جدول (۴-۷) آزمون t مستقل برای غلظتهای مختلف کادمیوم در دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis ۵۳

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

جدول (۴-۸) غلظتهای مختلف کادمیوم در بین دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis ۵۳
جدول (۴-۹) اثر تیمارهای مختلف روی بر تجمع عنصر مس (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۵۶
جدول (۴-۱۰) اثر تیمارهای مختلف سرب بر تجمع عنصر مس (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۵۸
جدول (۴-۱۱) اثر تیمارهای مختلف کادمیوم بر تجمع عنصر مس (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۶۰
جدول (۴-۱۲) اثر تیمارهای مختلف Cu,Zn,Pb,Cd بر تجمع عنصر مس (ppm) در اندامهای مختلف اکالیپتوس ۶۲
جدول (۴-۱۳) اثر تیمارهای مختلف مس بر تجمع عنصر سرب (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۶۴
جدول (۴-۱۴) اثر تیمارهای مختلف روی بر تجمع عنصر سرب (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۶۶
جدول (۴-۱۵) اثر تیمارهای مختلف کادمیوم بر تجمع عنصر سرب (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۶۸
جدول (۴-۱۶) اثر تیمارهای مختلف Cu,Zn,Pb,Cd بر تجمع عنصر سرب (ppm) در اندامهای مختلف اکالیپتوس ۷۰
جدول (۴-۱۷) اثر تیمارهای مختلف مس بر تجمع عنصر روی (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۷۲
جدول (۴-۱۸) اثر تیمارهای مختلف سرب بر تجمع عنصر روی (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۷۴
جدول (۴-۱۹) اثر تیمارهای مختلف کادمیوم بر تجمع عنصر روی (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۷۶
جدول (۴-۲۰) اثر تیمارهای مختلف Cu,Zn,Pb,Cd بر تجمع عنصر مس (ppm) در اندامهای مختلف اکالیپتوس ۷۷
جدول (۴-۲۱) اثر تیمارهای مختلف مس بر تجمع عنصر کادمیوم (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۷۹
جدول (۴-۲۲) اثر تیمارهای مختلف روی بر تجمع عنصر کادمیوم (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۸۰
جدول (۴-۲۳) اثر تیمارهای مختلف سرب بر تجمع عنصر کادمیوم (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۸۱
جدول (۴-۲۴) اثر تیمارهای مختلف Cu,Zn,Pb,Cd بر تجمع عنصر مس (ppm) در اندامهای مختلف اکالیپتوس ۸۲
جدول (۴-۲۵) دامنه عمومی عناصر سنگین در گیاهان (میلیگرم بر کیلوگرم) ۸۳
جدول (۴-۲۶)مقایسه غلظت عناصر سنگین در برگ E.camaldulensis و E. microtheca با غلظت بحرانی ۸۳
جدول (۴-۲۷)مقایسه غلظت عناصر سنگین در ساقه E.camaldulensis و E. microtheca با غلظت بحرانی ۸۴
جدول (۴-۲۸)مقایسه غلظت عناصر سنگین در ریشه E.camaldulensis و E. microtheca با غلظت بحرانی ۸۴
فهرست ‌شکلها
عنوان صفحه
شکل(۱-۱) فرآیندهای مختلف پالایش گیاهی ۲۴
شکل (۳-۱) موقعیت استان گلستان و شهرستان گرگان و موقعیت گلخانه ۴۳
شکل (۳-۲) گیاهان اکالیپتوس در طول دوره داشت در گلخانه ۴۴
شکل(۳-۳) نمایی از دستگاه اندازه گیری ICP 47
شکل (۴-۱) میزان جذب عنصر مس در برگ، ساقه و ریشه دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis ۵۰
شکل (۴-۲) میزان جذب عنصر ری در برگ، ساقه و ریشه دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis ۵۱
شکل (۴-۳) میزان جذب عنصر سرب در برگ، ساقه و ریشه دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis ۵۲
شکل (۴-۴) میزان جذب عنصر کادمیوم در برگ، ساقه و ریشه دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis ۵۴
۱-۱- مقدمه
منابع طبیعی هر جامعهای سرمایه ملی آن جامعه محسوب میشود. گیاهان بهعنوان تولیدکنندگان اولیه نقش مهمی در اکوسیستمها بازی میکنند و بهعنوان بخش مهمی از منابع طبیعی در دسترس ما هستند. اعمال مدیریت صحیح و کارا بر منابع طبیعی هر منطقه نیازمند داشتن اطلاعات دقیق از ویژگیهای کمی و کیفی رستنیها و آگاهی از روابط بین گیاهان و عوامل محیطی آنها (از جمله خاک) میباشد (میرغفاری، ۱۳۸۴). خاک در منابع طبیعی از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است زیرا ارتباط بسیار نزدیکی با پوشش گیاهی دارد به گونهای که میتوان با دیدن وضعیت گیاهی یک منطقه به وضعیت خاک آن پیبرد (غازان شاهی، ۱۳۷۶). آلودگی خاک بهعنوان یکی از مهمترین پیامدهای فعالیتهای انسان بر محیط زیست از دیرباز مورد توجه بسیاری از محققین علوم طبیعی قرار داشته است (براتی و میرغفاری، ۱۳۹۱). از نظر تاریخی آلودگی خاک بهوسیلهی فلزات سنگین ابتدا از معادن استخراج و کارخانه های ذوب اینگونه فلزات شروع شد. فعالیتهای معدنکاری انسان جهت استخراج فلزات سرب و روی باعث بروز مشکلات زیستمحیطی بسیار جدی در مناطق مجاور این معادن گردیده است. آلودگی خاک منجر به بروز مسمومیت در گیاهان یک منطقه و از بین رفتن پوششگیاهی و در نتیجه افزایش شدید نرخ فرسایشهای آبی و بادی در این مناطق میگردد (عرفان منش، ۱۳۸۷). خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک از جمله pH، درصد ماسه و رس، مقدار کربنات کلسیم موجود در خاک، مقدار مواد آلی، قابلیت تبادل کاتیونی (CEC)، نوع کانی رسی، درصد وزنی اکسیدهای سیلیسیم، آلومینیوم و آهن تاثیر مشخصی بر میزان جذب عناصر سنگین دارد (Wang et al., ۲۰۰۹).
گیاهپالایی^[۱]، تکنولوژی پاکسازی خاکها و سیستمهای آبـی از فلزات سنگین آلاینده است (Clements et al., ۲۰۰۲). از فواید گیـاهپـالایی ایـن است که حاصلخیزی خـاک بعـد از برداشـت فلـزات سـنگین تغییری نمیکند. البته تعداد زیادی از این تکنیکهای مهندسی بهدلیل محدودیتهای اقتصادی و منطقی قابل اجرا نیـست (Hulme & Hill, 2004). پاکسازی محیطزیست آلوده به فلزات سنگین و آلایند‌ههای آلی توسط جذب آنها به وسیله گیاهان یا گیاه‌پالایی امروزه جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. با توجه به اینکه روش های سنتی برداشت عناصر سنگین از خاک و آب بسیار پرهزینه و دشوار و اغلب ناموفق است، لزوم استفاده از گیاهان کاهش‌دهنده آلودگی خاک و آب روشن است. از طرفی با توجه به نیاز روزافزون جنگلکاری در ایران، لازم است که تحقیقی جامع بر روی گونه‌ها‌ی‌ اکالیپتوس و نقش این گیاهان در جذب عناصر سنگین انجام شود. گیاهپالایی یک گزینه کم هزینه، به‌ویژه برای مناطق آلوده محسوب می‌شود. توانایی تجمع فوق‌العاده فلزات سنگین در کاربرد روش گیاهپالایی، بر مبنای سرعت رشد (تولید زیست‌توده) و میزان تجمع فلز سنگین (گرم فلز بر کیلوگرم بافت گیاه) استوار است. از این‌رو یافتن مؤثرترین گیاه سریع‌الرشد اکالیپتوس با توانایی حداکثر در جذب فلزات سنگین منجر به اقدام بعدی برای معرفی گیاهان با توان ژنتیکی بالاتر میگردد.
بررسیهای گوناگونی در مورد قابلیت جذب فلزات سنگین و دیگر آلاینده‌ها توسط گونه‌ها‌ی درختی در ایران و دیگر کشورها شده است. اکالیپتوس با رشد و تولید چوب بیشتر و جذب و نگهداری بیشتر عناصر و فلزات سنگین از خاک آبیاری شده با فاضلاب در اندام‌های‌ خود و تعریق فزونتر نسبت به سایر گونه‌ها‌ی‌ درختی کندرشد، در پالایش خاک از آلاینده‌ها نقش مهمی را ایفا می‌کند‌. به‌عنوان‌مثال راد^[۲] و همکاران در سال ۲۰۱۰، پس از آزمایش سازگاری و عملکرد هشت گونه اکالیپتوس با بهره گرفتن از فاضلاب شهری و صنعتی یزد، نتیجه گرفتند که گونه E.camaldulensis از نظر سازگاری، رشد ارتفاعی و قطری و قدرت جذب آب، موفق‌تر از سایر گونه‌ها‌ بوده است.
۱-۲- بیان مسئله تحقیق
طی سالهای اخیر و در نتیجه اجرای بعضی برنامههای توسعه اقتصادی، صنعتی، کشاورزی و خدماتی در مناطق مختلف جهان، تعادل و توازن طبیعت در مواردی برهم خورده است که این امر عوارضی را در مقیاسهای محلی یا منطقهای و حتی جهانی به همراه داشته است (تائبی و اسحاقی، ۱۳۸۰). آلودگی محیط زیست از جمله آلودگی خاک یکی از عوارض مهم به هم خوردن تعادل و توازن طبعیت میباشد. مهمترین آلایندههای خاک شامل فلزات سنگین، بارشهای اسیدی و مواد آلی میباشند که از این میان فلزات سنگین به واسطه غیر قابل تجزیه بودن، سمیت زیاد، اثرات تجمعی و سرطانزایی مورد توجه میباشند(Mico et al., ۲۰۰۶). فلزات سنگین به فلزاتی گفته میشود که دارای چگالی نسبتا بالا بوده و در غلظتهای کم سمی باشند (عرفان منش و افیونی، ۱۳۷۹). هرچند این عناصر به طور طبیعی دارای غلظت کمی در خاک موجود هستند اما پراکنش جغرافیایی آنها چه بهصورت طبیعی و چه از طریق فعالیتهای انسانی مشکلات و مسائلی را در بر خواهد داشت.
الگوی فعالیتهای صنعتی امروزی به آلودگیهای زیستمحیطی، به ویژه آلودگی با فلزات سنگین منجر میشود (Chehregani and Malayeri, 2007). میزان تخلیه آلایندههای فلزی در محیط با افزایش زندگی شهری رو به توسعه است. آلودگی زمینهای کشاورزی به وسیله فلزات سنگین در حال افزایش است. بعضی از بومشناسان اخیر منابع مختلفی از آلایندهها در اکوسیستمهای خاکی طبیعی را که شامل فلزات انتقال یافته توسط هوا، از دود اگزوز اتومبیلها، کارخانه های باتریسازی و رنگسازی و دیگر فعالیتهای صنعتی هستند، تشخیص دادهاند (Jaja and Odoemena, 2004).
در دهه های اخیر، فلزات سنگین بهدلیل خصوصیت آلایندگی ویژه آنها بسیار مورد توجه قرار گرفتهاند. برخی از این ویژگیها عبارتند از (Facchinelli et al., ۲۰۰۱):

 

• • آنها مانند بسیاری از مواد آلی در طول زمان تجزیه نمیشوند.

 

• • ورود آنها در خاک میتواند با هوازدگی سنگهای مادری و پدوژنزی ارتباط داشته باشد.

 

• • اغلب بهصورت کاتیونها هستند. در نتیجه تغییر شرایط زیستمحیطی در اثر فعالیتهای انسان (تغییر کاربری زمین، کشاورزی و تغییرات اقلیمی) یا از طریق اشباع شدن بیش از ظرفیت بافری خاک میتوانند تحرک پیدا کرده که در چنین وضعیتی بسیار خطرناک خواهند بود.

 

آلودگی فلزات سنگین یکی از مشکلات عمده زیستمحیطی است و معمولا ناشی از فعالیتهای صنعتی، نظیر بهرهبرداری از معادن، ذوب فلزات، فرایندهای تخلیه گاز، تولید انرژی و سوخت، کاربرد کود و آفتکش و فراوری پسماندهای شهری است. بدیهی است این پدیده با صنعتی شدن و نوگرایی جوامع شدت بیشتری یافته است (Tanhan et al., ۲۰۰۷) و این فعالیتها باعث ورود مقدار زیادی از عناصر سنگین به اتمسفر میشود. عناصر موجود در اتمسفر در نهایت به صورت فرونشست خشک^[۳]، یا فرونشست تر^[۴] روی سطح خاک و گیاهان قرار میگیرند. در مقیاس جهانی فرونشست جوی مهمترین عامل ورود عناصر سنگین به خاک محسوب میشوند (Deboudt et al., ۲۰۰۴; Schilling, and Lehman, 2002).
علیرغم تفاوتهایی که در رفتار عناصر سنگین از لحاظ تحرک و قابلیت جذب آنها در خاک وجود دارد، در اغلب موارد میزان خروج آنها از طریق آبشویی و یا جذب به وسیله گیاهان نسبت به میزان ورود آنها به خاک بسیار کمتر است. این امر موجب انباشته شدن تدریجی عناصر در خاک می شود. روند انباشت عناصر سنگین در خاک بسیار کند بوده و اثرات آن پس از دهها سال قابل تشخیص است. به دلیل فرایند انباشت عناصر تقریبا یک فرایند برگشت ناپذیر است که در درازمدت موجب کاهش کیفیت خاک و در نهایت تخریب اراضی کشاورزی می شود (امینی و همکاران، ۱۳۸۵).
به دلیل سمیت بالقوه و مقاومت زیاد فلزات، خاکهایی که آلوده به چنین عناصری هستند به عنوان یک مشکل محیطی مطرح میباشند که به یک راه حل موثر و ممکن نیاز دارند (Nascimento & Xing 2006; Groppa et al., ۲۰۰۷).
آلودگی خاک ناشی از فعالیتهای انسانی یکی از مهمترین مشکلات زیستمحیطی برای سلامت انسان است (Jian et al., ۲۰۰۸). چندین روش برای حذف فلز از خاک آلوده وجود دارد، مانند شستشوی خاک، روش های شیمیایی و روش های بیولوژیکی که هزینه مهندسی زیادی را شامل میشوند و نیز اثرات نامطلوبی بر فعالیتهای بیولوژیکی بر جای میگذارند (Khan, 2005; Pulford &Watson, 2003). امروزه صنعتی شدن منجر به تخریب و آلودگی خاک در کشورهای درحال توسعه شده است که اغلب راهکارهای اساسی برای حل این مشکل در این کشورها، هزینه بر یا غیرقابل دسترس هستند (Khan et al., ۲۰۰۹). به نظر میرسد که استخراج گیاهی (گیاهپالایی) امیدوارکنندهترین تکنیک باشد و محققان نیز توجه زیادی را به آن مبذول داشتهاند (Nascimento & Xing, 2006).
اساس گیاهپالایی یک روش امید بخش برای پالایش خاک و آب، جذب آلایندهها یا محصور شدن آنها به وسیله گیاهان میباشد. در ابتدا توجه، بیشتر روی گیاه عالی تجمع کننده نسبت به گیاهان غیرتجمع کننده متمرکز شده بود (Baker et al., ۱۹۹۴; Brooks, 1998). اما بعدا با تناوب در جایگزینی گیاهان بومی، گیاهان قابل کشت تجمع کننده، بشدت مورد استفاده قرار گرفتند. احتمالا قابلیت دسترسی فلزات و جذب گیاهی، تیمار خاک و هم فاکتورهای در نظر گرفته شده را افزایش میدهند، در این خصوص گیاهپالایی یکی از روش های زیستپالایی است که در دهه های اخیر برای اصلاح و پالایش خاکهای آلوده به ترکیبات آلی و معدنی ارائه شده است. مزیتهایی که این روش نسبت به سایر روش های مکانیکی و شیمیایی دارد، ارزان بودن و امکان بهرهگیری آن در سطح وسیع است. با این حال باید به این مسئله توجه داشت که انتخاب گیاه در این روش از اهمیت ویژهای برخوردار است (Mattina et al., ۲۰۰۳). با توجه به نیاز روزافزون جنگلکاری، لازم است که تحقیقی جامع بر روی گونه های اکالیپتوس و نقش این گیاهان در جذب عناصر سنگین انجام شود. در دهه های اخیر اکالیپتوسکاری رشد فزایندهای یافته و بتازگی مسئله زراعت چوب توجه همگانی را به خود معطوف کرده است. اکالیپتوس به منظور ایجاد فضای سبز و تلطیف هوا در مناطق صنعتی و کارخانه های ذوب فلز و کاستن آلودگی هوا و خاک جایگاه ویژهای پیدا کرده است. از اینرو با کاشت درختان اکالیپتوس که توانایی جذب و تجمع فلزات سنگین را دارند، به پاکسازی محیط کمک شایانی میشود(Salahi, 2007) . اکالیپتوس با رشد و تولید چوب بیشتر و جذب و نگهداری بیشتر عناصر و فلزات سنگین از خاک آبیاری شده با فاضلاب در اندامهای خود و تعریق فزونتر نسبت به سایر گونه های درختی کندرشد، در پالایش خاک از آلایندهها نقش مهمی را ایفا میکند.
۱-۳- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

سال

 

ضریب جینی

 

 

 

۱۳۵۶

 

۵۱۴/۰

 

۱۳۷۳

 

۴۲۴/۰

 

 

 

۱۳۵۷

 

۵۱۳/۰

 

۱۳۷۴

 

۴۲۷/۰

 

 

 

۱۳۵۸

 

۵۱۲/۰

 

۱۳۷۸

 

۴۲/۰

 

 

 

۱۳۶۷

 

۴۳۸/۰

 

۱۳۷۹

 

۴۳/۰

 

 

 

۱۳۶۸

 

۴۳۷/۰

 

۱۳۸۰

 

۴۲۵/۰

 

 

 

۱۳۷۲

 

۴۲۵/۰

 

۱۳۸۱

 

۴۲/۰

 

 

 

مقایسه سهم دهک های مختلف از کل هزینه ها در برنامه سوم توسعه، نشان می دهد که در طول این برنامه (که درآمد نفت روند کاهشی نداشته است) فاصله طبقاتی افزایش یافته است. در فاصله سال های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۲ سهم ۴۰% فقیرترین مردم درجامعۀ شهری از هزینه کل، از ۰۹/۱۳ درصد به ۱/۱۲ درصد کاهش یافته است.^[۲۴۶] کاهش سهم طبقات پایین در شرایطی صورت گرفته که درآمد نفت از ۴/۴۴۱۷۰ میلیارد ریال در سال ۱۳۷۸ به ۵/۵۹۴۴۸ میلیارد ریال در سال ۱۳۷۹ افزایش یافته و تا سال ۱۳۸۲ این روند ادامه داشته است بطوری که در این سال ها درآمد نفت کاهش نیافته و در سال ۱۳۸۲ به ۹/۱۲۸۱۵۳ میلیارد ریال رسیده است.^[۲۴۷]
بنابراین افزایش درآمد نفت نه تنها نابرابری میان طبقات اجتماعی را از بین نبرده بلکه به تشدید آن دامن زده است البته در دوره های کاهش درآمد نفت نیز نابرابری ها (اگرچه با شدت کمتر) ادامه داشته است، به عنوان مثال در سال ۱۳۷۷ که درآمد نفت نسبت به سال های قبل از آن به شدت کاهش یافته ، باز هم نابرابری استمرار یافته است. براساس گزارش توسعه انسانی سازمان ملل در سال ۱۹۹۸ (۱۳۷۷) ۱۰% فقیرترین مردم ایران فقط ۲% از درآمد یا مصرف را به خود اختصاص داده بودند، این رقم برای ۲۰% فقیرترین مردم، ۱/۵ و برای ۲۰% ثروتمندترین
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

دومین بعد اثرگذاری نفت و درآمدهای آن بر نابرابری، تشدید نابرابری میان سطح زندگی ش معنای افزایش قدرت خرید شهرنشینان و کاهش قدرت خرید ساکنان روستاها می باشد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سایه طرح های محرومیت زدایی و فعالیتهای عمرانی جهاد سازندگی در روستاها این فاصله تا پرداخت مالیات، خدمات عمومی مورد نیاز خود را از دولت مطالبه می کنند اما در اقتصاد نفتی درآمدهای نفت یا به عبارت بهتر رانت نفت مستقیماً به دولت تحویل داده می شود و دولت اختصاص اعتبارات به مناطق مختلف را نوعی هبه می داند. ممکن است تصور شود محرومیت برخی استانها ناشی از شرایط جغرافیایی و فقدان منابع در این استان هاست و درصورت نبود نفت، وضع آنها بدتر خواهد بود. در پاسخ باید گفت برحسب اتفاق تعدادی از استانهای محروم بیشترین میزان منابع را دارند به عنوان مثال خوزستان علاوه بر هرنشینان و روستانشینان است. چنانکه قبلاً اشاره شد، نفت عامل پیدایش پدیدۀ نامطلوبی به نام بیماری هلندی است. در نتیجۀ بروز این پدیده بخش های مولد اقتصادی ازجمله کشاورزی، دچار رکود گردیده و بخش خدمات (غیرمولد) رونق می گیرد. ازآنجاکه بخش خدمات در شهرها متمرکز است این امر موجب نامتعادل شدن اوضاع به زیان روستاها می گردد. براساس ارقام جدول شماره ۲۵، میزان مصرف شهر و روستا در سال ۱۳۴۱ تقریباً برابر بوده است. اما در سال ۱۳۵۶ (بعد از رونق درآمد نفت) مصرف شهری به سه برابر مصرف روستایی افزایش یافته است.
جدول شماره ۲۵، توزیع هزینه های مصرفی بین بخشهای مختلف در سالهای ۱۳۴۱ تا۱۳۵۶ ( به هزار ریال) ^[۲۴۸]

انگیزه ها نسبت به نوع جرم و شخصیت مجرم و مناسبت های گوناگون و شرایط خاص ایجاد شده برای مجرم، متفاوت می باشد انگیزه دارای اشکال مختلف است، مثلاً گاهی انگیزه یک جنایت ممکن است انتقام جویی و کینه توزی باشد یا ممکن است انگیزه خیرخواهانه (شرافتمندانه) باشد، مانند این که جهت جلوگیری از زجر کشیدن بیمار صعب العلاج او را بکشد (اتاتازی) لذا می توان گفت، انگیزه پیش از قصد به سراغ مجرم می آید. انگیزه ارتکاب جرم نباید با قصد ارتکاب جرم اشتباه شود، زیرا آن دو جدا از هم هستند و با هم تفاوتهای آشکاری دارند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

از جمله اینکه برای ارتکاب یک جرم، قصد مجرمانه برای همه افراد واحد است، اما ممکن است به اندازه افرادی که آن جرم را انجام می دهند، انگیزه های متفاوت وجود داشته باشد، همچنین قصد مجرمانه همیشه بدو قابل سرزنش است، اما انگیزه ممکن است، گاهی شرافتمندانه و موجب تخفیف در مجازات شود.
«برخی از حقوقدانان تمایل به دخول انگیزه در عناصر متشکله جرم دارند، ولی قانونگذار آن را در حد رسیدگی در دادگاه و در مرحله صدور حکم و به عنوان یکی از کیفیات مخففه می شناسد.» (نوربها، ۱۳۸۱، ۲۰۵)
انگیزه ارتکاب جرم را می توان به دو حالت تقسیم نمود.
۱-انگیزه شرافتمندانه ۲-انگیزه غیر شرافتمندانه
انگیزه غیر شرافتمندانه همانطور که موجب تخفیف مجازات نمی شود، نمی تواند موجب تشدید مجازات نیز گردد. به عبارت دیگر، قاضی رسیدگی کننده به یک جرم ، نمی تواند مجازات متهم را به دلیل وجود انگیزه غیر شرافتمندانه تخفیف یا تشدید نماید، اما انگیزه شرافتمندانه ممکن است به اندازه ای قوی و مؤثر باشد که تبدیل به یکی از عوامل موجهه جرم گردد که در این صورت در کلیه مجازاتها اعم از حدود، قصاص ، دیات، تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده این امر موجب از بین رفتن عنوان مجرمانه جرم ارتکابی خواهد شد. در صورتی هم که انگیزه شرافتمندانه نتواند به عنوان یکی از عوامل موجهه جرم مطرح شود، در جرایم مشمول مجازات تعزیری و بازدارنده به استناد بند ۳ ماده ۲۲ ق. م. ا موجب تخفیف در مجازات خواهد شد، اما در سایر مجازاتها (حدود، قصاص، دیات) تأثیری در میزان مجازات ندارد. در این زمینه که آیا قصد و انگیزه نیک در ارتکاب جرم باید، در میزان مجازات مؤثر باشد؟
اداره حقوقی در نظریه شماره ۱۶۹۲/۷- ۳/۳/۱۳۷۳ بیان می نماید:
«قصد و انگیزه دو مقوله جداگانه هستند و نباید با هم اشتباه شود. بدون قصد، جرایم عمومی تحقق نمی یابد و قصد از عناصر مهم و اصلی جرم است ولی انگیزه در تحقق جرم تأثیری نداشته و تنها ممکن است، از جهات مخففه به شمار آید. » (عزیزی ۱۳۷۵، ۲۷۸)
در جرم موضوع ماده ۶۴۰ انگیزه های مختلفی قابل تصور است، مانند این که انگیزه شخصی از ارتکاب عمل تجارت یا توزیع، ساختن یا وارد کردن و سایر افعال مادی در رابطه با اشیاء مصرحه در ماده ۶۴۰ ، صرفاً به خاطر رهایی از بیکاری و بی پولی و درماندگی باشد و این با انگیزه سودجویانه، رذیلانه و ضد اخلاقی متفاوت است که در نوع اول میتوان از جهات مخففه نسبت به مجازات او استفاده کرد. ولی در هر صورت نمی توان شخصی را که مثلاً به دلیل نیازهای شدید مالی، در مقابل دریافت پول اقدام به تکثیر فیلم های مبتذل یا مستهجن می نماید، از مجازات رهایی داد.
مبحث سوم: رکن روانی جرایم صوتی و تصویری در قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیر مجاز می نمایند، مصوب ۱۳۷۲
در ماده ۲ این قانون بیان شده است که: «هر گونه فعالیت تجاری در زمینه تولید، توزیع، تکثیر و عرضه نوارهای صوتی و تصویری، نیاز به اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارد …» از این ماده استنباط میشود که اولین شرط فعالیت در زمینه آثار سمعی و بصری داشتن مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می باشد. بنابراین اگر کسی بدون مجوز از این مرجع، اقدام به فعالیت در این زمینه نماید، سوء نیت وی مفروض و علاوه بر این که به دلیل عدم داشتن مجوز مجازات خواهد شد. (مجازات فعالیت بدون داشتن مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مطابق ماده ۲ این قانون، از یک میلیون تا ده میلیون ریال جزای نقدی می باشد که به نظر می رسد با توجه به نوع این گونه فعالیت ها که می تواند خطرات بسیاری را برای عفت و اخلاق عمومی جامعه داشته باشد و در واقع میتواند منشأ اشاعه فحشا و ترویج فساد در جامعه باشد، مجازات در نظر گرفته شده در این خصوص چندان متناسب با نوع جرم ارتکابی نمی باشد) به مجازات جرایمی دیگری که در این ارتباط انجام داده است، از جمله توزیع، تکثیر و … نیز محکوم خواهد شد. البته صرف داشتن مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دلیل مشروعیت تمام فعالیت ها در این زمینه محسوب نمی شود، بلکه اگر ثابت شود که کسی علی رغم داشتن مجوز فعالیت، اقدام به توزیع یا تکثیر آثار مبتذل یا مستهجن نماید، عملش مشمول قانون نحوه مجازات … خواهد بود.
به نظر می رسد سوء نیت در امر تولید، تکثیر، توزیع و نگهداری آثار صوتی و تصویری مبتذل و مستهجن، رکن روانی جرم ماده ۳ را تشکیل می دهد. یعنی شخص با علم به اینکه در امر تولید، توزیع و تکثیر یک اثر مبتذل و مستهجن فعالیت دارد، مبادرت به انجام عمل فوق بنماید. در ماده ۳ قانون نحوه مجازات … بر خلاف ماده ۶۴۰ قانون مجازات اسلامی که شرط تحقق جرم را قصد تجارت و یا جریحه دار کردن عفت و اخلاق عمومی می داند، نیازی به احراز قصد جریحه دار کردن عفت و اخلاق عمومی نیست، بلکه همین که شخص علی رغم در اختیار داشتن مجوز، اقدام به تهیه یا تکثیر و توزیع آثار صوتی و تصویری مبتذل و مستهجن بنماید، مجرم شناخته شده و عمل او قابل مجازات می باشد. در واقع قانونگذار توجهی به قصد و نیت شخص در تجارت یا جریحه دار کردن عفت و اخلاق عمومی ندارد. اما با این وجود، در برخی موارد علی رغم این که یک اثر مبتذل یا مستهجن در سطح جامعه توزیع یا تکثیر می شود اما تولید کننده یا بازیگران آن قابل تعقیب و مجازات نمی باشند. مثال: اگر زن و مردی که رابطه زوجیت و مشروع بین آنها برقرار است، اقدام به تهیه عکس یا تصویربرداری از نزدیکی که بین آنها واقع میشود، بنمایند و سپس این تصاویر تکثیر یا توزیع شود، آیا عملشان جرم محسوب میشود یا خیر؟ به نظر می رسد در این مورد باید قائل به تفکیک شد:
اگر زن و شوهر بدون داشتن سوء نیت خاص در امر تهیه یا توزیع، اقدام به فیلم برداری از این صحنه نمایند، عملشان اگر چه خلاف اخلاق و عقل سلیم می باشد، ولی در هر صورت صرف این عمل جرم محسوب نمی شود، اگر چه به دلایلی این گونه فیلم ها در جامعه تکثیر یا توزیع شود. به عنوان مثال، دوربینی که با آن این صحنه ها مورد عکس برداری یا فیلم برداری قرار گرفته شده است، مورد سرقت واقع شود و سارق اقدام به توزیع فیلم مذبور نماید. در این صورت، سارق به عنوان عامل اصلی تکثیر (نه تولید) مجرم شناخته شده و مجازات خواهد شد. در جایی که زن و مردی علی رغم این که اطلاع دارند که شخص یا اشخاصی در حال تهیه عکس یا فیلم از رابطه نزدیکی آنها می باشند ولی با این وجود هیچ واکنشی نشان نداده و از این امر ممانعت ننمایند، به نظر می رسد که میتوان آنها را به عنوان عوامل اصلی تهیه فیلم مبتذل یا مستهجن به همراه تصویربردار مجرم شناخت و اعمال مجازات نمود. در این حالت عمل آن زن و شوهر به عنوان یک ترک فعل یعنی عدم ممانعت از تصویربرداری آن صحنه یا به عبارت دیگر عدم خودداری از نزدیکی، جرم شناخته میشود. در حالتی هم که زن و شوهر به قصد توزیع یا تکثیر صحنه های مبتذل یا مستهجن به تنهایی یا با همکاری شخصی یا اشخاصی اقدام به تهیه عکس یا تصویر از صحنه های مربوط به نزدیکی شان می نمایند، عملشان به عنوان عامل اصلی تهیه و تولید فیلم های مبتذل و مستهجن جرم محسوب می شود. بنابراین میتوان گفت که صرف داشتن رابطه زوجیت نافی وقوع جرم نیست. در حالتی هم که شخص یا اشخاص به طور مخفیانه اقدام به تهیه عکس یا فیلم از نزدیکی میان زن و شوهری می نمایند یا با فیلم برداری در مجالس خصوصی افراد، اقدام به توزیع این گونه فیلم ها می نمایند، علاوه بر اعمال مجازات مذکور در ماده ۳ ، با شکایت افرادی که از آنها به طور مخفیانه فیلم برداری شده است، به مجازات های دیگری از قبیل مجازات هتک حیثیت افراد نیز محکوم خواهند شد و در صورتی که مفسد فی الارض شناخته شوند به مجازات سنگین اعدام محکوم می شوند.
بحث دیگری که مطرح می شود راجع به سیستم بلوتوث در تلفن های همراه می باشد. سیستم مزبور این امکان را به دارنده آن می دهد که عکس یا تصویر یا ملودی را که در تلفن همراه دیگری وجود دارند، دریافت یا تصاویری که در تلفن همراه شخص وجود دارد به تلفن همراه دیگری منتقل نماید، البته این امر در صورتی است که تلفن همراه هر دو نفر دارای این سیستم باشد حال اگر شخصی از طریق این سیستم یک عکس یا تصویر مبتذل یا مستهجن را به تلفن همراه دیگری انتقال دهد، آیا می توان او را مجرم شناخت؟ در این مورد نیز باید قائل به تفکیک شد، اگر شخصی بدون رقابت دیگری یک عکس یا تصویر مبتذل را به تلفن همراه دیگری منتقل نماید، در این صورت فعل واحد وی مشمول دو عنوان مجرمانه می باشد:
۱-مزاحمت تلفنی ۲-توزیع تصاویر مبتذل یا مستهجن
در این مورد ما با تعدد اعتباری یا عنوانی مواجه هستیم.
قصود از تعدد اعتباری جرم، شمول چند وصف جزایی بر فعل واحد است، به این معنی که گاه فعل واحد نقض چندین ماده از قوانین کیفری محسوب شده و چنین به نظر می رسد که جرایم متعددی ارتکاب یافته‌اند. بنابراین از آنجایی که عملی واحد، مشمول دو عنوان مجرمانه می باشد، و هر دو عنوان نیز از جرایم تعزیری می باشند، به استناد ماده ۴۶ قانون مجازات اسلامی، شخص به مجازات اشد محکوم خواهد شد.
مبحث چهارم: رکن روانی جرایم صوتی و تصویری در قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیر مجاز می نمایند، مصوب ۱۳۸۶
ماده ۲ قانون فوق الذکر نیز به مانند قانون ۱۳۷۲ بیان می نماید: «هر گونه فعالیت تجاری … نیاز به اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشد اسلامی دارد …» طبق این ماده اگر شخصی بدون کسب مجوز اقدام به تولید ، توزیع، تکثیر و عرضه نوارهای صوتی و تصویری نماید سوء نیت وی مفروض می باشد به نظر می رسد سوء نیت در این جرم مانند جرم رد شدن از چراغ قرمز مفروض بوده و نیاز به اثبات ندارد و این خود شخص مرتکب است که باید برای بیگناهی خویش دلیل بیاورد و یا اینکه مضطر بوده، عوامل موجهه جرم بر وی صادق باشد. به راحتی قابل درک است شخصی که اقدام به تولید یک فیلم یا عکس مبتذل می نماید دارای سوء نیت بوده مگر اینکه از آن برای توزیع و تکثیر استفاده نکند در غیر این صورت تولید و نگهداری آن در حریم شخصی و خانوادگی خالی از اشکال است. اما شخصی که آثار تولید شده مبتذل و مستهجن را توزیع و تکثیر میکند سوء نیت وی کاملاً مشخص می باشد چه آنکه هیچ شخص عاقلی اقدام به تکثیر اینگونه آثار نمی نماید. بنابراین سوء نیت در امر تولید، تکثیر، توزیع و نگهداری آثار صوتی و تصویری مبتذل و مستهجن ، رکن روانی جرم فوق را تشکیل می دهد. مفروض بودن سوء نیت هیچ گاه بدین معنی نمی باشد که جرم خالی از رکن روانی است خالی از لطف نیست بدانیم که تمامی جرایم دارای سه رنک مادی، قانونی و روانی هستند و با فقدان یکی از رکنهای فوق ارکان جرم ناقص بوده پس جرمی تشکیل نمی شود لذا مفروض بودن سوء نیت در برخی از جرایم را فقدان رکن معنوی آن ندانیم.
در ماده ۸ قانون فوق الذکر حتی برای آن دسته از مأمورانی که در اثر سهل انگاری موجب افشا شدن و تکثیر این گونه آثار می گردند مجازات در نظر گرفته است تا بدین طریق بتواند از هر گونه مسامحه و سهل انگاری در حفظ آبروی شخصی دیگران جلوگیری بعمل آورد.
حال سوالی که مطرح می شود این است که رکن روانی در ماده فوق الذکر چیست؟ باید ابراز داشت که مانند نمونه فوق در ماده ۵۰۶ قانون مجازات اسلامی، یافت می شود که در ماده فوق الذکر مأمورین دولتی در اثر بی مبالاتی تخلیه اطلاعاتی می شوند و قانونگذار برای ایشان مجازات در نظر گرفته است. باید گفت در اینگونه موارد خطای جزایی عنصر روانی جرم را تشکیل می دهد. انجام عمل جرم نه از طریق فعل بلکه ترک فعل صورت گرفته است.
سخن محقق (نتیجه گیری)
همان گونه که قبلاً بیان گردیده ارکان جرم به سه بخش تقسیم می شود که در فصل اول و دوم این بخش و عناصر قانونی و مادی پرداخته شده و توضیحاتی در ارتباط با آن نیز داده شده است. اما در رابطه با رکن معنوی مهمترین چیزی که به نظر می رسد این است که عمل هر چند از ناحیهمقام صلاحیت دار منع گردیده و برای آن مجازات تعیین شده در ثانی شخص نیز مرتکب آن عمل گردیده ولی برای تکامل جرم عنصر سوم که همانا سوء نیت است لازم می باشد. تعاریف متعدد و مختلفی از سوء نیت شده که به عنوان نمونه می توان قصد نامناسب و خلاف در رابطه با قضیه ای را عنوان کرد. شخص با داشتن نیت سوء ما را به این نتیجه می رساند که از نتیجه عمل خویش که همانا ارتکاب جرم است با خبر بوده و با علم و اطلاع دقیق از آن مرتکب آن می شود. بنابراین شخص با داشتن قصد ارتکاب عمل منع شده و با وجود عناصر دیگر مرتکب عمل جرم می گردد. حال شاید شخصی مرتکب عملی که قانونگذار آن را منع کرده با اطلاع و آگاهی از آن شده ولی از خویش اراده ای نداشته و از جانب شخص یا چیز دیگری مکره بوده است. که در این صورت نیز اراده ذایل و قصد ارتکاب از بین رفته است. بنابراین، این اشخاص نیز قابل مجازات نیستند.
نتیجه گیری کلی از بخش:
ارکان اساسی یک جرم پدید آورنده آن جرم است و تا زمانی که عناصر آن به طور کامل شکل نگیرد مسلماً جرمی اتفاق نخواهد افتاد همان گونه که قبلاً بیان گردید عناصر اصلی جرم ۱-رکن قانونی ۲-رکن مادی ۳-رکن روانی می باشند که شرح آن به طور مفصل بیان گردید. در مورد رکن قانونی، قانونگذار قوانین محکمی را مصوب نموده تا اشخاصی که از این طریق دست به سودهای کلان می رسند تحت لقای قانون محاکمه و مجازات شوند حال چه علتی باعث شده تا مقنن نسبت به کسب سود و درآمد از این اشیاء حساسیت خاصی را بروز دهد؟ با توجه به بروز انقلاب در ایران که دارای ماهیتی دینی و اسلامی بود و مبارزه همه جانبه مردم این انقلاب با مظاهر فساد که از جمله آنها اشیاء فوق الذکر نیز بوده اند. این اشیاء در ایران به دنبال ممنوعیت های اعمال شده بسیار کمیاب شده اند و قیمت این اشیاء به شدت افزایش یافته است و در نتیجه این افزایش قیمت این نوع کالا حالت قاچاق به خود گرفته اند و خرید و فروش و هر نوع تجارت حتی واسطه ای این اشیاء بسیار سود آور شده به طوری که سود حاصله از این معاملات را حتی با قاچاق مواد مخدر مقایسه می کردند. لذا عده ای افراد دلال و سودجو که غیر از کیسه خود به چیز دیگری اهمیت نمی دادند در صدد وارد کردن و تجارت و فروش و … این اشیاء بر آمدند و از این راه یک شبه ره صد ساله را طی کردند لذا مقنن نیز نسبت به موضوع حساسیت نشان داده است و در قوانین مختلف مجازات این جرایم را تشدید نمود. اشخاصی که دست به این اقدام می زنند به طرق مختلف از جمله تهیه و یا ساختن این اثر و تجارت و فروش آنها اذعان عمومی را جریحه دار می کنند. عده ای نیز این اثر را از خارج وارد می کنند که قانونگذار به دلیل اهمیت موضوع، مجازات برابری را در نظر گرفته است. به طور قطع عاملان این جرایم با سوء نیت و اهداف از قبل تعیین شده و بسیار برای کسب سود مرتکب آن می شوند بدین طریق رکن سوم جرایم سمعی و بصری کامل شده که قابلیت مجازات را برای مرتکب به آن به وجود می آورند.
بخش سوم
سیاستهای پیشگیرانه، واکنش قانونگذار ، مرجع صلاحیت دار
بالتبع وقتی قانونگذار عملی را جرم معرفی می نماید ضمانت اجرایی را هم برای آن پیش بینی می کند تا بدین طریق مرتکبین جرایم مجازات گردند. بسیاری از محققین و دانشمندان بر این باورند که ضمانت اجراهای شدید می تواند خود عامل پیشگیری مناسب باشد تا بوسیله ارعاب عمومی و خصوصی، جرایم کاهش پیدا کند. البته اصلاح بزهکار در درجه اول اهمیت قرار دارد تا بدین طریق از ارتکاب مجدد جرایم توسط اشخاص جلوگیری به عمل آید که تنها مجازاتهای شدید نمی تواند راهگشا باشد بلکه باید اقداماتی دیگر من جمله اقدامات تأمینی و تربیتی انجام داد. در هر حال شخص مرتکب باید در دادگاهی صلاحیت دار نتیجه عمل خویش را ببیند چه بهتر است جرایم موضوع به علت تنافی با افکار و عقاید مردم در دادگاههای اختصاصی مورد رسیدگی قرار گیرند که اقدامات مسئولان را می طلبد. تنها مجازات اشخاص نمی تواند چاره ساز باشد می بایست از لحاظ فرهنگی و روانشناسی عامه مردم مورد بررسی و کنکاش قرار گیرند تا بدین طریق بتوان از بروز جرایم جلوگیری به عمل آید یکی از راهکارهای پیشگیرانه می تواند فراهم نمودن بستری مناسب از لحاظ اقتصادی برای مردم باشد زیرا همانگونه که می دانیم فقر و تنگدستی بزرگترین عامل برای ارتکاب جرم می باشد.
فصل اول: سیاست های پیشگیرانه
انسانها بالفطره مجرم به دنیا نمی آیند گاهی مواقع جامعه مسبب ایجاد جرم می گردد و در پاره ای شرایط هم خود شخص موجبات ایجاد جرم را فراهم می نماید در هر صورت این وظیفه دولت است که زمینه های ایجاد جرم را از بین ببرد و یا از وقوع آن پیشگیری نماید. اقدامات پیشگیرانه باید جنبه ارعاب عمومی و اختصاصی داشته باشد. همچنین از لحاظ فرهنگی نیز باید طوری عمل شود که جرم و جنایت در جامعه سیر نزولی پیدا کند. گذر زمان ثابت کرده که هیچ گاه مجازاتهای شدید نتوانسته گامی در جهت پایین آوردن ارقام جرم داشته باشد به عنوان مثال نمی توان در برابر جرایم مطبوعاتی از مجازات شدید استفاده کرد بلکه باید آزادی کامل عقاید را جایگزین آن نمود و این امر به جامعه اجازه می دهد که با اعتماد کامل و بدون خشونت آنچه در دل دارد بگوید و دچار عقده نگردد.
مبحث اول: کلیات
اقدامات پیشگیرانه موضوع آن تعیین مؤثرترین وسایل برای تأمین پیشگیری از جنایت در مقیاس کل جامعه یا یک جمعیت محدود تر مثلاً یک شهر، ناحیه ای از شهر، بیشتر به وسیله تهدید کیفری است. امروزه از پیشگیری جرم و جنایت بسیار سخن در میان است و مراد از آن بر خلاف سرکوبی و کیفر، نوش دارویی در مبارزه علیه بزهکاری می انگارند بدون این که به طور کلی از برد دقیق اقدامات پیشگیری چیز مهمی بدانند در واقع این فری است که پس از اعلام قانون اشباع جنائی و با استنتاج از آن که کیفرها بدون اثر پیشگیری عمومی هستند به ارائه یک برنامه وسیع اقدامات پیشگیری پرداخته است که آن را هم ارزهای کیفر خوانده است. (کیانوش، ۱۳۸۲، ۲۴)
نظر به اینکه کیفرها، بر خلاف آنچه دانشمندان حقوق جزای مکتب کلاسیک و قانونگذاران و عامه مردم تصور کرده اند اکثیری نیست که دردهای اجتماعی را درمان کند، بلکه مبارزه با بزه اثر بسیار محدودی دارد، طبیعی است که جامعه شناسان جنائی خواستار وسایل دفاعی دیگری گردند که بتوانند عوامل مولد جرم را از بین برده و از وقوع بزه جلوگیری نمایند. هزاران تجربه از زندگی روز مره خانواده، مدرسه، جمعیت ها، همچون تاریخ، پستی و بلندی زندگانی اجتماعی، به ما می آموزند که برای کاهش ضرر و مخاطرات انفجار شهوات، ارجع آن است که از پهلو به آن نزدیک شد و به منبع آنها رسید تا آن که از رو به رو به آنها حمله شود به عنوان مثال با ساختن چند آبریزگاه در چند محل مناسب شهر، بهتر از جریمه نقدی و حبس تکدیری می توان نظافت شهر را تأمین نمود. هر کس می داند که کارگر بیشتر کار خواهد کرد اگر مزد او به نسبت کارکرد او پرداخت شود (کارگرانی که کارمزد دریافت می دارند بیش از کارگران روز مزد کار می کنند) و بسیاری از صاحبان صنایع، برای بهره برداری بیشتر از قدرت کارگران آنها را به صورت کارمزد استخدام می کنند.
فعالیت پر شر و شور و مخرب کودکان را به سرگرمیها و بازیهای مخصوص تبدیل کرد که برای رشد بدنی و روحی آنها مفید واقع شوند و حال آنکه با امر و نهی بیهوده و سعی در اختناق یا تنبیه کودکان نه فقط از شرارت آنها نمی توان جلوگیری کرد بلکه عملی بر خلاف بهداشت تن و روان کودک انجام داده ایم به همین مناسبت کار در بیمارستها و زندانها یک وسیله بسیار مفید انضباتی است که از غل و زنجیر مؤثر می باشد.
کدبانوی باهوشی توجه پیدا کرد که برای جلوگیری از شکستن ظروف غذاخوری، فوق العاده مخصوصی در اختیار خدمتگذاران منزل قرار دهد که از آن ممر تاوان ظروف شکسته را بپردازند و اگر ظرفی را نشکنند فوق العاده مزبور به خودشان تعلق می گیرد با این تدبیر مؤثر، خدمتگذاران را وادار به رعایت دقت کافی در امر خانه داری می نمود. در نظام اجتماعی باید در برابر محرکه های بزه کاری نقیض آن محرکه های کیفری را قرار داد . مع ذلک صحیح تر آن است که گفته شود: به جای آن که به عمل نقیض محرکه های مستقیم اعتماد کنیم، ارجح آن است نخست در تکاپوی حذف و پیشگیری غیر مستقیم محرکه های بزه کاری بر آییم زیرا به محض اینکه محرکه های بزه کاری بسط یافتند دیگر توسل به کیفر بیهوده است. خلاصه نظر به اینکه کیفرها، از لحاظ دفاع اجتماعی، وسیله ناچیزی است که نمی توان جوابگوی این نیازمندی باشد باید به تدابیر دیگری متوسل شد که جایگزین کیفرها گردند و تمنیات اجتماعی را بر آورند مادام که در بنای اجتماعی تحولی اصولی بر اساس اقتصادی و سپس اخلاقی و سیاسی و حقوقی، بر حسب مفروضات و پیش بینی های جامعه شناسی، پدیدار نشود، وقوع بزه اجتناب ناپذیر است و ما ایمان داریم که اگر این تدابیر در هر جای دنیا قدرت مؤثر پیشگیری خود را اعمال نماید جرمی وقوع نخواهد یافت. سه منشأ بزرگ بزه کاری عبارت است از: ثروت فوق العاده، بدبختی فوق العاده و بیکاری. باید در مقررات تقنینی (سیاسی، اقتصادی، مدنی، اداری، کیفری) از بزرگترین نهاد جامعه تا کوچکترین جزئیات هستی آن به سازمان اجتماعی جهتی آنچنان داد که فعالیت انسانی به جای آن که بیهوده تحت تهدید کیفر قرار گیرد بر عکس لاینقطع به طور غیر مستقیم به راه های غیر مجرمانه رهبری گردد و به انرژیها و احتیاجات فرد یک انبساط و گسترش آزاد عرضه شود که در این صورت تمایلات طبیعی او به حداقل ممکن، دست خوش ناراحتی خواهد بود و بدین سان او را تا حد ممکن از وسوسه ها و فرصت های ارتکاب بزه ایمن خواهد داشت. (کیانوش، ۱۳۸۲، ۴۳)
مبحث دوم: جنبه های متعدد اقدامات پیشگیرانه جرایم سمعی و بصری
گفتار اول: جنبه اقتصادی
امروزه ریشه بسیاری از جرایم مسایل اقتصادی خانوارهاست تا بدان حد که حضرت محمد (ص) فرمودند: «وقتی فرد به درون خانه ای می آید، ایمان از سمت دیگر بیرون می رود.» جامعه خواهد توانست با ایجاد زمینه های اشتغال مناسب و ایجاد کارهای مناسب در جهت اشتغالزائی جوانان از بسیاری از جرایم جلوگیری به عمل آورد به عنوان نمونه همانگونه که در بسیاری از شهرها در گوشه و کنار خیابانها می بینیم اشخاصی هستند که دست به قاچاق CD ها که از جمله جرایم سمعی و بصری هستند، می زنند و با این کار خود نه تنها شغل کاذبی را برای خویش فراهم می کنند بلکه ضربه های مهلک تری را به پیکره سینما وارد می سازند و با این کار خویش هنر هفتم مملکت را به مخاطره می اندازند. چنانچه دولتی بتواند شرایط اشتغال این گونه از افراد را ایجاد کند بالطبع جلوی قاچاق این اثرها از بین خواهد رفت. به طور کل می توان گفت مثلاً در سالهای قحطی و در زمستانهای سخت، با تهیه کار جهت فقرا مانع از افزایش جرایم علیه مالکیت و اشخاص و نظم عمومی می شود. مشروط بر اینکه تهیه کار خیلی به تأخیر نیفتد.
گفتار دوم: جنبه مذهبی
تاریخ و روان شناسی شهادت می دهند که مذهب فاسد می تواند محرک بزه کاری گردد در رم قدیم و رم سده های میانه شواهد و نمونه های بسیاری از این موضوع در دست است. تعرفه هائی از طرف پاپ برای بخشایش گناهان تدوین شده بود مسأله بخشایش گناهان بوسیله کلیسا عمومیت داشت و هر کس مرتکب معصیتی می شد با دادن کفاره می توانست طلب آمرزش کند. این کفاره ها غیر از تحمل ریاضت ها و یا گرفتن روزه اغلب مستلزم پرداخت مبلغی پول نقد به عنوان خیرات و مبرات بود در این زمینه راه سوء استفاده باز شده و هر کس به تصور آن که با پول می تواند کفاره گناهان خود را بدهد و بخشایش خود را بخرد همچنان به معاصی خود ادامه می داد. مذهب حتی آنگاه که در راه خیر عمومی گام بر می دارد و نظری به تأمین منابع خصوصی طبقه خاصی ندارد، فقط یک مانع موقتی علیه بروز جرایم محسوب می شود. مذهب در برابر تمایلات جانیان مادر زادی یا به عادت هیچ گونه قدرتی برای جلوگیری از بروز آنها ندارد. مذهب به ضمانت اجرای پسین اکتفا می‌کند که همانند ضمانت اجرای اخلاقی است و هنگامی می تواند مؤثر باشد که شخص مؤمن دارای حس تمیز خوب و بد اخلاقی باشد اما اگر افراد فاقد وجدان اخلاقی باشند یا حس مزبور در آنان به ضعف گرائیده باشد مواعظ روحانی همچون آهن سرد کوفتن است. از بین بردن صومعه ها موجب از بین رفتن یک کانون وحشتناک هتک ناموس و گدائی است. (کیانوش، ۱۳۸۲، ۹۳)
در مذهب ما اسلام جرایمی که بر ضد عفت و اخلاق عمومی است بسیار مورد نکوهش قرار می گیرد و اقسام فیلم ها و تصاویر مبتذل و مستهجن در اذعان مردم جایگاهی ندارد قطعاً اشخاصی که پیرو مذهب اسلام هستند از این گونه جرایم خودداری می ورزند. حتی در پاره ای از شرایط جلوی این گونه اعمال را خواهند گرفت.
گفتار سوم: جنبه تربیتی
ثابت شده است که تعلیمات صحیح آموزشگاهی برای جامعه مفید است و موجب جلوگیری از تقلبها می شود زیرا آموزشگاهها افراد را به قوانین آشنا می سازند و تا حدودی موجب رشد و توسعه حس پیش بینی دانش آموزان می شوند. در مقابل بزه کاری اتفاقی، نیروی قابل ملاحظه محسوب می گردد. مع ذلک آموزشگاهها روی هم رفته درمان مستقیم و مؤثر علیه بزه نیستند. تربیت به مثابه یک ورزش اخلاقی است که از اندرزهای خشک و بی پایه حاصل نمی شود بلکه با

محیط TSI آگار حاوی تیوسولفات سدیم نیز می باشد و به عنوان سوبسترا در بررسی توانایی تولید سولفید هیدروژن مورد استفاده قرار می گیرد. سولفات فرو برای مشخص نمودن این محصول نهایی بی‌رنگ به کار برده می شود. بعد از انکوباسیون، تنها کشت ارگانیسم‌هایی که قادر به تولید گاز می باشند در ته لوله رنگ سیاه ایجاد می کنند. به این دلیل که رسوب سولفید فروس غیرمحلول ایجاد می گردد[۲۱].

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۵-۱-۳- آزمایش IMVIC
برای افتراق گروه‌های اصلی خانواده انتروباکتریاسه می توان از خواص بیوشیمیایی و واکنش‌های آنزیمی آنها در حضور سوبسترای خاص استفاده نمود. لذا آزمایش IMVIC که خود شامل آزمایش اندول، متیل رد، وژزپروسکوئر و سیترات می باشد را می توان مورد استفاده قرار داد.
این آزمایش که از تعدادی محیط‌های جامد، نیمه جامد، و مایع تشکیل یافته است. فعل و انفعالات مختلفی را که توسط باکتری‌ها انجام شود، مشخص می‌کند. حروف تشکیل دهنده این آزمایش عبارتند از:
I=Indol V= Voges- proskauer (vp)
M= Methy red C= simmons Citrate
۱-۵-۱-۴- تولید اندول
اندول ماده‌ای حلقوی است که در اثر تجزیه اسید آمینه تریپتوفان حاصل می شود. برای نشان دادن این فعل و انفعال می توان از محیط پپتون واتر و محیط SIM که هر دو حاوی اسید آمینه تریپتوفان هستند، استفاده کرد. باکتری را در محیط‌های فوق کشت داده و پس از ۲۴ تا ۴۸ ساعت برای نشان دادن اندول حاصل از معرف کواکس استفاده می شود. دو تا سه قطره معرف کواکس را به کشت اضافه کرده، چنانچه باکتری آنریم تریپتوفاناز تولید کند رنگ قرمزی تولید می ‌شود. در مورد باکتری‌هایی که قادر به تخمیر نیستند، مانند فلاوباکتریوم و همچنین باکتری‌های بی‌هوازی توصیه می‌شود که از معرف ارلیخ به جای کواکس استفاده شود [۲۲].
۱-۵-۱-۵- متیل رد (MR)
اصول: گلوکز یک منوساکارید ۶ کربنه است که به وسیله همه ارگانیسم‌های روده‌ای برای تولید انرژی اکسیده می گردد. محصول نهایی این فرایند وابستگی زیادی به وجود راه‌های آنزیمی خاصی دارد که در باکتری ها وجود دارد.
در این آزمایش معرف PH (متیل رد) حضور میزان زیادی اسید به عنوان محصول نهایی را مشخص می‌کند. اگرچه همه میکروارگانیسم‌های روده‌ای گلوکز را تخمیر می‌نمایند و اسید آلی تولید می کنند، این آزمایش برای تفکیک دو باکتری اشریشیاکلی و انتروباکتر آئروجنز دارای ارزش زیادی است. هر دو این ارگانیسم‌ها در مدت زمان انکوباسیون اولیه به عنوان محصول نهایی، اسید آلی تولید می نمایند. PH اسیدی پایینی (PH= 4) توسط اشرشیا کلی ایجاد می‌شود پایدارتر بوده و تغییر نمی کند [۱۹].
در طی انکوباسیون طولانی‌تر انتروباکتر آئروجنز اسیدهای تولید شده توسط مکانیسم‌های آنزیمی تغییر یافته و به محصولات غیراسیدی مانند ۲ و ۳ بوتان دیول و استوئین (استیل متیل کربینول) تبدیل می شوند. در نتیجه میزان PH بالا رفته و به حدود ۶ می‌رسد.
معرف متیل رد در PH حدود ۴ به رنگ قرمز تغییر می‌یابد که نشان دهنده مثبت بودن آزمایش است. PH معادل هنوز نشان دهنده وجود اسید می‌باشد. اما چون غلظت یون هیدروژن پایین است لذا رنگ معرف به رنگ زرد تغییر یافته و نشان دهنده منفی بودن آزمایش متیل رد است. برای نشان دادن محصول نهایی غیراسیدی حاصل از تخمیر گلوکز به وسیله انتروباکتر ائروجنز به تفصیل در ادامه شرح داده خواهد شد. انجام آزمایش وژزپروسکوئر شباهت زیادی به آزمایش متیل رد دارد [۲۳].
۱-۵-۱-۶- آزمایش وژزپروسکوئر
اصول: آزمایش وژزپروسکوئر به منظور شناسایی توانایی برخی ارگانیسم‌ها در تولید ترکیبات کمتر اسیدی (استوئین) به عنوان محصول نهایی حاصل از تجزیه گلوکز به کار می رود. طی مسیر گلیکولیز، گلوکز به پیرویک اسید متابولیزه می‌شود. پیروات قادراست به مسیرهای متعددی وارد شده و مواد مختلف و متنوعی ایجاد کند که مسیر تولید ۲ و ۳ بوتان دیول یکی از این مسیرهاست. این نوع تخمیر گلوکز که نشانه اختصاصی انتروباکتر آئروجنز است. معرف مورد استفاده در این آزمایش، معرف باریت می‌باشد که شامل مخلوطی از الفا نفتول الکلی و محلول هیدروکسید پتاسیم ۴۰% است. برای شناسایی استیل متیل کربینول نیاز است که این محصول نهایی به ترکیب دی استیل اکسیده شود این واکنش در حضور آلفانفتول به عنوان کاتالیزور و نیز گروه گوانیدین موجود در پپتون محیط MR-VP صورت می گیرد در نتیجه یک کمپلکس صورتی رنگ ایجاد می گردد که باعث ایجاد رنگ قرمز در محیط می شود. گسترش رنگ قرمز تیره در محیط کشت ۱۵ دقیقه بعد از اضافه کردن معرف باریت به محیط نشان دهنده حضور استیل متیل کربینول و مثبت بودن نتیجه آزمایش است. در صورت عدم ایجاد رنگ قرمز در محیط نتیجه آزمایش منفی است[۲۴].
۱-۵-۱-۷- آزمایش مصرف سیترات
اصول: در غیاب گلوکز قابل تخمیر، یا لاکتوز برخی ارگانیسم‌ها توانایی استفاده از سیترات را به عنوان منبع کربن برای تأمین انرژی دارند. این توانایی وابسته به حضور آنزیمی به نام سیترات پرمئاز است که باعث سهولت انتقال سیترات به درون سلول می‌شود سیترات یک ترکیب حد واسط هم در چرخه کربس است و از ترکیب اسید اگزالواستیک و استیل فعال، ایجاد می‌شود. در اثر تأثیر آنزیم سیتراز، سیترات به اگزالواستیک اسید و اسید استیک تبدیل می شود. این محصولات تحت آنزیم‌ها به پیرویک اسید و دی اکسید کربن تبدیل می شود. در طی این واکنش محیط قلیایی شده، CO2 با یون سدیم و آب ترکیب شده و بی‌کربنات سدیم که یک ماده قلیایی است تولید می شود. در اثر وجود سدیم‌بی‌کربنات معرف بروموتیمول بلو باعث تغییر رنگ محیط می شود و آن را از سبز به آبی تیره تغییر می دهد.
بعد از دوره انکوباسیون کشت‌های سیترات مثبت، با رشد در سطح مورب محیط کشت همراه با ایجاد رنگ آبی شناسایی می شود. کشت‌های سیترات منفی عدم رشد را نشان می دهد و رنگ محیط کشت به همان رنگ سبز باقی می ماند [۲۴].
۱-۵-۱-۸- آزمایش مصرف استات
اصول: برخی از باکتری‌ها قادرند از استات به عنوان تنها منبع کربن استفاده کنند. این صفت در شناسایی باکتری‌های خانواده انتروباکتریاسه اهمیت دارد و در تمایز اشریشیا کلی از گونه شیگلا مفید است . شیگلا نمی تواند از استات استفاده کند، در صورتی که سویه‌های متفاوت اشریشیا کلی قادر به استفاده از این منبع کربن هستند.
محیط کشت مورد استفاده در این آزمایش مشابه محیط سیمون سیترات آگار است که در آن استات جایگزین سیترات شده است. تولید ترکیبات قلیایی با وجود معرف بروموتیمول آبی مشخص می‌شود. تغییر رنگ، تنها زمانی با ارزش است که محیط کشت دارای قند و یا ترکیبات پروتئینی پپتونه نباشد، زیرا در صورت وجود قند در محیط کشت باکتری می تواند اسید تولید کند و در صورت وجود ترکیبات پپتونه قادر است که ترکیبات قلیایی را به وجود آورد، در هر دو حالت در تغییر رنگ معرف اثر می گذارد [۲۵].
باکتری مورد نظر را در محیط غذایی سیمون استات (استات به جای سیترات) کشت داده و در مدت یک تا هفت روز مورد بررسی قرار دهید. چنانچه باکتری قادر به استفاده از استات باشد، تغییر رنگ از سبز به آبی ظاهر شده و نتیجه مثبت است [۲۵].
۱-۵-۱-۹- آزمایش اوره آز
آزمایش اوره آز معمولاً برای شناسایی باکتری‌های جنس پروتئوس مورد استفاده قرار می گیرد، اما برخی از باکتری‌های دیگری که در پزشکی اهمیت دارند نیز اوره آز تولید می کنند. آنزیم اوره آز بر روی اوره موجود در محیط کشت اثر کرده و آن را به آمونیاک، گاز کربنیک و آب تبدیل می‌کند.
آمونیاک حاصل موجب بالا ر فتن PH و در نتیجه قلیایی شدن محیط می‌شود. اگر باکتری را در محیط حاوی اوره کشت دهیم، در صورتی که اوره را تجزیه کند و آمونیاک به وجود آورد، به علت وجود معرف فنل رد در محیط، رنگ ارغوانی ظاهر می‌شود [۲۶].
۱-۶- پروتئوس
سه جنس پروتئوس،مورگانلا، پروویدنسیا درحال حاضرشامل ده گونه است.همه آنها متحرک باسیل­های میله های گرم منفی باتاژه­های پیرامونی می باشند. اکثرا به طورقابل توجهی توانایی اکسیداتیو -Dآمین فنیل آلانین را دارند ودراکثرموارد بجز پروویدنسیا قادر به همولیز اوره می باشند. ویژگی های غیرمعمول شامل توانایی پروتئوس درسوارمینگ می باشد، و ازدیدگاه بالینی بیشتر مورد توجه است و از عوامل بیماریزایی و عفونت انسانی بیشتر در ارتباط با بستری طولانی مدت و در مورد پروتئوس و مورگانلا ناشی از کلونیزاسیون کاتتر بوده وعفونت های دستگاه ادراری است [۲۷] .
۱-۶-۱- طبقه بندی وتکامل نژادی:
پایه و اساس طبقه بندی قبل ازظهورفیلوژنیک براساس مجموعه ای ازتست های بیوشیمیایی شکل گرفت که به سه جنس پروتئوس ،پروویدنسیا و یک جنس جدید مورگانلا تقسیم شدند. مهم­ترین ویژگی های مشترک آنها اکسیداسیون (دآمیناسیون) فنیل آلانین و تریپتوفان می باشد. تمایز بین این سه جنس و دیگر انتروباکتریاسه دراین است که دآمیناسیون تولید نمی کنند.آزمایش برای تولید دآمیناسیون در۱۹۵۰ انجام شده که هنوز هم در حال توسعه می­باشد [۲۸] .تنها تست تمایز مورگانلا از پروتئوس و پروویدانسیا تست لیزین آیرون آگار است. پروویدانسیا هم بدلیل تولید اسید از انواع قندها قابل تشخیص می باشد، در حالیکه پروتئوس توسط هیدرولیز ژلاتین و تولید لیپاز و هیدروژن سولفید تشخیص داده می­ شود. روش­های فیلوژنتیک مولکولی و
طبقه بندی براساس ارتباطی که در سطح DNA دارند منجرشده که به چندین جنس و گونه تقسیم می­شوند که می­توان به تغییر پروتئوس مورگانی به مورگانلا اشاره کرد [۲۹].
جنس پروتئوس اخیرا شامل ۴گونه است.
پروتئوس میرابیلیس ، ولگاریس ، پنری ، میکسوفیشن[۳۰].

1. 1. mirabilis swarmer cell P. vulgaris;

 

تصویر۱-۱-شکل باکتری پروتئوس
۱-۶-۲- جایگاه:
پروتئوس میرابیلیس گونه ای ازجنس پروتئوس است که مطالعات گسترده درمورد آن انجام شده است،و اولین بارتوسط Hauser درسال ۱۸۸۵ توصیف ونامگذاری شد. دارای توانایی تغییرشکل مختلف به منظورفرار است[۳۱]. هردونوع پروتئوس میرابیلیس و ولگاریس به طورطبیعی درمحیط وجود دارند.ازروده پستانداران، پرندگان وخزندگان جدا شده است.
پروتئوس میرابیلیس وبه میزان کمتر ولگاریس عموما ازساکنان دستگاه گوارش انسان هستند. پروتئوس میرابیلیس همچنین به طورویژه تحت شرایط خاصی دردستگاه ادراری یافت می شود و یک پاتوژن فرصت طلب و یکی از علل اصلی عفونت ادراری در بیماران بستری در بیمارستان به دلیل استفاده ازکاتتر می باشد. پروتئوس ولگاریس همچنین ازپاتوژن های دستگاه ادراری است اگرچه این ارتباط کمتری با عفونت ادراری دارد[۳۲].
۱-۶-۳- جداسازی وشناسایی:
شرایط رشدبهینه برای گونه های این باکتری C° ۳۷ است و باکتری به شکل میله های کوتاه با شش تا ده فلاژله وپری تریش می باشد.رفتارسوارمینگ باعث شده جداسازی کلنی تک برای مطالعه بیشترسخت باشد.اگرچه جداسازی کلنی روی آگار می تواند از افزایش غلظت آگار g/l 20 و اضافه کردن ml 5 گلیسرول به ازای هرلیترتا حدودی سرعت حرکت کم وازشروع سوارمینگ جلوگیری می کند ومنجربه تشکیل کلنی مجزا می شود [۳۳].
تست اندول توسط بیل وهمکاران (۱۹۸۵) موردبررسی قرار گرفت وروش سریع برای تشخیص پروتئوس میرابیلیس از ولگاریس است. دراین ارزیابی اکثریت ۷/۹۵ درصد ازپروتئوس میرابیلیس اندول منفی و۹/۸۸ ازپروتئوس ولگاریس ها اندول مثبت بوده است [۳۴].
۱-۶-۴- فیزیولوژی:
تمایزسلولی وسوارمینگ یکی از ویژگی های فنوتیپی مشترک در اعضای جنس پروتئوس است که توانایی سوارمینگ در زمانی که روی یک محیط کشت نیمه جامد کشت شود به خوبی دیده می شود. این مشخصه مرحله سوارمینگ پروتئوس به طورگسترده مطالعه شده است [۳۵] وزمانیکه درمحیط مایع رشد داده می شود. باکتری به شکل میله ای با اندازه ۲-۵/۱ میکرون و با تاژه پیرامونی ۶ تا ۱۰ عدد دیده می شود، که سلول شناگر نامیده می شود.سلول های شناگر با مشخصه ی شنا_­ور،رفتارکموتاکسیک، حرکت، جذب و دفع مواد زائد نقش دارند [۳۶]. انتقال سلول شناگربرروی محیط کشت جامد، مانند آگار نتایج چشمگیری درانتقالات فیزیولوژیکی ومورفولوژیکی باکتری دارد.مدت کوتاهی بعد از تماس با سطح، سلول شناگر شروع به تمایز منحصر به فرد به لحاظ مورفولوژیک و بیوشیمیایی می کند. اولین گام درمورفولوژیک سلول شناگر افزایش طول سلولی است. درنتیجه ممانعت ازمکانیسم جهش و تقسیم می کند [۳۷]. دراین شرایط در نتیجه مهار چرخشی تاژه پیرامونی، به این نتیجه رسیدند که عمل تاژک بعنوان سنسورهای محیطی ازمحیط خارجی است. درعوض حرکت سوارمینگ تماس سلول به سلول هست که به تماس وتعامل بین گروه ها وهماهنگی بین حرکات آنها نیازدارد [۳۸] .

تصویر۱-۲- چگونگی حرکت سوارمینگ پروتئوس
۱-۶-۵- اکولوژی:
هردونوع پروتئوس میرابیلیس و ولگاریس اعضای فلور طبیعی روده پستانداران هستند. و از روده پستانداران، انسان، سگ، خوک، گوسفند، گاو، گربه و موش و……جدا شده است.

بزهکاری به‌طور کلی، نتیجه تلاقی برخی از گونه‌های شخصیت با موقعیتهای‌ آسیب‌پذیر است، اما همه گونه‌های بزهکاری از این قاعده تبعیت‌ نمی‌کند. به‌ عبارت‌ دیگر، شخصیت و موقعیتها برحسب فروض مختلف، دسته‌بندی و در نتیجه‌ راهکارهای پیشگیرانه متفاوتی را می‌طلبد: دسته‌بندی بزهکاران به مادرزاد، به‌ عادت، بزهکار اتفاقی…یا جرایم براساس معیار سن، جنس، ملیت، ابزار مورد استفاده و یا دارا بودن بزهدیده…عمدتا ملاحظات خاصی‌ مانند‌ پیشگیری و اصلاح‌ مجرمان را دنبال می‌کند و نشان ‌می‌دهد که از منظر جرم‌شناسی، پیشگیری از گونه‌های مختلف جرایم ملاحظات و محدودیتهای خاص خود را دارد.
۳-۴-۱-۱-محدودیت در‌ نوع‌ جرایم
محدودیت اول به جرایم باز‌ می‌گردد. همه‌ جرایم از رهگذر جرم‌شناسی پیشگرانه‌ قابل پیشگیری نیست. از یک ‌سو، برخی جرایم را فقط با سرکوبی کیفری از طریق‌ بازدارندگی و اقدامات پلیس سرکوب‌گر می‌توان پیشگیری، کرد از سوی‌ دیگر، در‌ بین گروه اخیر نیز همه انواع جرایم مانند جرایم خلق‌الساعه و یا غیرعمدی با یک نوع اقدام قابل پیشگیری‌ نیست.
۳-۴-۱-۲-محدودیت نسبت به افراد
محدودیت دوم به افراد بر می‌گردد. اگر عده‌ای از افراد نسبت‌ به‌ روش های پیشگیری‌ حساس می‌باشند، عده‌ای دیگر به دلیل نوع شخصیت، نسبت به اقدام پیشگیرانه، واکنش نشان نمی‌دهد. ارتکاب جرم، ممکن است نسبت به برخی از بزهکاران جنبه نمادین داشته باشد، یعنی فرد واقعا به دنبال لذت نباشد، اما آن‌ عمل‌ را مرتکب‌ می‌شود، زیرا‌ از ارتکاب آن صرف‌نظر از آثارش لذت می‌برد یا با ارتکاب آن‌ عمل، قدرت عمل خود را نشان می‌دهد. شاید‌ به این ترتیب مجرم، تجربه محرومیتهای خود را جبران کند(نجفی ابرندآبادی:۱۳۸۸، ۲۰۷).
۳-۴-۱-۳-محدودیت تکنیکها
امروزه متخصصان‌ امنیت، از‌ فنون و تدابیر مختلف وضعی که در صورت‌ به کارگیری مناسب، موجب کاهش بزهکاری می‌شود، استفاده می‌کنند. در خصوص تکنیکهای پیشگیری چند ‌‌حالت‌ می‌توان متصور شد: حالت اول، مجموعه‌ای از تدابیر عینی و تکنیکهای بالقوه مؤثر ناظر بر‌ ایجاد‌ مانع‌ در راه‌ بزهکاری را مورد توجه قرار می‌دهد. در حالت دوم و به منظور کارایی بیشتر، ترکیب تدابیر‌ پیشگیرانه در اولویت قرار می‌گیرد. حالت سوم، مربوط به زمانی است‌ که یک متخصص پیشگیری، به دنبال‌ یافتن یک راه حل‌ پیشگیرانه مناسب نسبت به‌ یک مسئله خاص است. اما باید خاطر نشان ساخت که از یک‌سو، همه روشها، مناسب نمی‌باشد. از سوی دیگر، اگرچه برخی از روشها مناسب است، لیکن هزینه اجرای آن غیرقابل تأمین می‌باشد. نکته بعدی‌ این است‌ که برخی از روشها، تأثیر نامطلوبی نسبت به برخی مجرمان بالقوه دارد و حتی ممکن‌ است موجب توسعه احساس ناامنی مصنوعی در بین مردم گردد. ضمن اینکه برخی‌ از فنون، به جای کاهش بزهکاری، موجب انتقال‌ آن‌ در مکان و زمان و یا حتی‌ تغییر ماهیت جرم شود، در نهایت اینکه برخی از تکنیکها می‌تواند موجب محدودیت در آزادی افراد شود(GRANDJEAN: 1992, 200).
۳-۴-۱-۴-کارایی مشروط
اگر پیشگیری همراه با سرکوبی نباشد، مثمر ثمر واقع‌ نخواهد‌ شد. هرچند عده زیادی از مدعیان پیشگیری، یک نظر مطلق و قاطع دارند. این عده یا در جبهه پیشگیری قرار می‌گیرند و یا در جبهه سرکوبی و رقیب خود را به اینکه مطلقا «پیشگیری‌مدار» و یا«سرکوب‌مدار»است، متهم‌ می‌کنند. صرف‌نظر‌ از این بحث، مهمترین چالش این است که ببینیم چگونه پیشگیری و سرکوبی با همدیگر ترکیب‌ می‌شوند و چگونه به‌طور متقابل همدیگر را تکمیل می‌کنند و اینکه چگونه پلیس‌ موفق به جمع‌ پیشگیری‌ و مجازات می‌شود. به عنوان مثال، مراقبت که‌ یکی‌ از اشکال‌ پیشگیری بسیار رایج است، اگر همراه با سرکوبی نباشد نمی‌تواند دارای آثار باشد. به عبارتی دیگر، نمی‌تواند خاصیت و اثر خود را حفظ کند. بنابراین در صورت‌ شکست‌ تدابیر‌ پیشگیرانه، جامعه خلع سلاح نشده است و سرکوبی را‌ به‌ عنوان‌ آخرین سلاح در اختیار دارد. لذا موضع‌گیری و ترویج اندیشه ضرورت‌ انتخاب این یا آن ، غلط انداز و ظاهر فریب است‌. بنابراین‌ می‌توان گفت که پیشگیری بدون سرکوبی، فاقد تأثیر و کارایی است( ابراهیمی و رجبی: ۱۳۸۹، ۲۵).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۴-۱-۵-محدودیت در تأمین امنیت پایدار
جامعه‌ای که تأمین نظم و امنیت آن منحصرا به فناوریهای جدید پلیسی متکی‌ باشد، آسیب‌پذیرتر‌ است، زیرا‌ هر لحظه ممکن است فناوری از کار بیفتد، زیرا یک‌ فناوری در هر صورت‌ از‌ کار خواهد افـتاد. همچنان که مواردی نیز وجود دارد که‌ هرگز پیش‌بینی نشده و راه‌حل آن نیز تدارک‌ دیده‌ نشده‌ است. اگر بخواهیم‌ مشکلات را فقط از طریق فناوریهای جدید حل کنیم، ممکن است به‌ جامعه‌ روباتها تبدیل‌ شویم. لذا نباید صرفا به فناوری تکیه کرد باید از شهروندان نیز کمک‌ خواست. داشتن فناوری دلیل‌ استفاده‌ افراطی‌ و بی‌حدومرز از آن نیست. در اینجا مسئولیت محققان سنگین‌تر است. کمک علم به سیاست امری‌ است‌ مطلوب، اما‌ همیشه باید با هوشمندی همراه باشد. بنابراین در استفاده از فناوری‌ جهت رفع کمبودهای نظام‌ عدالت‌ کیفری‌ نباید قربانی خود تخریبی و خود ویرانگری شویم(رایجیان اصل:۱۳۸۳، ۱۲۳).
۳-۴-۱-۶-کاهش میزان مشارکت مردم
با توسعه دوربینهای مراقبت، نقش مردم در تأمین‌ امنیت‌ کم‌رنگ می‌شود. در واقع‌ این سازوکار که به منظور ایفای نقش بازدارنگی نسبت به بزهکاران‌ مورد‌ استفاده‌ قرار‌ می‌گیرد، اثر عکس خواهد گذاشت. در واقع در این حالت تأمین امنیت به‌ دست یک اپراتور سپرده شده‌ و در عمل شهروند از یک کنشگر به تماشاگر تبدیل‌ شده است. در ‌ ‌واقع مراقبت‌ ویدئویی‌ به‌ نوعی در کاهش احساس مسئولیت افراد نسبت به موضاعاتی که در اطرافشان، آرامش آنان را تهدید می‌کند، شرکت‌ کرده‌ است. حال‌ در‌ این شرایط، چگونه می‌توان هم مدافع سرسخت مراقبت ویدئویی بود و هم ادعا کرد‌ که‌ پیشگیری امری مربوط به همه است. در واقع، این سازوکار به‌ جای اینکه در خدمت بشر باشد در خدمت‌ قدرت‌ در آمده است(نیازپور:۱۳۸۲، ۴۱).
۳-۴-۱-۷-محدودیت هزینه‌ها
به ‌طور کلی همیشه این سؤال اساسی هم برای متولیان‌ سیاست‌ جنایی و هم متولیان‌ پیشگیری مطرح بوده است‌ که‌ آیا‌ افزایش وسایل و شیوه‌های تأمین امنیت به ‌طور مؤثر‌ امنیت‌ مردم را تأمین خواهد کرد. هزینه‌های تأمین امنیت به‌ طور مستمر در دنیا، به ویژه از‌ حدود‌ دو دهه پیش در کشورهای‌ اروپایی، در‌ حال افزایش‌ است، که‌ البته‌ این‌ امر همیشه مساعد با رفاه عامه‌ نیست. به‌ عنوان مثال، پس از حوادث‌ یازدهم سپتامبر جامعه اروپایی به منظور مقابله با تهدیدات‌ ناشی‌ از جرایم، سرمایه‌گذاری قابل توجهی در بخش‌ امنیت انجام داد. با وجود‌ این، افزایش‌ هزینه‌ها و نیروهای امنیتی ممکن است‌ به‌ دلیل‌ ذیل‌ نتایج‌ عکس‌ را به همراه‌ داشته‌ باشد. همانند سایر قلمروها، افزایش قابل توجه هزینه امنیت ممکن است موجب کاهش‌ کارایی سازمانی گردد. در واقع در این‌ قبیل‌ وضعیتها، معمولا‌ کنترل و ارزیابی‌ مستقل از اقدامات پلیس به‌ عمل‌ نمی‌آید‌ و خطاهای‌ پلیسی‌ افزایش می‌یابد. لذا مداخلات پلیس در محله‌های پرخطر و حساس می‌تواند همان چیزی را که می‌باید از آن پیشگیری کند، موجب شود(رایجیان اصلی:۱۳۸۳، ۱۲۵).
۳-۴-۱-۸-جابه‌جایی بزهکاری
جابه‌جایی بزهکاری، یعنی واکنش بزهکاران در مواجهه با یک سازوکار پیشگیری‌ وضعی و ارتکاب جرم در جای دیگر، در زمان دیگر و به شیوه دیگر یا‌ نسبت‌ به‌ آماج دیگر. اگر در تحلیل علل بزهکاری، از پیش آمادگیهای فردی سخن به میان‌ می‌آمد، حمایتهای‌ وضعی فقط می‌تواند موجب جابه‌جایی‌ بزهکاری‌ گردد. البته این تصویر از بزهکار که تحت یک میل و انگیزه، تا رسیدن به هدف، به فعالیت خود ادامه می‌دهد، میراث تفکر لومبروزو است و با واقعیت سازگاری‌ ندارد. بزهکار‌ قبل از اینکه‌ بزهکار باشد، یک‌ انسان‌ است. وی برای رسیدن به اهدافش از راحت‌ترین شیوه‌ها استفاده می‌کند، خودش را با مـوقعیتها هماهنگ و منطبق می‌کند، برمبنای محاسبه هزینه-فایده اقدام می‌کند و در واقع به‌طور جبری و اجتناب‌ناپذیر مرتکب جرم‌ نمی‌شود. وی برمبنای قرائتش‌ از‌ موقعیت و راه‌حلهای مناسب با آن اقدام می‌کند. لذا چنانچه به دلیل به کارگیری یک تدبیر وضعی، جرم مورد نظر منافع زیادی برای‌ او نداشته باشد یا پرخطر باشد، امکانهای دیگر را بررسی‌ می‌کند. او‌ ممکن است:

 

1. 1. همین نوع جرم یا جرم مشابه را جای دیگر و به نحو دیگر مرتکب شود یا برتر از آن ممکن است‌ یک جرم شدیدتر مرتکب شود(جابه‌جایی بزهکاری)؛

 

1. 1. مرتکب جرم دیگر شود که به‌ نسبت‌ جرم‌ اول خفیف‌تر است.

 

1. 1. از طرح خود صرف‌نظر کند و راه‌حلهای غیرمجرمانه انتخاب کند. این اثر مطلوب پیشگیری است. چنانچه عده‌ای ‌‌قابل‌ توجه از بزهکاران راه‌حل دوم یا سوم را انتخاب کنند، مقصود یا فایده پیشگیرانه حاصل‌ شده‌ است.‌

 

اما آیا فرضیه جابه‌جایی ۱۰۰%درست است؟برای اینکه این فرضیه صحیح‌ باشد، افراد نباید از اجرایی کردن‌ طرح خود صرف‌نظر کنند و از طریق شیوه‌های‌ مجرمانه مختلف، طرح خود را اجرا کنند. قبل‌ از هر چیز باید‌ دید‌ وضعیت در عمل‌ به چه صورت است؟در واقع برخی اوقات بزهکاران، به یک اقدام پیشگیرانه‌ واکنش نشان داده و در جایی دیگر یا نوع دیگر اقدام می‌کنند. در نیویورک به‌ خاطر اینکه رانندگان اتوبوس پول نقد‌ همراه نداشته باشند و آماج سارقان قرار نگیرند، طی تصمیمی از فروش بلیط توسط این رانندگان جلوگیری شد. متعاقب این‌ عمل از میزان این نوع سرقت به‌طور قابل توجه کاسته شد، ولی میزان سـرقتهای‌ ارتکابی در مترو‌ افزایش‌ یافت. در انگلستان نصب سازوکارهای ضد سـرقت روی‌ اتومبیلها در سال ۱۹۶۰ به‌طور قابل توجهی میزان سرقت اتومبیلهای جدید را کاهش‌ داد. میزان سرقت مدلهای قدیمی و حمایت نشده نیز در همین دوره کاهش‌ یافت‌ بدین‌ ترتیب، جابه‌جایی بزهکاری، همیشه وجود نداشت و زمانی که کـشف می‌شد نیز به میزان ۱۰۰% نبود(Betin: 2003, 23-24)
از این مثال می‌توان اصل اشباع را استنتاج کرد: هرچه آماجهای حمایت‌ شده‌ توسط تدابیر‌ وضعی بیشتر باشد، جابه‌جایی کمتری رخ‌ خواهد‌ داد. زمانی‌ که بیشتر ساکنان‌ یک شهر کوچک اموال خود را علامت‌گذاری کرده باشند، سارقان به راحـتی‌ نمی‌توانند سیبلهای جذاب و جالب پیدا کنند. لذا برای یافتن‌ مجموعه‌های‌ مسکونی‌ و‌ اموال حمایت نشده باید مدتهای زیاد جستجو کنند‌ و یا به شهر و مکان دیگری‌ بروند که این خود بازدارنده است. در حالت عکس، یعنی جایی که فقط تعداد کمی‌ از آپارتمانها‌ حفاظت‌ و حمایت شده باشند، سارقان می‌توانند بدون زحمت و صرف‌ وقت، آماج جدید پیدا‌ کنند. در واقع، متغیر زمان برای بزهکاران اتفاقی، امری‌ اساسی است. آنان، قاطعیت و پشتکار لازم را برای صرف وقت جهت یافتن آماجی‌ که مناسبشان‌ باشد، ندارند. از سویی، توزیع منافع یک تدبیر وضعی، نقطه عکس جابه‌جایی بزهکاری است‌ و آن زمانی‌ است‌ که‌ اثر پیشگیرانه یک تدبیر یا یک برنامه در بخش یا نسبت به‌ سیبل‌ حمایت‌ شده‌ به بخشهای حمایت نشده یا از یک نوع از جرم به جرم‌ دیگر گسترش می‌یابد. اما به‌طور کلی پیشگیری وضعی مستلزم سرمایه‌گذاری است. نصب دزدگیر بر روی خودرو یک هزینه اضـافی‌ بر مالک خودرو تحمیل می‌کند. نصب دوربین و استخدام سرایدار متضمن هزینه‌ای است که ممکن است تمام اهالی‌ یک‌ مجتمع‌ مسکونی قادر به پرداخت آن نباشند. از این‌رو، می‌توان گفت که پیشگیری وضعی‌ نوعی تبعیض امنیتی‌ در‌ برابر افراد نیز ایجاد می‌کند و افراد‌ ثروتمند‌ و دولتهای‌ ثروتمند بهتر می‌توانند خود را در برابر‌ جرم‌ مصون نگاه دارند(ابراهیمی و رجبی:۱۳۸۹، ۳۰-۳۱).
اما عمده محدودیتهای دولتها در پیشگیری از جرم به تعهدات آنها‌ نسبت‌ به‌ رعایت حقوق و آزادیهای قانونی‌ افراد‌ برمی‌گردد. البته برخی‌ از‌ حقوق‌ نیز همانند حق عدم شکنجه مطلق بوده‌ و هیچ‌گونه محدودیتی بر آن بار نخواهد شد.
۳-۴-۲-محدودیتهای حقوق بشری
پیشگیری وضعی عبارت است‌ از‌ تغییر در موقعیتهای خاصی که احتمال‌ ارتکاب‌ جرم در آن زیاد‌ است، به‌ منظور دشوار کردن، پرخطر کردن‌ یا‌ جاذبه‌زدایی برای‌ کسانی که قصد ارتکاب دارند(گسن: ۱۳۸۵، ۶۰۴).
در واقع تدابیر ناظر به دشوار و پر‌ خطر‌ کردن یا جاذبه‌زدایی، تصمیم بزهکار بالقوه‌ به‌ گذر‌ از اندیشه به‌ فعل‌ را‌ تحت تأثیر قرار می‌دهد.یکی‌ از‌ راه های افزایش خطر ارتکاب جرم، در پیشگیری وضعی، مراقبت و کنترل می‌باشد، یعنی با ایجاد خطر بیشتر در‌ وضعیت‌ پیش‌جنایی به ارعاب بزهکاران بالقوه پرداخته می‌شود. این‌ مراقبت‌ گاه توسط‌ افراد، گاه‌ با‌ توسل به فناوریهای نوین‌ و بعضا به صورت ترکیب هر دو، انجام می‌شود. مراقبت به دنبال ‌ ‌ارائه این پیام به بزهکار‌ بالقوه‌ است که در صورت گذر از اندیشه‌ به‌ عمل، مشاهده، کنترل‌ و دستگیر‌ خواهد شد. بنابراین، با القای‌ این‌ حس و انتقال پیام، بزهکار با توجه به خطر دستگیری یا شرمساری ناشی از احتمال مشاهده‌ شدن، به تردید می‌افتد. مراقبت‌ و کنترل، در‌ واقع، یکی از عناصر سازوکار کنترل‌ اجتماعی کلاسیک و مشتمل‌ بر‌ قواعد‌ و ضمانت‌ اجرا است. بدین ترتیب که یک‌ مقام یا نهاد یک قاعده وضع می‌کند، از طریق مراقبت، از رعایت آن مطمئن می‌شود و نقض‌کنندگان آن را مجازات می‌کند. این سه عنصر مکمل‌ همدیگر می‌باشند، بدون‌ قاعده و قانون، مراقبت فاقد مبنا و اعمال ضمانت اجرا ناعادلانه خواهد بود. بدون مراقبت، جرایم کشف نخواهد شد و بدون ضمانت اجرا، کسی رعایت قواعد را جدی نخواهد گرفت. بعضا پیش می‌آید که یک مراقبت‌ بدون‌ ضمانت‌ اجرا موقتا در انصراف بزهکاران مؤثر واقع می‌شود ولی، مراقبینی که‌ به مشاهده بدون واکنش اکتفا می‌کنند، به مرور زمان، این حس را ایجاد می‌کنند که این قاعده یا قانون لازم‌الاجرا نیست(دلماس مارتی:۱۳۹۰، ج۱، ۶۲).
موقعیتهایی که احتمال‌ ارتکاب‌ جرم در آن زیاد است، باید تحت یک مراقبت و کنترل دقیق باشند. در این حالت بزهکاران، به هنگام سرقت، خطر دستگیری را بالا احساس می‌کنند و از ارتکاب‌ جرم‌ منصرف می‌شوند. کنشگران اجتماعی از قبیل‌ نیروهای‌ پلیس، نگهبانان، سرایداران‌ وفروشندگان در بوتیکها که وظیفه مراقبت را برعهده دارند، متعدد می‌باشند. این دسته توسط سیستمهای الکترونیک از قبیل‌ دوربین، هشداردهنده‌ها و آشکارسازها مورد حمایت قرار می‌گیرند. این مراقبتها، احتمال دستگیری‌ و مجازات را افزایش می‌دهد‌ و نشان می‌دهد که این موقعیت‌ مورد حمایت و تحت قرار دارد. اما نکته اساسی این است که این تدابیر گرچه در افزایش احتمال دستگیری و برهم ‌زدن معادله هزینه-فایده مؤثر است، لیکن در عمل ممکن است‌ به‌ مرور زمان موجب شکل‌گیری جامعه تحت کنترل و تحدید حقوق بنیادین افراد گردد.
۳-۴-۲-۱-تعرض به‌ زندگی‌ خصوصی
به‌ طور کلی عمل ثبت، ضبط یا انتشار‌ تصویر‌ یک‌ شخص که در یک محل‌ خصوصی قرار دارد، بدون رضایت وی، یک صدمه به زندگی خصوصی است‌(دوآ: ۱۳۸۲، ۲۲۶).
این در حالی است که حق رعایت و احترام‌ به‌ زندگی خصوصی‌ یکی از حقوق بنیادین محسوب می‌شود. ماده هفده‌ میثاق‌ بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی مداخله در زندگی خصوصی افراد از طریق انواع مراقبت را منع کرده است. لذا بر این‌ اساس‌ نمی‌توان‌ هویت کسی را برملا کرد. یک زوج جوان انتظار ندارند که تمام‌ حرکات آنها، تنها به این دلیل ساده که در یک مکان عمومی هستند، ثبت‌ و ضبط شود. دوربینهای مراقبت امروزه این توانایی را‌ دارد‌ که‌ تمام حرکات و رفت ‌وآمدهای شهروندان را کنترل کند که این خود تعرض به زندگی خصوص افراد به شمار می آید(ابراهیمی و رجبی:۱۳۸۹، ۳۴).
۳-۴-۲-۲-کنترل و محدودیت در‌ آزادیهای‌ فردی
به نام امنیت و نظم عمومی و به بهانه آن ممکن است حقوق بنیادین اشخاص نقض‌ گردد. به عنوان مثال به هنگام برگزاری اجلاس سران کشورهای صنعتی با موضوع‌ جهانی شدن، معمولا مخالفان این‌ جریان‌ به منظور اعلام مخالفت، از کشورهای مختلف‌ با حضور در محل اجلاس، به تظاهرات می‌پردازند. در این وضعیت کشورها به نام‌ نظم عمومی و پیشگیری از جرم، مانع رفت‌ وآمد آزادانه اشخاص شده و از خروج‌ آنها از‌ مرز‌ جلوگیری می‌کنند. در‌ صورتی که به ‌طور طبیعی، اکثر تظاهراتها با عدم‌ رعایت نظم عمومی همراه می‌شود. لذا حق اعتراض و نیز آزادی رفت ‌وآمد‌ در این‌ شرایط به‌طور جدی محدود می‌گردد. از طرفی اخذ اطلاعات شخصی تظاهرکنندگان‌ و‌ استفاده‌ از‌ آن برای زندگی خصوصی آنان یک خطر محسوب می‌شود. بنابراین سازوکارهای امنیت نباید مانع رفت‌ وآمد و نیز مبالات ‌‌افراد‌ گردد. مثلا اجباری کردن پاسپورتهای بیومتریک رفت‌وآمد به آمریکا را با مشکل مواجه‌ کرده است. از‌ اکتبر‌ ۲۰۰۵ هر فرد خارجی برای ورود به خاک آمریکا باید دارای‌ پاسپورت فوق باشد. عده‌ای به همین دلیل‌ نمی‌توانند به موقع، ویزای خود را دریافت کند. لذا این سازوکار در کوتاه‌مدت مانع جابه‌جایی افراد‌ می‌گردد. همچنان که در دراز مدت‌ نیز‌ کنترل مرزها می‌تواند در سرعت و سهولت جابه‌جایی‌ اموال و اشخاص مانع ایجاد کند و در نهایت موجب کاهش تجارت جهانی گردد. در واقع می‌توان گفت که هرچه وسایل تأمین امنیت افزایش یابد، افراد‌ کمتر حمایت می‌شوند. بسیاری ازسازوکارهای امنیت می‌تواند به آزادیهای فردی، فعالیتهای اقتصادی و حتی امنیت افراد صدمه وارد کند. از طرفی،ظرف چند سال‌ گذشته، تمایل دولتها به استفاده بیشتر از تدابیر فنی به نسبت تدابیر اجتماعی، بیشتر شده‌ است(ابراهیمی و رجبی:۱۳۸۹، ۳۷-۳۸).
فصل چهارم: پیشگیری از جرایم اطفال و نوجوانان از طریق طراحی محیطی
همواره از‌ محیط و عناصر آن برای تاثیرگذاری بر رفتار انسانی‌ استفاده شده است. تاثیر محیط بر انسان موضوع جدیدی نیست و از قدیم الایام‌ از‌ محیط‌ برای‌ تاثیرگذاری بر رفتار انسان‌ها استفاده شده است‌. این‌ موضوع یکی از موضوعات مورد علاقه فلاسفه نیز بوده است. برای مثال تمام کسانی که به بحث درباره آرمان‌ شهر و مدینه‌‌ فاضله‌ پرداخته‌اند،‌ به اصول و روش‌هایی اشاره کرده‌اند که بر شکل دادن‌ به‌ محیط و متقابلا بر رفتارهای جمعی و فردی تاثیر داشته‌اند. صاحب‌نظران مختلف به تاثیر محیط بر انسان اشاره کرده‌اند، از جمله‌ ابن‌ خلدون‌ شرایط محیط طبیعی و محیط ساخته شده‌ را توأمان در روند زندگی بشر‌ و تحولات فرهنگی اخلاقی و رفتاری موثر می‌داند(ابن خلدون: ۱۳۵۲، ۲۵۹).
وی مردمان مناطق معتدل را کامل‌تر و هنرمندتر دانسته‌ و آنها‌ را از کجروی و انحراف دور می‌داند. علاوه بر وی، منتسکیو نیز به تاثیر شرایط‌ اقلیمی‌ و محیط طبیعی اشاره‌ کرده است(مونتسکیو: ۱۳۶۲، ۳۹۰).
شاید این فرایند تاثیرگذاری را بتوان از طریق‌ احساس‌ هویت‌ یا این همانی‌ انسان با محیط‌ تفسیر‌ کرد. به‌ عبارت دیگر، انسان هویت‌ خویش را در هویت محیط جستجو می‌کند و هویت محیط را هویت‌ خویش‌ می‌پندارد و سعی‌ در استحاله‌ مختصات هویتی خویش به سمت کسب مختصات هویت محیط‌ می کند(نقی‌ زاده:۱۳۸۱، ۸).
تا‌ دوران‌ معاصر به دلیل محدودیت‌های مفهوم انسان در نظریه‌های طراحی، که‌ صرفا انسان از دید فیزیولوژیک مورد‌ بررسی‌ قرار می‌گرفت، الگویی نیز که در خصوص‌ رابطه‌ انسانی و محیط ارائه می‌شد بر همین‌ الگو‌ مبتنی‌ برود این الگو که مبتنی بر جبرگرایی‌ محیطی بود، برمبنای مدل محرک و پاسخ قرار گرفته بود، بدین‌ معنا‌ که محیط طبیعی و مصنوع، محرک بوده و انسان پاسخ‌هایی از پیش تعیین شده‌ به‌ این‌ محرک‌ها می‌دهد(رضازاده:۱۳۸۴، ۳۹).
البته نظریات موجود در خصوص ارتباط انسان و محیط را می‌توان به سه دسته‌‌ جبرگرایی‌ محیطی‌ (انسان‌ به‌ مانند موجودی بی‌اختیار)، امکان‌گرایی محیطی‌ و احتمال‌گرایی محیطی‌تقسیم‌بندی کرد(مطلبی:۱۳۸۰، ۵۹).
در کنار سایر رهیافت‌های پیشگیری از جرم‌ که‌ بیشتر به دنبال تغییر شخصیت و از بین‌ بردن زمینه‌ها و علل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جرم بوده‌اند، رهیافت‌ مکانیکی(وضعی‌ و فرصت مدار)در‌ پیشگیری از جرم به یکی از دیدگاه‌های غالب در زمینه‌ پیشگیری از جرم‌ تبدیل‌ شده‌ است(گسن:۱۳۸۵، ۱۶۰).
در کنار نظریه پیشگیری وضـعی، نظریه‌ای‌ دیگر‌ مطرح‌ شده‌ است که به‌ پیشگیری‌ از‌ جرم از طریق طراحی‌ محیطی‌ معروف‌ است. این دیدگاه از لحاظ مبانی نظری تا حدودی شبیه نظریه پیشگیری وضعی است ولی در‌ قلمرو‌ و کاربرد محدودتر از آن است. نظریه CPTED‌ بر‌ این ادعا‌ استوار‌ است‌ که می‌توان‌ با طراحی مناسب‌ و کابری موثر از محیط از ارتکاب جرم پیشگیری کرده و علاوه بر بهبود کیفیت محیط‌ زندگی‌ بر ترس ناشی‌ از جرم نیز غلبه‌ کرد. این‌ نظریه‌ هدف و تمرکز‌ خود‌ را بر محیط ساخته شده‌ و جرایم مرتبط و شایع در مناطق مسکونی مانند، دیوار نویسی، تخریب و سرقت‌ قرار‌ می‌دهد. به‌ عبارت دیگر، اگر محیط به نحوی طراحی شود‌ که‌ بتواند‌ موجب‌ بهبود‌ نظارت‌ افراد‌ شده، تعلق ساکنان را به قلمرو خود بالا برده و تصویری‌ مثبت از فضا ایجاد کند، فرصت‌های مجرمانه کاهش خواهد یافت و مجرمان از ارتکاب جرم‌ باز خواهند ماند(Cozens: 2005, 328)
زیرا در معامله‌ عقلانی مجرم، میزان تلاش و خطر ارتکاب جرم (هزینه) بیشتر از منافع حاصل از جرم خواهد بود. این دیدگاه نسبت‌ به سایر انواع پیشگیری‌ها این مزیت را دارد که‌ تغییر وضعیت بسیار ساده‌تر از‌ تغییر‌ شخصیت فرد است(فلسون و کلارک: ۱۳۸۸، ۱۹۰).
‌ساختمان‌ها، خیابان‌ها، فضاهای سرباز و پارک‌ها صرفا فضاهایی نیستند که جرم در آنجا روی می‌دهد، بلکه ساختار و طراحی فضا می‌تواند موجب پیشگیری و بازدارندگی از فعالیت‌های مجرمانه شده‌ و امنیت شهری را بهبود بخشد. این دیدگاه در برگیرنده‌ تحلیل‌های دقیق وضعی از جرم است که به دنبال یافتن‌ وضعیت‌ها و شرایطی است که می‌توانند فرصت‌های‌ مجرمانه‌ ایجاد کنند(محمودی جانکی و قورچی بیگی: ۱۳۸۷، ۳۴۷).
شاید در این میان بتوان گفت که نقش و تاثیرگذاری محیط بر جرم از ابـتدا زیاد مورد توجه‌ واقع نشده بود. البته اگر به این مسئله‌ هم‌ پرداخته شده باشد بیشتر‌ این‌ رویکردها جبرگرایانه‌ بوده و بیشتر بر تاثیرگذاری محیط جغرافیایی و طبیعی بر جرم پرداخته شده است(گسن:۱۳۸۵، ۱۷۹).
و بحثی پیرامون تاثیر محیط فیزیکی و ساخته شده بر رفتار مطرح نبوده است، از این جمله‌ می‌توان‌ به قانون حرارتی کلته و گری اشاره کرد. نظریه CPRED از اوایل ده‌ شصت و هفتاد میلادی در آمریکا شروع به شکل‌گیری می‌کند و در آثار افرادی چون الیزابت‌ وود، جین جاکوبز، اسچلمو آنجل، اسکار نیومتن‌ و سی.ری جفری‌ می‌توان اهمیت طراحی‌ شهری و تاثیر آن بر رفتار و جرم را مشاهده کرد. در این آثار نوعی انتقاد‌ از وضع موجود معماری در آن دوره ‌‌وجود‌ دارد. برای مثال، جاکوبز در کتاب خود، حیات و مرگ شهرهای‌ بزرگ آمریکا، بیان می‌دارد که می‌توان از‌ طریق‌ کاهش‌ شرایط گمنامی‌ و انزوا ازجرایم شهری‌ پیشگیری کرد. جاکوبز اعتقاد داشت که طراحی شـهری‌ در این دوره مانعی‌ بر سر راه کنترل اجتماعی غیر رسمی و خود نظارتی‌ تلقی می‌شود و تا هنگامی که‌ همسایگان نمی‌توانند با یکدیگر‌ تعامل‌ برقرار کنند، جرم همچنان وجود خواهد داشت. کتاب جاکوبز را می‌توان کیفرخواستی علیه سیاست‌های شهرسازی بعد از جنگ-که‌ در آن اولویت به اتومبیل داده می‌شد نه به زندگی و حیات در یک جامعه-دانست(محمودی جانکی و قورچی بیگی: ۱۳۸۷، ۲۴۸).
۴-۱-تعریف نظریه CPTED‌
نظریه CPTED بر این ادعا استوار است که می‌توان با طراحی مناسب محل سکونت و کار افراد، از جرایم ارتکابی در محیط ساخته شده پیشگیری کرد. این فرایند، پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیط نامیده می‌شود. این‌ پیشگیری، شاخه‌ای‌ از رهیافت‌های مکانیکی در پیشگیری از جرم است که بر این باور است که مجرم ارتکاب جرم را انتخاب می‌کند، جرم‌ معلول فرصت است، مجرم فردی عقلانی است و جرم انتخابی عقلانی است و تاثیر‌ گذاشتن بر عوامل وضعی راحت‌تر از تغییر و مبارزه با ضعف‌های بشری و اصلاح شخصیت افراد است، در نتیجه راه‌حل مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم را کم کردن فرصت‌های مجرمانه‌ می‌داند(محمودی جانکی و قورچی بیگی: ۱۳۸۷، ۳۴۸).
نظریه CPTED‌ را می‌توان این‌گونه تعریف کرد: طراحی مناسب و کاربری موثر از محیط و ساختمان که منجر به کاهش جرم و ترس ناشی از جرم می‌شود. به عبارت دیگر طراحی‌ مناسب و استفاده‌ درست‌ از‌ محیط‌ می‌تواند علاوه بر پیشگیری از‌ وقوع‌ جرم، کیفیت‌ زندگی‌ را بهبود بخشیده و ترس از جرم را کاهش دهد. این مسئله همان‌گونه که‌ اشاره شد مبتنی بر مطالعاتی است که‌ در‌ اواسط‌ قرن بیستم انجام شده بود. در‌ واقع نظریه ‌ ‌CPTED بر این اندیشه مبتنی است که رفتار انسانی در محیط شهری تحت تاثیر طراحی محیطی قرار دارد. از‌ آثار‌ مثبت‌ نظریه CPTED می‌توان به بهبود کیفیت زندگی، تقویت حس تعلق به‌ محیط در ساکنان، کاهش میزان جرایم و حتی افزایش قیمت خانه و زمین برشمرد(غرایاق زندی: ۱۳۹۱، ۲۵).
۴-۲-سیر نظریه‌پردازی پیرامون نظریه CPTED