اسایاند^[۹۹] و آکپبور^[۱۰۰] (۲۰۱۲) در پژوهشی با عنوان “فراهم‌‌آوری و مدیریت منابع خاکستری: چالش‌هایی در کتابخانه‌های دانشگاهی آفریقا” به تعریف منابع خاکستری پرداختند و عنوان کردند که تعریف منابع خاکستری با دقت و صراحت مشکل است. منابع خاکستری به دلیل اینکه به صورت نیمه‌منتشر شده هستند و به سختی می‌توان آن‌ ها را مکان‌یابی کرد، محققان ترجیح می‌دهند آن‌ ها را متون و منابع بی‌دوام بنامند. در این مقاله نظر چندین نفر از متخصصان ‌در مورد منابع خاکستری و همچنین ویژگی‌ها و اهمیت این منابع آمده است. در این مقاله بیان شد که ، منابع خاکستری در آفریقا عمدتاً در تعداد محدودی تولید می‌شوند، و امانت محدودی دارند، حتی بین موسساتی که آن‌ ها را تولید می‌کنند و این منابع به طور نامناسبی مستند شده‌اند و اینکه پایگاه‌های کتاب‌شناختی منطقه‌ای یا ملی که می‌توانند منابع خاکستری را دسترس‌پذیر سازند، وجود ندارد و از نظر تاریخی، بسیاری کتابخانه‌های دانشگاهی در آفریقا به مقدار اندکی و یا اصلا تمایلی به استفاده از منابع خاکستری، به دلایل مختلف، ندارند. در این مقاله همچنین به شناسایی و فراهم‌آوری منابع خاکستری، گسترش خط مشی‌های مجموعه منابع خاکستری، فرایند تهیه منابع خاکستری، روش‌های فراهم‌آوری و مشکلات فراهم‌آوری منابع خاکستری پرداخته شد.

۲-۳-۳جمع‌بندی پیشینه‌ها

مرور پیشینه پژوهش نشان می‌دهد که منابع خاکستری و انواع آن توجه پژوهشگران را به خود جلب ‌کرده‌است و پژوهشگران از سراسر کشورها سعی در شناساندن هرچه بیشتر این منابع دارند و هر روزه به پژوهش ‌در مورد منابع خاکستری و مسائل مربوط به آن‌ ها از جمله فراهم‌آوری، سازماندهی و بازیابی این منابع افزوده می‌شود. بیشتر پژوهش‌ها در زمینه تعریف منابع خاکستری، انواع منابع خاکستری، تاریخچه منابع خاکستری است و بحث در زمینه‌های مجموعه‌سازی، سازماندهی و اشاعه منابع خاکستری هنوز آن‌طور که باید مورد توجه قرار نگرفته است.نکته دیگری که از مرور پیشینه‌ها می‌توان نتیجه گرفت آن است که منابع خاکستری و مدیریت آن‌ ها در بیشتر کتابخانه‌ها به چالشی تبدیل شده است و کتابداران کتابخانه‌ها در تلاشند که با مدیریت صحیح منابع خاکستری در کتابخانه‌ها به رفع نیازهای کاربران کتابخانه‌هایشان یاری رسانند و دستیابی ‌به این منابع را از این طریق تسهیل سازند. برای مثال در یک کتابخانه از کشورهای آفریقایی برای نگهداری و در دسترس قرار دادن منابع خاکستری با جمع‌ آوری این منابع در سپردنگاه‌های محلی که حاوی منابع خاکستری زیادی است، کمک فراوانی به کتابخانه‌ها و کتابداران ‌کرده‌است. با این حال با توجه به مطالعاتی که پژوهشگر داشته است، مطالعه جامعی ‌در مورد منابع خاکستری در ایران (به جز ترجمه بزرگ‌چمی در مقالات ایفلا ۲۰۰۱، مطلبی که دکتر منصوریان در لیزنا در سال ۱۳۹۰داشته است و کتاب منابع خاکستری که اصنافی در سال ۱۳۹۲)، انجام نگرفته است. با توجه به نوپا بودن بحث منابع خاکستری و رشد فزاینده اهمیت این منابع، خلاء تحقیقاتی موجود در این زمینه و مخصوصا مدیریت این منابع ضروری به نظر می‌رسد.به همین جهت، این پژوهش سعی دارد تا با مطالعه وضعیت مدیریت منابع خاکستری در کتابخانه‌های وابسته به سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به شناساندن هر چه بیشتر منابع خاکستری در این کتابخانه‌ها کمک کند و همچنین انواع منابع خاکستری را معرفی کند و آغازگری برای انجام پژوهش‌های بیشتر در زمینه منابع خاکستری و مدیریت این منابع در کشور باشد.

فصل سوم:

روش‌شناسی پژوهش

۳-۱مقدمه

هدف از ارائه این فصل، تشریح و تفصیل جنبه‌های مربوط به روش‌شناسی پژوهش حاضر است. آن چه که در این فصل ارائه می‌شود، توضیح درباره روش‌شناسی پژوهش، جامعه پژوهش، ابزار گردآوری داده ها و چگونگی تجزیه و تحلیل یافته ها است.

۳-۲نوع و روش پژوهش

روش مورد استفاده در این پژوهش با توجه به هدف‌ها و ماهیت موضوع پژوهش و امکانات اجرایی که دارد از نوع کمی و کاربردی و در رده پژوهش‌های پیمایشی توصیفی بود. زیرا که به توصیف چگونگی وضعیت مدیریت منابع خاکستری در کتابخانه‌های وابسته به سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی پرداخته است.

۳-۳ابزار گردآوری داده ها

ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش پرسشنامه محقق ساخته (پیوست ۱)بود.

پرسشنامه این پژوهش در پنج بخش طراحی شد. بخش اول پرسش‌های مربوط به کاربرد اصطلاح منابع خاکستری، شامل یک پرسش بسته و یک پرسش باز؛ بخش دوم پرسش‌های مربوط به انواع منابع خاکستری، شامل یک پرسش بسته و یک پرسش باز؛ بخش سوم پرسش‌های مربوط به وضعیت مجموعه‌سازی منابع خاکستری، شامل ۸ پرسش بسته و ۳ پرسش باز؛ بخش چهارمپرسش‌های مربوط به وضعیت سازماندهی منابع خاکستری، شامل ۵ پرسش بسته و ۲ پرسش باز و بخش پنجم مربوط بهوضعیت اشاعه منابع خاکستری، شامل۶ پرسش بسته و ۲ پرسش باز بود.

پرسش‌های پرسشنامه با توجه به چارچوب نظری و پرسش‌های اساسی پژوهش طراحی شدند. از آنجا که در این زمینه – بررسی وضعیت مدیریت منابع خاکستری– پرسشنامه استانداردی وجود نداشت، مبانی نظری پژوهش و مقالات گوناگون در این زمینه مورد مطالعه دقیق قرار گرفت و در نهایت پرسشنامه اصلی – با بهره‌مندی از نظرات استاد راهنما و مشاور و صاحب‌نظران رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی و همچنین بعضی از مدیران و اعضای هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی–تدوین شد. این پرسشنامه توسط پژوهشگر و به صورت آنلاین و با بهره گرفتن از گوگل درایو طراحی شد. پژوهشگر آدرس ایمیل تمام مسئولان کتابخانه‌ها را از سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به دست آورد و تیر ماه ۱۳۹۳ برای هر کدام از مسئولان کتابخانه‌ها یک پرسشنامه ارسال شد.

در جدول ۳-۱ گویه‌ها و پرسش‌های مطرح در پرسشنامه نشان داده شده است.

جدول ۳- ۱٫ گویه‌هاوپرسش‌هایمطرحدرپرسشنامه

بخش‌های پرسشنامه گویه‌ها پرسش‌ها بخش اول کاربرد اصطلاح منابع خاکستری ۱،۲ بخش دوم شناسایی انواع منابع خاکستری ۳،۴ بخش سوم وضعیت مجموعه‌سازی منابع خاکستری ۵،۶،۷،۸،۹،۱۰،۱۱،۱۲،۱۳،۱۴،۱۵ بخش چهارم وضعیت سازماندهی منابع خاکستری ۱۶،۱۷،۱۸،۱۹،۲۰،۲۱،۲۲ بخش پنجم وضعیت اشاعه منابع خاکستری ۲۳،۲۴،۲۵،۲۶،۲۷،۲۸،۲۹،۳۰

همان طور که در جدول ۳-۱ مشهود است پرسش‌های ۱ و ۲ مربوط به پرسش اول پژوهش، پرسش‌های ۳ و ۴ مربوط به پرسش دوم پژوهش، پرسش‌های ۵ تا ۱۵ مربوط به پرسش سوم پژوهش، پرسش‌های ۱۶ تا ۲۲ مربوط به پرسش چهارم پژوهشو پرسش‌های ۲۳ تا ۳۰ مربوط پرسش پنجم پژوهش است.

۳-۳-۲روایی و پایایی ابزار گردآوری داده ها