همچنین هر کدام از این صفات با اختلال­های متفاوت شخصیت از قبیل پارانویا، ضداجتماعی، خود شیفته، وابسته، وسواسی، نمایشی، مرزی و… ارتباط دارند که بر کارآمدی افراد تاثیر گذاشته ، و از آن می­کاهند که هر کدام از این ابعاد خود دارای مؤلفه‌ ­های مختلفی هستند. مانند برون­گرایی که شامل رویه ­های شش گانه صمیمیت، معاشرتی بودن، جرات مندی، فعالیت، هیجان پذیری و تهییج پذیری مثبت است.(همان منبع).

پژوهش­گران نتایج چند مطالعه را که بین این صفات شخصیت و اختلال­های شخصیت اسکیزویید، مرزی، دوری­گزین ارتباط برقرار می‌کنند، خلاصه کرده ­اند برای مثال اشخاص دچار اختلال شخصیت اسکیزویید و دوری­گزین معمولا در بعد درون­گرایی نمره بالا می­ گیرند. اما از لحاظ روان رنجور­خویی با هم تفاوت دارند و اشخاص دچار اختلال شخصیت دوری­گزین معمولا در روان­رنجور­خویی بالاتر از اشخاص دچار اختلال اسکیزویید هستند. (دیویسون و همکاران،۲۰۰۷; ترجمه شمسی پور، ۱۳۸۸).

شخصیت در روانشناسی عبارت است از الگوهای اختصاصی، متمایز و نسبتا پایدار هیجان، تفکر و رفتار که سبک تعامل فرد با محیطی فیزیکی و اجتماعی را تعیین ‌می‌کنند، توجه به ابعاد شخصیت افراد در سازمان از مقوله­ هایی است که می ­تواند سازمان­ها را در رسیدن به بهره ­وری یاری نماید. اما گاهی از مواقع آن­چنان شخصیت افراد پیچیده و نا­معلوم ‌می‌باشد که فقط ‌می‌توان به ارائه برخی از فرضیات و احتمالات اکتفا کرد. قطعا ‌می‌توان منابع انسانی را از پیچیده­ترین، حساس­ترین و تکنولوژیکی­ترین منابع یک سازمان به حساب آورد. امروزه به نحوی شاهد هستیم که چگونه پیشرفت­های علمی تکنولوژیکی به ما در شناخت ارگانیزم و فیزیک جسمانی و از جمله ابعاد شخصیتی انسان کمک نماید. اما آن­چه که همیشه و همواره ما را در پرده ابهام باقی می­ گذارد، بروز رفتارها و حالات روحی و روانی افراد است که در شرایط و عرصه ­های مختلف می ­تواند از خودشان نشان دهند. (برهان، ۱۳۸۰).

گرچه اندیشمندان با تکیه بر تحقیقات و مطالعات به دست آمده همواره برای شناخت بهتر اجزاء پیچیده انسانی تئوری­های مهمی را در بعد شخصیتی در زمان­ها و مکان­های مختلف نتایجی بس متفاوت را به دست آورده اند (برهان، ۱۳۸۰).

برخی از نظریه­پردازان شخصیت را به معنای کلیه ی صفات پایدار یک فرد تلقی کرده ­اند، در حالی که دیگران این واژه را ‌در مورد ویژگی­های فرد تلقی کرده ­اند، در حالی که دیگران این واژه را ‌در مورد ویژگی­های قابل مشاهده­ای که ماهیت بارز شناختی ندارند به­کار برده ­اند. یعنی اینکه شخصیت شامل ویژگی­هایی نظیر هوش و استعداد نیست. بعضی از پژوهش­گران که در این حوزه نیز به تحقیق اشتغال دارند شخصیت را بر حسب تجارب فرد از جهانی که در آن زندگی می­ کند. تعریف ‌می‌کنند، در حالی که در نوشته­ های نظریه­پردازان دیگر به تجارب فردی اشاره­ی کمتری شده است(یا حتی نشده است) در این آثار، رفتار فردی مورد تأکید قرار گرفته است. با توجه ‌به این چندگانگی دیدگاه ­ها ‌می‌توان چنین نتیجه گرفت که شخصیت تعریف ساده و صحیحی ندارد و هر کس تعریف خود را بر اساس آن­چه از نظر او مهم است و با توجه به کاربردی که از نظر شخصیت در ذهن دارد انتخاب می­ کند بدین ترتیب اگر گرایش به رویکرد فروید داشته باشید ممکن است اهمیت نقش ناخودآگاه را در تعریفی که از شخصیت می­کنید بگنجانید. اما یک رفتارگرا بر اساس رفتارهای آموخته و قابل مشاهده خواهد بود . (شکلتون و فلچر، بی­تا; ترجمه­ی یوسف کریمی، ۱۳۸۲)

در روانشناسی اصطلاح شخصیت عبارت است از «سبک^[۶۰]» یک فرد است، بدون آنکه درباره آن کوچک­ترین قضاوت ارزشی داشته باشیم و از زشتی، زیبایی، بدی، خوبی، درستی و نادرستی آن صحبت به میان آوریم، ‌بنابرین‏ باید بگوییم، هر فرد سبک خود یعنی شخصیت خاص خود را دارد که از او انسانی واحد ومنحصر به فرد می­سازد. شاید بهتر باشد بگوییم: همان­طور که انسان­ها از نظر خطوط چهره، تن صدا، شیوه­ راه رفتن، حرف زدن، لباس پوشیدن، حرکت کردن و واکنش در مقابل محرک­های داخلی وخارجی با یکدیگر تفاوت دارند، از نظر سبک، یعنی « شخصیت » نیز با یکدیگر فرق دارند. ‌بنابرین‏، باید گفت که شیوه­ خاص بودن. (گنجی، ۱۳۸۷).

برای روشنتر شدن مفهوم شخصیت، بهتر است ریشه­ این کلمه را در نظر بگیرییم. کلمه­ شخصیت، ترجمه­ی کلمه­ پرسونالیتی ^[۶۱] انگلیسی یا پرسونالیته­ی ^[۶۲] فرانسه است که هر دو کلمه­ پرسونای^[۶۳] لاتین مشتق شده است. ‌بنابرین‏، یکی از ویژگی­های ماسک، ثبات ودائمی بودن آن در طول نماییش بود. ‌به این ترتیب، ‌می‌توان گفت که شخصیت یعنی عنصر ثابت رفتار فرد، شیوه­ بودن او و به طور کلی آنچه همواره با او هست و موجب تمایز او از دیگران می­ شود. این ثبات، زمینه­ای فراهم ‌می‌آورد تا رفتار فرد در موقعیتهای مختلف و تا اندازه­ای به طور عینی پیش ­بینی شود. مثال زیر به ما کمک می­ کند تا مفهوم شخصیت را بهتر درک کنیم: (گنجی، ۱۳۸۷).

اگر به رفتار اطرافیان خود دقت کنیم، مثلا رفتار پدر، مادر، برادر،خواهر،همسایگان، دوستان و به طور کلی، رفتار کسانی را که با آن ها تماس داریم را در نظر بگیریم، خواهیم دید که در موقعیت­های مختلف رفتارهای متفاوتی دارند. گاهی کاملا خونسرد، گاهی بسیار خشمگین هستند. زمانی برسر یکی دو تومان چانه می­زنند و زمانی دیگر هزار تومان را هم می­بخشند، به قول معروف، گاهی از سوراخ سوزن می­گذرند وگاهی از دروازه هم رد نمی­­شوند. با وجود این، در رفتار آن ها نوعی ثبات می­بینیم، به طوری که می­توانیم اعمال آن ها را در موقعیت­های مختلف، بااطمینان تقریبا بالایی پیش­­بینی کنیم. بنابر­این، مجموعه­ صفات که با ثبات نسبی در یک فرد وجود دارد وبه دیگران اجازه می­دهد تا بتوانند رفتار او را تا اندازه­ای پیش ­بینی کنند وتفاوت او از دیگران را بدانند، شخصیت نامیده ­می شود. ­(گنجی، ۱۳۸۷).

در تکوین شخصیت دو عامل کلی نقش دارد: زیستی و اجتماعی. عوامل زیستی معمولا به ارث می­­رسد و از همان ابتدا در فرد وجود دارد. عوامل اجتماعی محصول محیط اجتماعی است، محیطی که فرد اولین سال­های زندگی خود را در آن گذرانده است، یعنی خانواده، اشخاصی که با او ارتباط داشته اند، موفقیت­ها و شکست­های اولین دوران کودکی. (گنجی، ۱۳۸۷).

۲-۴-۲ عوامل زیستی شخصیت

عوامل زیستی شخصیت، که معمولا تحت عنوان مزاج به کار می­رود، آن­هایی است که به ارث می­رسد. مهم­ترین این عوامل عبارتند از:

۲-۴-۲-۱ الف- جنسیت

یکی از عوامل زیستی که آشکارا در تعیین نقش دارد، بعد جنسیت است. تفاوت­های جنسیتی زن ومرد بسیار متعدد ومتفاوت است. این تفاوت­ها در شکل ظاهری بدن، فیزیولوژی و مخصوصا غدد درون­ریز آشکارا به چشم می­خورد. وجود تفاوت­های روانی بین زن ومرد نیز از قدیم مورد تأیید بوده است و مطالعه­ این تفاوت­ها در حال حاضر یکی از فصول مهم« روانشناسی تفاوت­ها­ی فردی» را تشکیل می­دهد.^[۶۴] تفاوت­های مربوط به جنس را ‌می‌توان از جنبه­ های مختلف مورد بررسی قرار داد. در زیر به برخی از آن ها اشاره می­ شود: