‌ها حاصل از آن­ها تورش‌دار می‌شود.
۲- حل مشکل کوتاه بودن دوره زمانی داده‌ها، در پژوهش­هایی که دوره زمانی پژوهش کوتاه است با ادغام داده‌های سری زمانی با داده‌های مقطعی، می‌توان مشکل کم بودن اطلاعات را حل می‌کند.
۳- داده‌های پانل با حجم زیاد، باعث هم خطی کم در میان متغیرها، و ایجاد درجه آزادی و کارایی بیشتر می‌شود.
۴ - داده‌های پانلی امکان طراحی الگوهای رفتاری پیچیده­تری را فراهم می­ کنند.
۵ - داده‌های پانلی امکان بیشتری را برای شناسایی و اندازه ­گیری اثراتی فراهم می­ کنند که با اتکای صرف به آمارهای مقطعی یا سری زمانی به سادگی قابل شناسایی نیستند.
به طور کلی در داده‌های ترکیبی سه نوع متغیر حذف شده وجود دارد که خود را در عرض از مبدا‌ها نشان می‌دهد و بسته به این که الگوی پژوهش با کدام یک سازگاری بیشتری دارد، تخمین براساس آن انجام می‌گیرد.
الف - متغیرهایی که در طول واحدهای انفرادی ثابتند ولی در طول زمان تغییر می‌کنند (اثرات بین گروهی).
تخمین بین گروهی از اختلاف بین کشورها بهره برداری می‌کند، اما از هرگونه اطلاعاتی در درون کشورها صرف‌نظر می‌کند و به عبارتی این نوع تخمین‌ها، رگرسیون روی میانگین است و معمولا برای تخمین ضرایب بلند‌مدت از این روش استفاه می‌شود (نصیری،۱۳۹۰).
ب - اثرات انفرادی که در طول زمان ثابتند ولی در بین واحد‌های انفرادی تغیر می‌کنند (اثرات ثابت).
در روش ترکیبی (پولینگ) فرض بر این است که عرض از مبدا برای همه جفت کشورها یکسان است. علاوه براین، فرض می شود بردار پارامترها نیز که بیانگر شیب معادله است برای همه زمان­ها یکسان است. به همین دلیل است که گفته می شود OLS به علت اعمال محدودیت بر الگو مذکور مبنی بر یکسان پارامترها برای همه جفت کشورها دچار اریب ناهمگنی می­گردد. برای رفع این مشکل در روش اثرات ثابت، محدودیت یکسان بودن اثرات انفرادی حذف می­گردد، ولی یکسان بودن شیب معادله همچنان برقرار است. به عبارتی تحت این روش برای هر واحد انفرادی (جفت کشورهای شریک تجاری)، عرض از مبدا جداگانه‌ای وجود دارد که می‌تواند با متغیر‌های توضیحی الگو همبستگی داشته‌ باشد و یا نداشته باشد. در این روش استفاده ‌از روش حداقل مربعات معمولی برای تخمین پارامترها دارای نتایج بدون تورش و سازگار است.
ج- متغیر‌هایی که در طول زمان و هم در ارتباط با واحد‌های انفرادی متغیرند (اثرات تصادفی).
یک روش جایگزین برای تخمین الگوی اثرات ثابت، تخمین الگوی اثرات تصادفی است. در این روش فرض می‌شود عرض از مبدا‌ها (ijα) دارای توزیع مشترکی با میانگین α و واریانس۲σ بوده و بر خلاف روش اثرات ثابت، با متغیرهای توضیحی الگو همبستگی ندارد.
همانگونه که از الگوی جاذبه مشخص است و در بسیاری از پژوهش­ها نیز به آن اشاره می‌کنند روش اثرات ثابت برای الگوی جاذبه می‌تواند کارایی بیشتری دارد زیرا در حقیقت برای بسیاری از جفت کشورها عواملی حذف شده در الگو وجود دارند که در طی زمان بین جفت کشورها مشترک است اما از یک جفت کشور به جفت کشور دیگر متفاوت است مثل زبان که می‌توان در بین یک جفت کشور در طی زمان مشترک است اما همزمان بین یک جفت کشور دیگر این همگنی وجود ندارد در حالیکه این عامل بر تجارت اثر دارد (اما در الگو به شکل صریح بدان اشاره نشده است). اما همزمان می‌تواند که مسائلی بین دو جفت کشور وجو داشته باشد که در طی زمان نیز عوض شده باشد اما همین عامل موثر بر تجارت برای جفت کشور دیگر موجود نباشد. در نتیجه به شکل قطع نمی‌توان در مورد اینکه کدام الگو مناسب تر است تصمیم گرفت. برای آنکه بتوانیم بین الگو­های اثرات ثابت و اثرات تصادفی از نظر قدرت توضیح دهندگی متغیر وابسته مقایسه ای انجام دهیم، از آزمونی به نام آزمون هاسمن استفاده می­کنیم. از آنجا که برای انجام مقایسه بین این دو الگو باید وجود همبستگی بین اثرات تصادفی(αi) و متغیر‌های تو‌ضیحی را مورد آزمون قرار دهیم، لذا در آزمون هاسمن فرضیه صفر این است که هیچ همبستگی میان اثرات تصادفی و متغیر‌های تو‌ضیحی وجود ندارد. تحت این فرضیه، تخمین‌زن‌هایOLS و GLS(حداقل مربعات تعمیمیافته) هر دو سازگار هستند ولی تخمین زن OLS ناکاراست. در شرایطی که تحت فرضیه مقابل، تخمین زن OLS کارا و سازگار ولی تخمین زن GLS ناسازگار است. تابع آزمون هاسمن دارای توزیع۲χ بادرجه آزادی K(تعداد پارامتر قابل برآورد ) است. چنانچه آماره به دست آمده کوچکتر از مقدار جدول باشد، روش اثرات تصادفی پذیرفته می شود. در غیر این صورت فرضیه H₁ مورد پذیرش است و تخمین با اثرات ثابت انجام می‌شود. در ادامه آنچه در بالا ذکر شد همراه با الگو و به صورت سنجی بیان شده است.
در یک شکل کلی و در قالب پنل دیتا می توان الگوی جاذبه­ای به صورت زیر را در نظر گرفت:
(۳-۸)
که X_ijt، صادرات از کشور i به j در سال t یک بردار۱×k از لگاریتم متغیرهای جاذبه (GDP، جمعیت ومولفه­های خاص) است. منظور از مولفه‌های خاص در الگوی جاذبه، ویژگی‌های فرهنگی، تاریخی، سیاسی و سایر متغیرهای کشورها است که بایکدیگر تفاوت دارند والبته هر کدام از عوامل، سطح مبادلات تجاری را بین کشورها تحت تاثیر قرار می‌دهد و با متغیرهای اصلی جاذبه (تولید ناخالص و جمعیت) همبستگی پیدا می‌کند. سایر عوامل است که در غالب متغیرهای قابل مشاهده نیستند در واقع این عوامل خود را در قالب عرض از مبدا یا مقدار ثابت نشان می‌دهند. در این الگو کلی عرض از مبدا شامل سه قسمت است؛ که برای همه سال­ها و همه جفت کشورها مشترک است. که برای سال t بوده و برای همه جفت کشورها به عنوان واحدهای انفرادی مشترک است و بالاخره که برای هر یک از جفت کشورها منحصر به فرد بوده و برای همه ی سال­ها مشترک است، این قسمت از عرض از مبدا را اصطلاحا اثرات انفرادی می­نامند. چنانچه وارد الگو شود، به آن الگوی پنل دیتا دو طرفه^[۱۶۷] گفته می­ شود. در حالی که هر گاه این جزء از عرض از مبدا وارد الگو نگردد، پنل تشکلیل شده به صورت پنل دیتا یک طرفه^[۱۶۸] خواهد بود. نیز جزء اخلال است که فرض می­ شود بطور نرمال (با میانگین صفر و واریانس ثابت برای همه ی مشاهدات) توزیع شده است که با هم ناهمبسته اند، یعنی:
(۳-۹)
در روش ترکیبی (پولینگ) فرض بر این است که عرض از مبدا برای همه ی جفت کشورها یکسان است، علاوه بر این فرض می­ شود بردار پارامترها نیز که بیانگر شیب معامله است برای همه ی tها یکسان است. به عبارت دیگر:
به همین دلیل است که گفته می­ شود روشOLS به علت اعمال محدودیت بر الگو مذکور مبتی بر یکسان بودن پارامترها برای همه جفت کشورها دچار اریب ناهمگنی می­گردد. برای رفع این مشکل در روش پنل دیتا، محدوودیت یکسان بودن اثرات انفرادی () حذف می­ شود ولی یکسان بودن شیب معادله همچنان برقرار است.
در روش پنل دیتا خود مشتمل بر سه نوع تخمین یعنی، تخمین­های بین گروه، تخمین­های درون گروه ( اثرات ثابت (FE)) و اثرات تصادفی (RE) است. تخمین­های بین گروه از اختلاف بین کشورها (صرف نظر می­ کند و به عبارتی این نوع تخمین­ها، رگرسیون روی میانگین­هاست و معمولا برای تخمین ضرایب بلند مدت از این روش استفاده می­ شود (اگر^[۱۶۹]، ۲۰۰۰).
در روش اثرات ثابت (FE) فرض می­ شود که شیب معادله (۳-۷) برای همه ی جفت کشورها یکسان است ولی برای هر واحد انفرادی (هر یک از جفت شرکای تجاری)، عرض از مبدا جداگانه ای وجود دارد که می ­تواند با متغیرهای توضیحی الگو همبستگی داشته و یا نداشته باشد. این روش، روش حداقل مربعات مجازی^[۱۷۰] نامیده می­ شود، چرا که به معرفی متغیرهای مجازی می ­پردازد که بیانگر اثار عوامل حذف شده­ای است که مربوط به خصوصیات هر یک از کشورها به عنوان واحدهای انفرادی بوده و در قالب عرض از مبدا () وارد الگو می­گردند. بنابراین در روش اثرات ثابت، بعد زمان در نظر گرفته نشده و تنها اثراتی که مختص هر یک از کشورهاست به عنوان اثرات انفرادی منظور می­گردد.
در روش اثرات تصادفی(RE) که به روش اجزاء واریانس نیز معروف است، فرض می­ شود عرض از مبداها (ها) دارای توزیع مشترکی با میانگین α و واریانس بوده و بر خلاف روش اثرات ثابت (FE)، با متغیرهای توضیحی الگو ناهمبسته اند.
به طور کلی سه نوع متغیر حذف شده وجود دارد که خود را در عرض از مبداها (ها) نشان می­دهد:۱-اثرات انفرادی که در طول زمان ثابتند ولی در بین واحدهای انفرادی تغییر می­ کنند. ۲-متغیرهایی که در طول واحدهای انفرادی ثابتند ولی در طول زمان تغییر می­ کنند. ۳-متغیرهایی که هم در طول زمان و هم در ارتباط با واحدهای انفرادی متغیرند.
در الگوهای اثرات ثابت (FE)،عواملی به عنوان اثرات انفرادی در نظر گرفته می­ شود که مخصوص واحدهای انفرادی بوده و در طول زمان ثابت هستند. به عبارت دیگر در عرض از مبدا این الگوها بر خلاف اثرات تصادفی(RE)، عامل زمان در نظر گرفته نمی­ شود بنابراین این در الگوهای اثرات ثابت نمی­ توان متغیرهای ثابت در طول زمان را به طور جداگانه و به عنوان متغیرهای توضیحی وارد الگو کرد، چرا که با اثرات انفرادی (ها) هم خطی پیدا خواهد کرد.
در تخمین­های درون گروه فرض می­ شود که واریانس­ها همسان هستند، درحالی که پیدایش مساله هم خطی امکان دارد، از طرف دیگر در روش اثرات تصادفی(RE) احتمال بروز مساله ناهمسانی واریانس وجود دارد. از این رو روش تخمین در الگوهای اثرات تصادفی، روش حداقل مربعات تعمیم یافته است.
جهت تصمیم گیری در مورد بکارگیری روش اثرات ثابت و یا تصادفی باید توجه داشت که روش اثرات ثابت معمولا هنگامی کارایی دارد که کل جامعه آماری در نظر گرفته می­ شود. درصورتی که اگر از بین جامعه ی بزرگی نمونه­هایی به صورت تصادفی انخاب شود، روش اثرات تصادفی کاراتر خواهد بود (اگر،۲۰۰۰).
منابع:
احمدزاده، ایمان (۱۳۸۴)، بررسی پتانسیل صادراتی فولاد کارخانه ذوب آهن اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه اصفهان.
آذربایجانی، کریم و طیبی، سید کمیل (۱۳۸۰)، بررسی پتانسیل موجود میان ایران و اوکراین، به کارگیری مدل جاذبه، پژوهشنامه بازرگانی. فصلنامه شماره ۲۱٫
اکبری دهباغی، سیمین(۱۳۸۵)، تعامل همگرایی درامدی و گسترش جریان های تجاری میان ایران و بلوک های منتخب، پایان نامه ی کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه اصفهان.