“
به طور کلی، فروید سه نوع اضطراب را بر مبنای سه ساختار روانی؛ «بن»، «من» و «فرامن» مشخص کرد. در هر سه نوع اضطراب یک وجه مشترک وجود دارد و آن وجود خطری است که من را تهدید می کند. وی اضطراب در برابر خطر واقعی، اضطراب خودکار یا روان آزرده و اضطراب اخلاقی را از یکدیگر متمایز کردهاست. به نظر فروید در تعریف نوع اول اضطراب یعنی اضطراب واقعی تهدید از جانب دنیای واقعی است، مانند حمله قریبالوقوع یک حیوان وحشی، این نوع اضطراب، واکنشی فطری، همگانی و بهنجار است. اضطراب نوع دوم یعنی اضطراب روانآزرده یا خودکار، از تعارض میان «بن» و «من» ناشی می شود، به عبارت دیگر اضطرابی که از این طریق ادراک میگردد، ترس ناهشیار از تنبیهشدن به خاطر نشاندادن رفتار تکانشی تحت سلطه «بن» است (شولتز و شولتز، ۱۳۸۶). این اضطراب با فعالیت مجدد یک حالت درماندگی زیستشناختی که در نخستین ماههای زندگی فرد تجربه شده، مرتبط است ( دادستان، ۱۳۸۵). در نوع سوم اضطراب یا اضطراب اخلاقی، تعارض و کشمکش میان «بن» و «فرامن» شکل گرفته است، در اینجا اضطراب حاصل کشانندههای «بن» و تخطی از معیارهای اخلاقی «فرامن» و احساس گناه متعاقب آن میباشد (شولتز و شولتز، ۱۳۸۶).
۲-۱۲- سبکها و عمدهترین مکانیسمهای دفاعی
سبکهای دفاعی مکانیزم دفاعی رشدنایافته دلیلتراشی فرافکنی انکار همهکارتوانی نا ارزنده سازی گذار بهعمل بدنیسازی خیالپردازیاوتیستیک لایهسازی پرخاشگریمنفعلانه جابجایی مجزاسازی رشدیافته فرونشانی والایش شوخطبعی پیشاپیشنگری روانآزرده دیگردوستیکاذب تشکلواکنشی آرمانیسازی ابطال
بیست مکانیسم دفاعی در سه سطح رشدنایافته، رشدیافته و روانآزرده در جدول ۲-۱ نشان داده شده است. سبک دفاعی رشدیافته شامل مکانیسمهای دفاعی والایش[۷۸]، شوخطبعی، پیشاپیشنگری و فرونشانی[۷۹] (حذف)، میباشد. مکانیسمهای مربوط به سبک دفاعی نوروتیک (روانآزرده) عبارتند از ابطال ، نوع دوستیکاذب[۸۰]، آرمانیسازی و تشکلواکنشی[۸۱] است. سبک دفاعی رشدنیافته نیز شامل دوازده مکانیسم دفاعی میباشد: دلیلتراشی، فرافکنی، انکار[۸۲]، همهکارتوانی، ناارزندهسازی، گذاربهعمل، بدنیسازی[۸۳]، خیالپردازیاوتیستیک، لایهسازی، پرخاشگری منفعلانه، جا به جایی و مجزاسازی (دادستان و همکاران، ۱۳۸۷). ما آدمیان همگی گهگاه مکانیسمهای دفاعی را بهکار میبریم. با کمک مکانیسم دفاعی شرایط دشوار را از شدت میاندازیم تا اینکه بتوانیم به صورتی مستقیمتر آن موقعیت تنشزا را حل و فصل نماییم. کاربرد مکانیسمهای دفاعی فقط در صورتی حاکی از ناسازگاری است که راه و رسم عمده پاسخدهی در برابر سختیها و دشواریها بشود. یکی از تفاوتهای مکانیسمهای دفاعی با تدابیر مقابله این است که مکانیسمهای دفاعی در واقع فرایندهای ناهشیارند، حال آنکه دست زدن به تدابیر مقابله غالباً هشیارانه و آگاهانه صورت میگیرد. بعضی از مکانیسمهای دفاعی ناهشیار به شکل افراطی می توانند شخص را وادار به کاربرد هشیارانه تدابیر مقابله غیر انطباقی بکشاند (اتکینسون و همکاران، ۲۰۰۰؛ ترجمه براهنی و همکاران، ۱۳۸۵).
سبکهای دفاعی[۸۴] یکی از مهمترین ابعاد مطرح شده در ساختار شخصیت افراد است که با بلوغ روانشناختی، رفتارهای مرتبط با سلامت و سازگاری در ارتباط است (بلایا و همکاران، ۲۰۰۳). فروید سبک دفاعی شخصی، یعنی فراوانی استفاده از مکانیسمهای دفاعی در مقایسه با دیگران را متغیر اصلی برای شناخت شخصیت، آسیبشناسی و میزان سازشیافتگی میدانست. فرضیهای که بر اساس یافته های پژوهشی بسیار مورد تأیید قرارگرفته است (فروید، ۱۹۷۶؛ به نقل از بشارت، ۱۳۸۷). اندروز و همکاران (۱۹۹۳، به نقل از بشارت، ۱۳۸۷) بر اساس طبقه بندی سلسله مراتبی وایلنت در مورد مکانیزم های دفاعی، ۲۰ مکانیسم را به سه سبک دفاعی «رشدیافته»، «روانآزرده» و «رشدنایافته» تقسیم کردهاند. مکانیسمهای دفاعی رشدیافته به منظور شیوه های مواجهه انطباقی، بهنجار و کارآمد محسوب میشوند، در حالیکه مکانیسمهای دفاعی روانآزرده و رشدنایافته، شیوه های مواجههای غیرانطباقی و ناکارآمد هستند. در شرایطی که این سبکها در یک پیوستار و در امتداد یکدیگر قرار گیرند، معمولاً شکلی از سازوکارهای رشدیافته[۸۵] تا رشدنایافته[۸۶] را تشکیل می دهند ( بلایا و همکاران، ۲۰۰۶). میزان تحریف واقعیت در دفاعهای رشدنایافته و روان رنجور بیشتر از دفاعهای رشدیافته است. بنابرین هرگاه میزان تحریف شناختی یک دفاع بیشتر باشد، به دنبال آن از میزان آگاهی هشیارانه کاسته می شود و تلاش کمتری برای مقابله با تحریف شناختی انجام می شود (براد[۸۷]، ۲۰۰۴). الگوهای تشخیصی مختلفی به بررسی ساختارهای دفاعی افراد پرداخته اند. یکی از الگوهای رایج بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی شکل گرفته، که در آن اغلب تشخیص سلامت روانشناختی افراد و اختلالات روانی بر اساس ساختارهای دفاعی تعیین میگردد (دراپیا و همکاران، ۲۰۱۱). بر اساس پژوهشها و نظریهپردازیهای انجام گرفته، نقش سازوکارهای دفاعی در محافظت از فشار روانی به درک کامل بعضی از جنبه های شخصیت و آسیبشناسی رویکرد روانتحلیلی کمک بهسزایی کردهاست (دخیلی و همکاران، ۲۰۱۳). سازوکارهای دفاعی، فرایندهای روانشناختی خودکاری هستند که از افراد در مقابل اضطراب محافظت میکنند و آنها را از فشارهای روانی و تهدیدهای درونی و بیرونی آگاه میسازند (دراپیا و همکاران، ۲۰۱۱).
۲-۱۳- مکانیسمهای دفاعی عمده از نظر فروید
واپسرانی: بیرون راندن تکانهها یا خاطرههای پرتهدید یا بسیار دردناک از حیطه هوشیاری
دلیلتراشی: نسبت دادن انگیزه های مطلوب اجتماعی یا منطقی، به رفتارهای خویش تا آن رفتارها معقول به نظر برسند.
واکنش وارونه: پنهان سازی هر انگیزه معین از خویشتن، از راه زیادهروی در گرویدن به انگیزه متضاد آن
فرافکنی: نسبت دادن ویژگیهای نامطلوب خود به دیگران به صورت افراطی
فلسفهبافی: سعی در گسلش عاطفی از موقعیت پر تنش، از طریق مواجهه انتزاعی و توجیه با آن
“
