رمز پویایی و توسعه یافتگی هر نظام اجتماعی در دنیای امروز رابطه مستقیمی با سطح فرهنگ آحاد آن جامعه دارد. فرهنگ که به وجهی به شیوه چگونه زیستن اعضای یک جامعه گفته می شود؛ می تواند محدود و بسته و یا مشارکتی و آگاهانه باشد. در جوامعی که فرهنگ غالب آن، فرهنگ تابعانه یا محدود باشد؛ نظام سیاسی به صورت گسترده اعمال حاکمیت می کند. به دلیل همین با گستردگی ساختار و حجیم بودن فعالیت نظام سیاسی اولا خدمات رسانی به جامعه از آنجا که جامعه دارای ماهیتی بی شکل و توده وار است با مشکلات متعددی همراه خواهد بود و ثانیا وجود همین گستردگی ساختاری و حجم فعالیت، امکان فساد در نظام سیاسی افزایش می دهد. شواهد عینی و تاریخی بسیاری برای ناکارآمد بودن نظام سیاسی و گسترده و حجیم وجود دارد. به همین دلیل است که در رویکردهای نوین مدیریت جامعه در قالب اندیشه‌های سیاسی تدابیری اندیشیده می شود که از حجم و گستردگی ساختار و فعالیت حکومت ها کم می کند و حجم و میزان فعالیت‌های اجتماعی می افزاید. سازمان‌های مردم نهاد می توانند با ایجاد شرایط و زمینه‌های مناسب، مردم را به زندگی و فرهنگ مشارکتی سوق دهند. هر اندازه که سطح کنش ها و رفتارهای اجتماعی آگاهانه و مسئولانه تر باشد؛ حضور و مشارکت آنها تأثیرگذاری بیشتری خواهد داشت.( سلطانی عربشاهی، ۱۳۸۳ به نقل ازوحیدیان،۱۳۹۲: ۱۵).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۲-۴-۷- سازمان‌های مردم نهاد می توانند آگاهی‌های اجتماعی مردم را افزایش دهند.

یکی از راه هایی که سازمان‌های مردم نهاد می توانند برای افزایش سطح فرهنگ مشارکتی مردم به کار گیرند؛ افزایش آگاهی‌های اجتماعی مردم است. حضور فعال و آگاهانه مردم در تحقق اهداف اجتماعی در جوامعی امکان پذیر است که نسبت به مبانی فکری عمل خود وقوف داشته باشند. کمک به پیشبرد اهداف سازمان‌های غیر حکومتی مردم نهاد هنگامی جامعه را به سمت توسعه یافتگی سوق می دهد و هزینه‌های آسیب پذیریش را به حداقل می رساند که مردم نسبت به تمامی این رفتارها و ضرورت مشارکت فعال و مسئولانه در آن آگاهی داشته باشند. ممکن است که تعداد بسیاری از اعضای جامعه به بسیاری از مشکلات اجتماعی مبتلا نباشند؛ اما عدم ابتلا به یک مشکل، به لحاظ اخلاق اجتماعی، نباید منجر به بی تفاوتی نسبت به مبتلایان آن توسط سایر اعضای جامعه شود. مشکلات زنان، کارگران، دانشجویان، معتادان، خانواده‌های بی سرپرست، فقرا و… مشکلاتی نیستند که فقط به خود آنها مربوط باشند. همه شهروندان باید در قبال رفع این مشکلات احساس مسئولیت نمایند. شکل گیری سازمان‌های مردم نهاد که هر کدام به بخشی از این مسائل و مشکلات اجتماعی نیز می پردازند؛ رافع تکلیف از سایر شهروندان نیست و نباید باشد. تحقق برنامه ریزی تخصصی این سازمان ها نیازمند مشارکت فعالانه همه مردم و مسئولان سیاسی و مدیریتی است. چراکه به جز چند مشکل همچون سیل، زلزله، بیماریهای اپیدمی و حوادث انسانی مانند جنگ، سایر مسائل و مشکلات جنبه عمومی ندارند و لذا احساس مسئولیت در قبال رفع آن مشکلات صرفا از طریق افزایش آگاهی ها و بیداری و تقویت وجدان اجتماعی امکان پذیر می باشد(وحیدیان،۱۳۹۲: ۱۶). علاوه بر سازمان‌های مردم نهاد در کنار فعالیت‌های تخصصی، کارکرد آموزشی نیز دارند. آنها از طریق انتشار روزنامه، بولتن، کتاب، مجله به نقد مسائل و مشکلات اجتماعی و نیز سیاست‌های حکومت و… می پردازند که این امر موجب افزایش آگاهی‌های اجتماعی مردم می شود.

۲-۲-۴-۸- سازمان‌های مردم نهاد ظرفیت و توان بالایی برای جذب نخبگان اجتماعی دارند.

ظرفیت پذیرش و به کارگیری تمام نیروهای نخبه در زمینه‌های مختلف توسط نظام سیاسی به دلیل محدودیت‌های ساختاری امری غیر ممکن است. زیرا نخبگان و بویژه نخبگان مرتبط با حوزه‌های مسائل اجتماعی زمانی می توانند کارکرد خود را به خوبی انجام دهند که نسبت به سایر ساختار نظام سیاسی دارای استقلال باشند. استقلال نخبگان از حکومت به آنان این اجازه را می دهد که بهتر بتوانند نظام سیاسی- مدیریتی را در خصوص وضع قوانین و عملکردها در حوزه‌های تخصصی خود مورد ارزیابی قرار دهند.
ساختار مستق و غیر وابسته سازمان‌های مردم نهاد این امکان را برای نخبگان فراهم می کند تا آنان بتوانند بدون درگیر شدن در تبعات ناشی از وابستگی به دولت به طور تخصصی به ارزیابی وضعیت موجود، علل ایجاد آن و راهکارهای برون رفت از آن مشکلات بپردازند. به طور کلی نخبگان علمی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، صنعتی، هنری و… توانمندی‌های بالقوه وسیعی دارند که می توانند در چارچوب سازمان‌های مردم نهاد، آن توانمندی‌های بالقوه را به بالفعل تبدیل کنند(وحیدیان،۱۳۹۲: ۱۷).

۲-۲-۴-۹- سازمان‌های مردم نهاد می توانند به ایجاد هماهنگی و انسجام اجتماعی در جامعه بپردازند.

یکی از ویژگی‌های مثبت سازمان‌های مردم نهاد که حاصل تمامی موارد اشاره شده فوق است؛ ایجاد هماهنگی و انسجام در جامعه است. اهمیت این موضوع زمانی روشن می شود که بدانیم حتی اگر تمام مولفه‌های توسعه یافتگی فراهم باشند؛ اما ساختار اجتماعی نامنسجم باشد آن مولفه ها نمی توانند موجبات توسعه یافتگی را فراهم آورند. ایجاد هماهنگی و انسجام به معنای یکسان سازی جامعه، حذف و یا تعدیل تعددها و تکثرهای موجود در جامعه نیست. این در حالی است که در وجود رویکرد یکسان ساز در مدیریت کلان اجتماعی عملا به معنای حذف گروه‌های مختلف موجود در جامعه و سازمان هایی است که این تعددها و و تکثرها را ساماندهی می کنند. جوامع توده وار و اندیشه هایی که ساخت این جوامع را تأئید و تقویت می کنند؛ نسبت به نهادهای اجتماعی و به ویژه سازمان‌های مردم نهاد، رویکرد مثبتی ندارند و همواره درصدد تضعیف و یا حذف اینگونه نهادها در جامعه هستند. اتخاذ چنین رویکردی موجب ناهنجاری فراوانی در جامعه می شود که مهمترین اثر آن توسعه نیافتگی و کاهش توانمندی‌های نظام سیاسی برای پاسخگویی مناسب به تقاضا و خواسته‌های اجتماعی مردم در تمامی سطوح است. به بیان دیگر در اندیشه و رویکرد سیاسی توده گرایانه واقعیت متکثر گروه‌های مختلف اجتماعی تغییر نمی کند؛ بلکه نادیده انگاشته می شود و این نادیده انگاشته شدن موجب می شود که تدابیر، برنامه ها و سیاست‌های کلان اجتماعی منطبق با واقعیات و نیازمندی‌های اجتماعی نباشد. این عدم انطباق از یک سو باعث افزایش مسائل و مشکلات می شود و از سوی دیگر در درازمدت موجب نارضایتی عمومی از عملکرد نظام سیاسی خواهد شد. لذا سازمان‌های مردم نهاد در صورتی که کارکردهای ذکر شده در سطوح فوق را به خوبی انجام دهند؛ بدون آنکه آسیبی به منافع و نیازهای واقعی گروه‌های مختلف اجتماعی وارد شود؛ می توانند عامل چنین انسجامی در کنار سایر نهادهای اجتماعی باشند(وحیدیان،۱۳۹۲: ۱۸).

۲-۲-۴-۱۰- سازمان‌های مردم نهاد می توانند به کاهش و کنترل خشونت‌های اجتماعی در جامعه بپردازند.

مهمترین عواملی که جامعه را به سمت خشونت سوق می دهد؛ عبارتند از تصمیم گیری‌های غیر منطبق با نیازهای واقعی جامعه، نقدناپذیری ساخت و عملکرد دولت بی توجهی نسبت به مسائل و مشکلات اقشار و طبقات مختلف اجتماعی، اتخاذ سیاست ها و تصمیم گیری‌های تبعیض آمیز، ناعادلانه بودن توزیع امکانات میان سطوح مختلف جامعه و… سازمان‌های غیر حکومتی مردم نهاد هنگامی که از توانایی انجام کارکردهای مرتبط با ساخت‌های تخصصی خود برآیند؛ تأثیر بسیار زیادی بر کاهش تنش ها و خشونت‌های اجتماعی می گذارند. از این منظر آنچه خشونت‌های اجتماعی را افزایش می دهد«احساس ناکامی» است. این احساس هنگامی که در بستر تفکری شکل بگیرد که ناکامی‌های موجود را ناشی از ساختار ناعادلانه نظام اجتماعی بداند؛ برای جبران آن ناکامی ها و رسیدن به خواسته‌های خود دست به هر کاری می زند. از سوی دیگر با توجه به اینکه ساخت اجتماعی را ناعادلانه برای رسیدن به اهداف و خواسته‌های خود می داند تلاش می کند تا به انحای مختلف قوانین آن جامعه را نقض کند و همین اقدام برای نقض قوانین او را به خشونت سوق می دهد. در این خشونت طلبی دو هدف نهفته است: اول آنکه فرد یا گروه خشونت طلب بتواند از طریق نقض آن قوانین ناعادلانه به اهداف و خواسته‌های خود برسد. دوم آنکه اگر در راستای تحقق اهداف و خواسته‌های خود موفق نشود؛ بتواند با نقض قوانین ناعادلانه و اعمال خشونت علیه وضع موجود، بخشی از سرخوردگی ها و ناکامی هایش را تسکین دهد. البته نظام سیاسی نیز در مقابل آنها می ایستد که بعضا موجب رفتارهای خشونت آمیز می شود. تصادم این دو خشونت و سرکوبی گروه های خشونت طلب توسط نهاد سیاست؛ ناعادلانه بودن وضعیت موجود را برای اذهان تداعی می کند که این امر موجب خشونت‌های جدی و بزرگتر بعدی می شود و… . سازمان‌های مردم نهاد با توجه به ماهیتی که دارند می توانند شرایط مناسبی را برای رفع احساس ناکامی در میان اقشار مختلف جامعه فراهم آورند. در چنین بستری که توسط سازمان‌های مردم نهاد ایجاد می شود؛ گروه های مختلف اجتماعی و همچنین نهادهای حکومتی می توانند در یک رابطه هماهنگ و مبتنی بر حس همدردی به ایجاد شرایط مطلوب برای عموم شهروندان به ویژه اقشار آسیب پذیر کمک کنند.(وحیدیان،۱۳۹۲: ۱۹-۱۸).

۲-۲-۵٫ سازمان‌های مردم نهاد جوانان:

مفهوم مشارکت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از جایگاه ویزه ایی برخوردار است. در اصول ۳، ۸، ۲۹، ۵۹ و ۱۰۴ قانون اساسی به مشارکت مردم در امور تصریح شده است. دولت جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر تعالیم دینی و ارزش‌های بنیادین آن، ویژگی ها و عناصر فرهنگی انقلاب اسلامی، شرایط روانی و اجتماعی جوانان کشور و استفاده از تجارب جهانی توسعه مشارکت ملی را در قالب گسترش نهادهای مدنی جوانان در دستور کار خود قرار داده است. بر این اساس، سازمان ملی جوانان (سابق ) بخشی از فعالیت خود را صرف فرهنگ سازی در حوزه مشارکت فعال جوانان در قالب تشکل‌های غیر دولتی کرده است. به استناد مصوبه ۱۷/۱۲/۱۳۷۸ شورای عالی اداری برای برسمیت بخشی به فعالیت سازمان‌های غیر دولتی در کشور و به موجب تأئیدیه ۱۸/۴/۱۳۷۹ سازمان امور اداری و استخدامی کشور در خصوص تعیین سازمان ملی جوانان و براساس ماده۱۵۷ قانون برنامه سوم توسعه کشور و آیین نامه اجرایی آن(۱۵/۹/۱۳۷۹) هیئت محترم وزیران به ساماندهی حوزه فعالیت سازمان‌های غیر دولتی جوانان مبادرت ورزید. لذا از سال ۱۳۷۹ با عنایت به بخشنامه ۴۵۵/۱۴ شورای عالی اداری به تاریخ ۱۷/۱۲/۱۳۷۸ سازمان ملی جوانان برای متقاضیان تأسیس سازمان غیر دولتی جوانان (رده سنی۲۹-۱۵) اعتبارنامه فعالیت صاد کرده است(شمس فلاورجانی،۱۳۸۷: ۱ و ۷). اما با توجه به تلاش‌های انجام شده در سازمان ملی جوانان هنوز هم تعداد سازمان‌های به ثبت رسیده اندک می باشند. با توجه به نرخ جمعیت جوان ایران که ۳۵ درصد آن را به خود اختصاص داده است و بر این اساس ایران جزء کشورهای جوان دنیا محسوب می شود. تعداد جوان‌های عضو سازمان‌های غیر دولتی جوانان در ایران تنها ۶۸/۰ درصد را به خود اختصاص داده است و این در مقایسه با کشورهای پیشرفته مانند آلمان که ۲۵ درصد جوانانش در تشکل‌های غیر دولتی فعال هستند؛ رقم ناچیزی است^[۷].
سازمان غیر دولتی یا مردم نهاد جوانان، سازمانی است که با اهداف خیرخواهانه دارای شخصیت حقوقی مستقل، غیردولتی و غیرانتفاعی که برای انجام فعالیت داوطلبانه با گرایش‌های غیرسیاسی و براساس قانونمندی و اساسنامه مدون و رعایت چارچوب قوانین موضوعه کشور و مفاد آیین نامه اجرایی آن فعالیت می کند. این تشکل ها توسط جوانان اداره شده و خود اداره کننده آن می باشند(شمس فلاورجانی، ۱۳۸۷: ۵).
به بیان دیگر سازمان غیر دولتی یا مردم نهاد جوانان به آن دسته از سازمانهای مردم نهاد گفته میشود که با حضور و عضویت جوانان تشکیل شده و فعالیت میکنند. معادل بین المللی که از اصطلاحات شناخته شده و متداول استyouth NGOs که مورد توجه بسیاری از آژانسهای تخصصی و ارگانهای سازمان ملل متحد و دیگر سازمانهای بین المللی قرار داشتهاند. گذشته از شرط جوان بودن مؤسسین و اعضای سازمانهای غیردولتی جوانان که بر اساس رعایت گروه سنی تعریف شده برای جوانان انجام میشود و قاعدتاً در هر کشوری نیز تحت تأثیر تعریف ملی آن کشور از گروه جوانان قرار خواهد گرفت. یک شرط دیگر برای سازمان مردم نهاد جوانان بودن نیز لازم است. اما این شرط چیست؟ شرط مهم دیگر برای اینکه یک سازمان مردم نهاد در زمره سازمانهای مردم نهاد جوانان قرار گیرد این است که مدیریت این سازمانها باید توسط خود جوانان صورت گیرد. علت چنین امری به هدف اولیه از تأسیس و ترویج و توسعه این قبیل سازمانها برمیگردد. دولتها با حمایت از چنین سازمانهایی فیالواقع قصد دارند مشارکت جوانان ارتقا یافته و از طریق اداره یک سازمان مردم نهاد جوانان با کار تشکیلاتی و سازمان یافته آشنا شوند و توانایی های مدیریتی آنها افزایش یابد. مدیریت جوانان در یک سازمان مردم نهاد که با هزینه های شخصی افراد و با هزینهای غیر از بودجه عمومی کشور انجام میشود نوعی تمرین مدیریت است تا در آینده این گونه جوانان بتوانند در عرصه های مدیریتهای عمومی کشور حاضر شوند و هزینه های عمومی برای ارائه سیاستها و برنامهها و خدمات عمومی را کاهش دهند.
طبق آنچه در حال حاضر توسط وزارت ورزش و جوانان اعلام شده است یک سازمان مردم نهاد جوانان باید اهداف ذیل را دنبال کند:
«ضرورت تشکیل سازمانهای مردم نهاد، آشنا ساختن جوانان با کلیه ویژگیهای لازم برای همکاری در یک اجتماع کوچک است که در زمینهای خاص فعالیت مینمایند. لذا تحقق این امر مشارکت جوانان در برنامههای کلان توسعه کشور و همچنین ایجاد روحیه مسئولیتپذیری و همگرایی با ارزشهای حاکم بر نظام اسلامی را در یک فرایند عملی در جوانان بوجود میآورد و ایشان را برای ورود به فعالیتهای جاری کشور و تصدی مناسب آماده میسازد. در این خصوص اهداف زیر جهت تاسیس یک سمن در نظر گرفته میشود:
۱) فراهم ساختن شرایط تجربه زندگی و تقویت روحیه مسئولیت پذیری، وظیفه شناسی و پیشتازی جوانان در پیشبرد اهداف ملی و آرمانی.
۲) فراهم ساختن شرایط مشارکت فعال و مؤثر جوانان در صحنههای فرهنگی و اجتماعی.
۳) توسعه نقش جوانان در سازندگی کشور و استفاده بهینه از منابع انسانی جوانان برای تحقق توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور.
۴) پرورش روح خلاقیت و هدایت قوه ابتکار جوانان در مسیر سازندگی و رفع نیازمندیهای اساسی جامعه اسلامی.
۵) فراهم ساختن شرایط و امکانات لازم برای بهرهگیری از استعدادهای فطری و توانایی های انسانی در دوران جوانی.
۶) فراهم ساختن زمینه های جامعهپذیری و شیوه های وفاق و سازگاری جوانان با همسالان و محیط اجتماعی در جریان زندگی.
۷) فراهم ساختن شرایط مشارکت عمومی در فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی جوانان»^[۸]

۲-۲-۵-۱٫ ویژگی‌های سازمان‌های مردم نهاد جوانان

به طور کلی تمامی ویژگی هایی که بر سایر سازمان‌های مردم نهاد مترتب می باشد؛ بر سازمان‌های مردم نهاد جوانان نیز تطبیق می کند؛ بدین ترتیب که:

۲-۲-۵-۱-۱- سازمان‌های مردم نهاد جوانان غیر دولتی است.

سازمان‌های مردم نهاد جوانان دارای هویت و شخصیت حقوقی مستقل بوده و به دولت و نهادهای حکومتی وابستگی ندارند؛ این استقلال در سه مورد مشهود است:
۱- استقلال در مالکیت: موسسین سازمان‌های غیردولتی جوانان نباید به سازمان ها و نهادهای حکومتی و دولتی هیچگونه وابستگی داشته باشند.
۲- استقلال در مدیریت: هیچ یک از نمایندگان شخصیت‌های حقوقی نمی توانند به عضویت تشکل غیر دولتی جوانان درآمده و در نتیجه مدیریت تشکل را بر عهده داشته باشند.
۳- استقلال در بودجه و تأمین مالی: چنانچه تشکلی در یکی از نهادهای دولتی یا حکومتی دارای بودجه اختصاصی باشد به عنوان تشکل غیر دولتی جوانان شناخته نشده و دولتی محسوب می‌شود.

۲-۲-۵-۱-۲- سازمان‌های مردم نهاد جوانان غیرسیاسی است.

با توجه به اینکه براساس قانون احزاب مصوب ۷/۶/۱۳۶۰ مجلس شورای اسلامی هرگونه اعلام حمایت از اشخاص حقیقی و حقوقی یا اقدام در جهت عضویت یا فعالیت در نهادهای قدرت و حکومیت، فعالیت سیاسی محسوب می شود. لذا سازمان‌های مردم نهاد جوانان باید مبری از هر گونه فعالیت سیاسی باشند.

۲-۲-۵-۱-۳- سازمان‌های مردم نهاد جوانان غیرانتفاعی است.

اختصاص انحصاری درآمدها به توسعه و تقویت سازمان و ممنوعیت انجام هر گونه فعالیت با هدف توزیع سود حاصله میان اشخاص و اعضاء سمن‌های جوانان(شمس فلاورجانی، ۱۳۸۷: ۵).

۲-۲-۵-۲٫ کارکردهای سازمان‌های مردم نهاد جوانان

سازمان‌های غیر دولتی جوانان کارکردهای فردی و اجتماعی متنوعی دارند که بستگی به موضوع فعالیت آنها دارد. در بعضی از تشکل‌های غیر دولتی جوانان مشارکت جوانان بسیار گسترده می شود. به طور کلی نگاه جوانان به تشکل‌های غیر دولتی نگاه مثبت و سازنده است. فعالیت‌های جوانان در این تشکل ها با انگیزه کسب تجارب اجتماعی و سیاسی است و این بزرگترین نقطه قوت و موتور محرکه آنها قلمداد می شود. اگر این انگیزه با آگاهی از منافع گروه و کارگروهی همراه شود می توان امیدوار بود که این تشکل ها بتوانند زمینه مناسبی برای برانگیختن مشارکت‌های داوطلبانه جوانان در مسیر توسعه پایدار با حفظ سنن و ارج نهادن به فرهنگ والای ملی باشند.
به طور کلی موضوعاتی که سازمان‌های غیر دولتی جوانان جهت فعالیت انتخاب می کنند؛ عبارتند از: ۱-اعتقادی و مذهبی، ۲-امور زنان و دختران،۳- بهداشت و سلامت، ۴- تاریخی و حفظ آثار فرهنگی، ۵- حقوق جوانان، ۶- خدمات داوطلبانه و امدادی، ۷- درمان و توان بخشی، ۸- رسانه ایی و ارتباطی، ۹- علمی وپژوهشی،۱۰- عمران وآبادانی، ۱۱- فعالیت‌های بشردوستانه،۱۲-فناوری اطلاعات،۱۳-کارآفرینی و اشتغال، ۱۴- گردشگری، ۱۵-محیط زیست،۱۶- مواد مخدر و ایدز، ۱۷- نیکوکاری و امور خیریه، ۱۸- ورزشی،۱۹- هنری و ادبی،۲۰- احیای هویت دینی،۲۱- فرهنگ ایثار، ۲۲- ترویج فرهنگ ازدواج، ۲۳- فعالیت‌های جهادی،۲۴- فعالیت‌های علمی،۲۵- توسعه شهری، ۲۶- امام و انقلاب اسلامی و…(همان: ۷-۶).

۲-۲-۵-۳٫ وضعیت سازمان‌های مردم نهاد جوانان

جدول ۲-۱- تعداد سازمان‌های غیر دولتی جوانان را به تفکیک موضوع فعالیت در استان تهران