انرژی بستگی که به طور معمول در فیزیک هستهای به کار برده می شود، انرژی بستگی به ازای هر نوکلئون است. با در نظر گرفتن کوارکهای محتوایی هستهها انرژی بستگی به ازای هر پیوند کوارکی که بین نوکلئونها به وجود می آید محاسبه شده است [۳۹ و ۴۰]. با توجه به حجم هسته و حجم نوکلئونهای تشکیل دهنده هسته، تابع موج هر نوکلئون ناچاراً با نوکلئونهای همسایه خود، در ناحیهای همپوشانی خواهد داشت. ناحیههای همپوشانی شده را به عنوان یک پیوند کوارکی بین نوکلئونها در نظر میگیریم. طوری که نوکلئونها در این ناحیه، با گسیل گلوئون با همدیگر برهمکنش دارند. منشأ اصلی انرژی بستگی هستهها، کوارکها هستند. بنابراین انرژی بستگی کل کوارکها را با رابطه زیر تعریف میکنیم و آن را با QBE[30] نشان میدهیم [۳۹].
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
(۳-۳۰)
در این رابطه BE همان انرژی بستگی هستههاست که به صورت تجربی بدست آمده است، و قسمتی از انرژی بستگی کل کوارکها است که صرف غلبه بر دافعه کولمبی بین پروتونها می شود. انرژی کولمبی، یا ، با رابطه زیر بیان می شود.
(۳-۳۱)
از طرف دیگر با شمارش تعداد پیوندهای کوارکی (NQB[31]) که نوکلئونها را در درون هر هسته مقید نگه میدارد، میتوان نسبت را محاسبه کرد.
شکل (۳-۱۲): پیوند کوارکی بین دو نوکلئون تشکیل دهنده دوترون. همانطور که در شکل نشان داده شده دو نوکلئون با هم همپوشانی دارند، که این همپوشانی معادل یک پیوند کوارکی در نظر گرفته می شود.
در ابتدا هستههای سبک را در نظر میگیریم، دوترون دارای دو نوکلئون است و مانند شکل (۳-۱۲) با همدیگر همپوشانی دارند. در اینجا یک ناحیه همپوشانی شده وجود دارد که آن را معادل یک پیوند کوارکی در نظر میگیریم. هستههای هلیوم-۳ و تریتیم ساختاری همانند شکل (۳-۱۳) تشکیل می دهند. که در هر کدام سه پیوند کوارکی وجود دارد، هلیوم-۴ ساختاری مانند شکل (۳-۱۴) دارد که دارای ۶ پیوند کوارکی است. با در نظر گرفتن و انرژی بستگی کوارکها برابر و انرژی بستگی به ازای هر پیوند کوارکی برابر با به دست می آید.
شکل (۳-۱۳): پیوندهای کوارکی بین نوکلئونها با ، هستههای هلیوم-۳ و تریتیم
شکل (۳-۱۴): ۶ پیوند کوارکی موجود بین نوکلئونهای هسته هلیوم
به منظور اینکه این بحث را به کل هستهها تعمیم دهیم، و تعداد پیوندهای کوارکی بین نوکلئونهای هسته را مشخص کنیم، نکات زیر را در نظر میگیریم.
توزیع نوکلئونها در هسته باید متقارن باشد.
هسته ترجیحاً شکل کروی داشته باشد.
برای یک هسته مشخص حالتهای گوناگونی را ممکن است بتوان در نظر گرفت. اما چون برهمکنش قوی بین کوارکها وجود دارد، لاجرم حالتی را در نظر میگیریم که تعداد پیوندهای کوارکی آن ماکزیمم باشد.
به همین منظور، اولین مرحله یافتن این است که نوکلئونها چگونه در هسته مرتب شده اند. همانطور که بیان شد نوکلئونها باید به صورت متقارن و کروی قرار گیرند. نوکلئونها تشکیل یک شبکه می دهند. به طور خاص یک سری صفحات یا لایه های موازی را در نظر میگیریم و نوکلئونها را با یک نظم متقارن در هر لایه قرار میدهیم، مانند شکل (۳-۱۵)؛ به منظور ساده سازی بحث هر نوکلئون به صورت یک نقطه در این شکل نشان داده شده است. همچنین به منظور اینکه موضوع آشکارتر شود لایه ها را با فاصله نشان دادهایم، که در واقع فاصله آنها در حدود است، که دو نوکلئون همسایه در دو صفحه کنار هم همدیگر را جذب می کنند و تشکیل یک پیوند می دهند، که در شمارش تعداد پیوندهای کوارکی محاسبه میشوند. برای شمارش تعداد پیوندهای کوارکی دو دسته پیوند بین نوکلئونها را در نظر میگیریم:
هر نوکلئون در هر لایه با نوکلئونهای همسایهاش؛
در دو لایه مجاور اگر فاصله یک نوکلئون در یک لایه تا فاصله نوکلئونی دیگر در لایه مجاور در حدود باشد پیوند کوارکی دارند.
شکل (۳-۱۵): نوکلئونها در هسته به صورت متقارن بر روی یک سری صفحات موازی قرار میگیرند. هر نوکلئون با نوکلئونهای همسایه خود پیوند کوارکی میسازد. در این شکل صفحات با فاصله از یکدیگر نشان داده شده اند، اما در واقع فاصله آنها از مرتبه فاصله نوکلئونها با یکدیگر است.
به عنوان مثال خاص هسته کلسیم را بررسی میکنیم. توزیع نوکلئونها در لایه های مختلف همانطور که در شکل (۳-۱۵) نشان داده شده به قرار زیر است.
در اینجا به این معنی است که در لایه ، ۱۲ نوکلئون جای میگیرد و . . . ،که تعداد کل نوکلئونها برابر ۴۰ به دست می آید. این پیوندها در شکل (۱۶-۳) نشان داده شده است. در این شکل هر دایره نمایانگر یک نوکلئون است، و ناحیه همپوشانی بین هر دو نوکلئون نمایانگر یک پیوند کوارکی بین آن دو نوکلئون میباشد.
شکل (۳-۱۶): پیوندهای کوارکی بین نوکلئونهای تشکیل دهنده کلسیم ، هر دایره نمایانگر یک نوکلئون است و هر ناحیه همپوشانی نمایانگر یک پیوند کوارکی است.
همانطور که دیده می شود امکان نمایش ناحیه همپوشانی بین دو نوکلئون مجاور از دو لایه مجاور وجود ندارد، در عوض پیوند کوارکی بین این دو نوکلئون را با یک مثلث توپر نشان دادهایم، همانطور که در شکل (۳-۱۷) دیده می شود امکان نمایش ناحیه همپوشانی بین دو نوکلئون و نیست در عوض با یک مثلث توپر نشان داده شده است. با شمارش این مثلثهای توپر تعداد پیوندهای بین لایه های مجاور به دست می آید. نتیجه حاصل برای کلسیم در جدول (۳-۱) نشان داده شده است، که تعداد کل پیوندهای کوارکی این هسته برابر ۱۵۲ به دست می آید و بنابراین مقدار زیر برای نسبت به دست می آید.
(۳-۳۲)
خلاصه نتایج در جدول (۳-۱) نشان داده شده است.
جدول (۳-۱): تعداد پیوندهای کوارکی بین نوکلئونهای تشکیل دهنده کلسیوم
الف- تعداد پیوندهای کوارکی که نوکلئونهای واقع در هر لایه بین خود به وجود میآورند.
ب- تعداد پیوندهای کوارکی که نوکلئونهای واقع در دو لایه مجاور با هم تشکیل می دهند.
|