محاسبات انرژی مصرفی در سیستم برودتی ساختمان و بررسی آن هم باعث میگردد که در انتخاب سیستم مناسب کار کارشناسی صورت پذیرد و هم امکان صرفه جویی در مصرف انرژی را فراهم می آورد. مقایسه اقتصادی پروژه ها با اهمیت ترین نوع تصمیم گیری برای هر مدیر است یک مدیر باید با انتخاب یکی از تکنیک های اقتصاد مهندسی و کاربرد آن ، اقتصادی ترین پروژه را معرفی نماید.

با توجه به اینکه هزینه اولیه سیستم ها به تنهایی نمی تواند معیار انتخاب سیستم برودتی بهینه باشد.حتی هزینه سالانه مصرف انرژی نیز معیار مناسبی نیست . بلکه بایستی معیار سیستم بهینه بگونه ای تعریف گردد که بسیاری از پارامترهای اقتصادی را شامل شود[۱۹] . به عنوان مثال نرخ تورم^[۲۲] ، نرخ بهره یا نرخ تنزیل^[۲۳] ، نرخ افزایش قیمت حامل های انرژی و آب ، قیمت اسمی سیستم ها، هزینه حمل نقل و نصب، طول عمر مفید سیستم ها ، هزینه نگهداری و تعمیر و ارزش اسقاطی آنها همگی بایستی در تعیین سیستم بهینه مورد توجه قرار گیرند. البته معیار بهینه به دیدگاه اقتصادی نیز بستگی دارد. بطور کلی سه دیدگاه برای ارزیابی اقتصادی وجود دارد:(۱) دیدگاه مصرف کننده انرژی،(دیدگاه تولید کننده انرژی،(۳) دیدگاه ملی.
در این بخش ابتدا به تکنیک های اقتصاد مهندسی در خصوص ارزیابی اقتصادی پروژه پرداخته سپس کاملترین سیستم ارزیابی که می توان در پروژه های برآورد اقتصادی سیستم های برودتی ساختمان استفاده نمودرا توضیح خواهیم داد.
۳-۲ تکنیک های اقتصاد مهندسی و کاربرد آنها
تکنیک های اقتصاد مهندسی که می توان در اریابی اقتصادی پروژه ها بکار برد عبارتند از[۱۹]
۳-۲-۱ روش ارزش فعلی
یکی از تکنیک های اقتصاد مهندسی روش ارزش فعلی^[۲۴] میباشد این روش کاربرد تکنیکهای دیگری است . محاسبه ارزش فعلی یک فرایند مالی،تبدیل ارزش آینده کلیه دریافت ها و پرداخت ها به ارزش فعلی در زمان حال یا مبداء پروژه می باشد . اگر عمر پروژه ها برابر باشند، محاسبه روش ارزش فعلی ساده ترین حالت خود را دارد. چنانچه ارزش فعلی خالص به ازای حداقل نرخ جذب کننده برای یک پروژه کوچکتر از صفر باشد آن پروژه غیر اقتصادی خواهد بود.
مقایسه اقتصادی پروژه ها از طریق ارزش فعلی بستگی به عمر مفید پروژه ها دارد. سه حالت مختلف برای استفاده از این روش موجود است که عبارتند از
حالت اول ،عمر پروژه ها برابرند
حالت دوم، عمر پروژه ها نابرابرند
حالت سوم، عمر پروژه ها نامحدودند- بسیاری از پروژه ها دارای عمر نامحدودند .
۳-۲-۲ روش یکنواخت سالیانه
در این روش درآمد ها و هزینه ها به دریافت یا پرداخت سالیانه یکنواخت تبدیل می شوند. این تکنیک با توجه به اطلاعات طرح تحت عنوان هزینه یکنواخت سالیانه^[۲۵] شناخته می شود. یکی از مزایای این روش بر خلاف روش ارزش فعلی، این است که عمر پروژه ها تغییری در محاسبات نمی دهد و در حقیقت نیازی به تعیین عمر مشترک برای زمانی که پروژه ها دارای عمر نابرابرند نیست.
۳-۲-۳ روش نرخ بازگشت سرمایه
یکی از روش هایی که امروزه در تعیین و انتخاب اقتصادی ترین پروژه ها متداول است می باشد . در این روش ضابطه قبول یا رد یک پروژه ، بر اساس معیاری بنام نرخ بازگشت سرمایه می باشد. در حقیقت تعادل درآمد ها(درآمد های سالیانه،ارزش اسقاطی و …)و هزینه ها(سرمایه اولیه،هزینه های سالیانه و …) تحت یک نرخ امکان پذیر است( البته نه همیشه با یک نرخ) و آن نرخ(یا نرخ ها) نرخ بازگشت سرمایه میباشد. بدیهی است نرخ بازگشت سرمایه باید شرایط لازم را جهت انتخاب یک پروژه به عنوان اقتصادی ترین پروژه داشته باشد.
در مقایسه ی اقتصادی پروژه ها با بهره گرفتن از روش نرخ بازگشت سرمایه باید مراحل زیر به ترتیب اجرا شود
الف- پروژه ها بر حسب هزینه اولیه به ترتیب صعودی مرتب شوند.
ب- نرخ بازگشت سرمایه هر پروژه محاسبه شود.
ج- اگر نرخ بازگشت سرمایه پروژه ای از حداقل نرخ جذب کننده کمتر بود، آن پروژه از مقایسه حذف گردد.
د- پروژه ها با بهره گرفتن از روش تجزیه و تحلیل سرمایه گذاری اضافی، دوبدو با هم مقایسه شوند تا اقتصادی ترین پروژه شناخته شود.
۳-۲-۴ روش نسبت منافع به مخارج
یکی دیگر از تکنیک های اقتصاد مهندسی برای مقایسه اقتصادی طرح ها، روش نسبت منافع به مخارج یا سود به هزینه^[۲۶] میباشد. این روش علاوه بر بررسی اقتصادی طرح های سرمایه گذاری خصوصی، یک روش کاربردی و معروف در ارزیابی طرح های دولتی میباشد.لازم به توضیح است طرح های دولتی از آنجا که عام المنفعه هستند و نتایج آن عاید مردم می گردد پیش بینی نتایج و بیان آن بر حسب پول، از پیچیدگی خاصی برخوردار است که از این روش استفاده می گردد
۳-۲-۵ روش دوره بازگشت سرمایه
دوره بازگشت سرمایه یک روش تقریبی برای مقایسه اقتصادی پروژه هاست، تحلیلگر با بهره گرفتن از این روش در جستجوی دوره یا مدت زمانی است که سرمایه اولیه بتواند توسط درآمدهای سالیانه جبران شود. به عبارت ساده تر مجموع درآمدهای سالیانه در آن دوره برابر با هزینه های سررمایه گذاری گردد.
۳-۲ -۶ روش ارزش آینده
روش ارزش آینده، ارزش کلیه هزینه ها و درآمدها با توجه به نرخ بهره یا حداقل نرخ جذب کننده معین، در آینده محاسبه شده و مبنایی برای انتخاب یک طرح اقتصادی و مقایسه چند طرح خواهد بود.
۳-۳ روش پیشنهادی محاسبه ارزیابی اقتصادی سیستم های برودتی ساختمان
ارزیابی اقتصادی براساس هزینه چرخه عمر کاملترین تحلیل اقتصادی می باشد و روشی است که برای بررسی کاربرد های سود ده و تجاری بکار می رود. هزینه چرخه عمر^[۲۷] شامل تمام هزینه های سیستم در طول مدت بکار گیری یا عمر آن بر حسب قیمت همان روز میباشد.
۳-۳ -۱ محاسبه ارزش واقعی هزینه ها
در این روش نه تنها هزینه های سرمایه ای اولیه، بلکه تمامی هزینه های بعدی که در طول کار سیستم ایجاد می شوند در نظر گرفته می شوند. طول این دوره مطالعه بایستی بیشترین طول عمر سیستم های مورد بررسی باشد. به عنوان مثال به هنگام مقایسه یک سیستم سرمایش مرکزی یا چیلر تراکمی با طول عمر ۲۰ سال و کولر آبی با عمر مفید ۱۰ سال، بایستی دوره مطالعه را معادل ۲۰ سال درنظر گرفت. در این مورد هزینه جایگزینی یک کولر آبی مشابه پس از ۱۰ سال و نیز ارزش آب مصرف شده در طول ۲۰ سال جزء هزینه های محاسبه شونده خواهند بود. پس از آنکه هزینه های سرمایه ای اولیه و هزینه های نگهداری و تعمیرات نیز درنظر گرفته شود می توان با محاسبه دقیق مشخص نمود کدامیک از منابع مورد بررسی ارزانتر کار می کنند.
برای آنکه مقایسه معنی دار انجام گیرد، تمامی مخارج یا هزینه ها و منافع یا درآمدها بایستی به ارزش های معادل روز یا ارزش فعلی تبدیل شوند. برای این امر از نرخ بهره یا نرخ تنزیل به صورت روابط زیر استفاده می شود[۱۹]
.PW یا .FW (۳-۱)
که در آن PW ارزش فعلی،d نرخ بهره سالانه، n تعداد سالها و FW ارزش آینده^[۲۸] مربوط به هزینه ها یا درآمد ها میباشد. نرخ بهره یا تنزیل سالانه (d) عبارت است از درصد کاهش ارزش پول سرمایه گذاری شده در مدت یکسال و غالبا بین ۸ تا ۱۲ درصد می باشد.
در بررسی اقتصادی هزینه های چرخه عمر، برای محاسبه ارزش فعلی هزینه ها یا درآمدها از دو روش استفاده می شود. روش نخست برای محاسبه ارزش فعلی پرداخت هایی است که یکبار صورت می گیرند(مانند هزینه تعویض باتری پس از پنج سال) . روش دوم نیز برای محاسبه ارزش فعلی پرداخت هایی است که به دفعات صورت میگیرند. مانند هزینه های سوخت و نگهداری سالانه. روش دوم در واقع مجموع ارزش فعلی پرداخت هایی است که بصورت جداگانه در طول دوره بررسی صورت میگیرد. ارزش فعلی تمامی هزینه ها و درآمد ها بسته به مورد به یکی از روش های یاد شده با ضرب کردن در ضرایب مربوطه محاسبه می شوند.
۳-۳-۱-۱ یکبار پرداخت
ارزش فعلی هزینه ای که قرار است پس از n سال و به صورت یکجا پرداخت شود از رابطه زیر بدست می آید
PW=Pr.Cr (3-2)
Pr = 3-3))
که در آن PW ارزش فعلی، Cr هزینه یکبار پرداخت، dنرخ بهره،تعداد سالها و Prضریب ارزش فعلی یکبار پرداخت^[۲۹] است. در این رابطه نرخ تورم^[۳۰] (i) نیز منظور شده است.
۳-۳-۱-۲ پرداخت سالانه
ارزش فعلی هزینه ای که قرار است به صورت سالانه طی n سال پرداخت شود از رابطه زیر محاسبه می شود
PW = Pa . Ca (3-4)
Pa = -1) (3-5)
که در آن Ca هزینه سالانه،d نرخ بهره، i نرخ تورم،n تعداد سال ها و Pa ضریب ارزش فعلی سالانه است. به عنوان مثال ارزش فعلی هزینه سالانه نگهداری تجهیزات که طی ۲۰ سال با نرخ بهره ۱۰ درصد و نرخ تورم ۵ درصد پرداخت شود معادل ۷/۱۲ برابر هزینه نگهداری سالانه آن با قیمت های امروز میباشد(۷/۱۲= Pa)
۳-۳-۲ محاسبه هزینه چرخه عمر سالانه سیستم های برودتی ساختمان
برای تعیین سیستم بهینه بایستی با در نظر گرفتن عوامل مختلفی نظیر هزینه اولیه سیستم ها، طول عمر مفید آنها، نرخ تورم، هزینه های حامل های انرژی و نرخ افزایش آنها، هزینه تعمیر و نگهداری، ارزش اسقاطی و یارانه دولتی تحلیل اقتصادی کاملی انجام شود. همچنین بایستی تحلیل اقتصادی بر مبنای دیدگاه مصرف کننده انرژی ، دیدگاه تولید کننده انرژی و یا دیدگاه ملی صورت گیرد.
برای دستیابی به معیار بهینه، بایستی هزینه چرخه عمر سالانه شده^[۳۱] از دیدگاه های مختلف محاسبه شده و سیستمی که دارای کمترین هزینه چرخه عمر سالانه می باشد به عنوان سیستم بهینه انتخاب شود. با توجه به رابطه قبلی می توان ضریب ارزش فعلی سالانه را برای حامل های انرژی و آب نیز محاسبه نمود