محاسبات انرژی مصرفی در سیستم برودتی ساختمان و بررسی آن هم باعث میگردد که در انتخاب سیستم مناسب کار کارشناسی صورت پذیرد و هم امکان صرفه جویی در مصرف انرژی را فراهم می آورد. مقایسه اقتصادی پروژه ها با اهمیت ترین نوع تصمیم گیری برای هر مدیر است یک مدیر باید با انتخاب یکی از تکنیک های اقتصاد مهندسی و کاربرد آن ، اقتصادی ترین پروژه را معرفی نماید.

با توجه به اینکه هزینه اولیه سیستم ها به تنهایی نمی تواند معیار انتخاب سیستم برودتی بهینه باشد.حتی هزینه سالانه مصرف انرژی نیز معیار مناسبی نیست . بلکه بایستی معیار سیستم بهینه بگونه ای تعریف گردد که بسیاری از پارامترهای اقتصادی را شامل شود[۱۹] . به عنوان مثال نرخ تورم^[۲۲] ، نرخ بهره یا نرخ تنزیل^[۲۳] ، نرخ افزایش قیمت حامل های انرژی و آب ، قیمت اسمی سیستم ها، هزینه حمل نقل و نصب، طول عمر مفید سیستم ها ، هزینه نگهداری و تعمیر و ارزش اسقاطی آنها همگی بایستی در تعیین سیستم بهینه مورد توجه قرار گیرند. البته معیار بهینه به دیدگاه اقتصادی نیز بستگی دارد. بطور کلی سه دیدگاه برای ارزیابی اقتصادی وجود دارد:(۱) دیدگاه مصرف کننده انرژی،(دیدگاه تولید کننده انرژی،(۳) دیدگاه ملی.
در این بخش ابتدا به تکنیک های اقتصاد مهندسی در خصوص ارزیابی اقتصادی پروژه پرداخته سپس کاملترین سیستم ارزیابی که می توان در پروژه های برآورد اقتصادی سیستم های برودتی ساختمان استفاده نمودرا توضیح خواهیم داد.
۳-۲ تکنیک های اقتصاد مهندسی و کاربرد آنها
تکنیک های اقتصاد مهندسی که می توان در اریابی اقتصادی پروژه ها بکار برد عبارتند از[۱۹]
۳-۲-۱ روش ارزش فعلی
یکی از تکنیک های اقتصاد مهندسی روش ارزش فعلی^[۲۴] میباشد این روش کاربرد تکنیکهای دیگری است . محاسبه ارزش فعلی یک فرایند مالی،تبدیل ارزش آینده کلیه دریافت ها و پرداخت ها به ارزش فعلی در زمان حال یا مبداء پروژه می باشد . اگر عمر پروژه ها برابر باشند، محاسبه روش ارزش فعلی ساده ترین حالت خود را دارد. چنانچه ارزش فعلی خالص به ازای حداقل نرخ جذب کننده برای یک پروژه کوچکتر از صفر باشد آن پروژه غیر اقتصادی خواهد بود.
مقایسه اقتصادی پروژه ها از طریق ارزش فعلی بستگی به عمر مفید پروژه ها دارد. سه حالت مختلف برای استفاده از این روش موجود است که عبارتند از
حالت اول ،عمر پروژه ها برابرند
حالت دوم، عمر پروژه ها نابرابرند
حالت سوم، عمر پروژه ها نامحدودند- بسیاری از پروژه ها دارای عمر نامحدودند .
۳-۲-۲ روش یکنواخت سالیانه
در این روش درآمد ها و هزینه ها به دریافت یا پرداخت سالیانه یکنواخت تبدیل می شوند. این تکنیک با توجه به اطلاعات طرح تحت عنوان هزینه یکنواخت سالیانه^[۲۵] شناخته می شود. یکی از مزایای این روش بر خلاف روش ارزش فعلی، این است که عمر پروژه ها تغییری در محاسبات نمی دهد و در حقیقت نیازی به تعیین عمر مشترک برای زمانی که پروژه ها دارای عمر نابرابرند نیست.
۳-۲-۳ روش نرخ بازگشت سرمایه
یکی از روش هایی که امروزه در تعیین و انتخاب اقتصادی ترین پروژه ها متداول است می باشد . در این روش ضابطه قبول یا رد یک پروژه ، بر اساس معیاری بنام نرخ بازگشت سرمایه می باشد. در حقیقت تعادل درآمد ها(درآمد های سالیانه،ارزش اسقاطی و …)و هزینه ها(سرمایه اولیه،هزینه های سالیانه و …) تحت یک نرخ امکان پذیر است( البته نه همیشه با یک نرخ) و آن نرخ(یا نرخ ها) نرخ بازگشت سرمایه میباشد. بدیهی است نرخ بازگشت سرمایه باید شرایط لازم را جهت انتخاب یک پروژه به عنوان اقتصادی ترین پروژه داشته باشد.
در مقایسه ی اقتصادی پروژه ها با بهره گرفتن از روش نرخ بازگشت سرمایه باید مراحل زیر به ترتیب اجرا شود
الف- پروژه ها بر حسب هزینه اولیه به ترتیب صعودی مرتب شوند.
ب- نرخ بازگشت سرمایه هر پروژه محاسبه شود.
ج- اگر نرخ بازگشت سرمایه پروژه ای از حداقل نرخ جذب کننده کمتر بود، آن پروژه از مقایسه حذف گردد.
د- پروژه ها با بهره گرفتن از روش تجزیه و تحلیل سرمایه گذاری اضافی، دوبدو با هم مقایسه شوند تا اقتصادی ترین پروژه شناخته شود.
۳-۲-۴ روش نسبت منافع به مخارج
یکی دیگر از تکنیک های اقتصاد مهندسی برای مقایسه اقتصادی طرح ها، روش نسبت منافع به مخارج یا سود به هزینه^[۲۶] میباشد. این روش علاوه بر بررسی اقتصادی طرح های سرمایه گذاری خصوصی، یک روش کاربردی و معروف در ارزیابی طرح های دولتی میباشد.لازم به توضیح است طرح های دولتی از آنجا که عام المنفعه هستند و نتایج آن عاید مردم می گردد پیش بینی نتایج و بیان آن بر حسب پول، از پیچیدگی خاصی برخوردار است که از این روش استفاده می گردد
۳-۲-۵ روش دوره بازگشت سرمایه
دوره بازگشت سرمایه یک روش تقریبی برای مقایسه اقتصادی پروژه هاست، تحلیلگر با بهره گرفتن از این روش در جستجوی دوره یا مدت زمانی است که سرمایه اولیه بتواند توسط درآمدهای سالیانه جبران شود. به عبارت ساده تر مجموع درآمدهای سالیانه در آن دوره برابر با هزینه های سررمایه گذاری گردد.
۳-۲ -۶ روش ارزش آینده
روش ارزش آینده، ارزش کلیه هزینه ها و درآمدها با توجه به نرخ بهره یا حداقل نرخ جذب کننده معین، در آینده محاسبه شده و مبنایی برای انتخاب یک طرح اقتصادی و مقایسه چند طرح خواهد بود.
۳-۳ روش پیشنهادی محاسبه ارزیابی اقتصادی سیستم های برودتی ساختمان
ارزیابی اقتصادی براساس هزینه چرخه عمر کاملترین تحلیل اقتصادی می باشد و روشی است که برای بررسی کاربرد های سود ده و تجاری بکار می رود. هزینه چرخه عمر^[۲۷] شامل تمام هزینه های سیستم در طول مدت بکار گیری یا عمر آن بر حسب قیمت همان روز میباشد.
۳-۳ -۱ محاسبه ارزش واقعی هزینه ها
در این روش نه تنها هزینه های سرمایه ای اولیه، بلکه تمامی هزینه های بعدی که در طول کار سیستم ایجاد می شوند در نظر گرفته می شوند. طول این دوره مطالعه بایستی بیشترین طول عمر سیستم های مورد بررسی باشد. به عنوان مثال به هنگام مقایسه یک سیستم سرمایش مرکزی یا چیلر تراکمی با طول عمر ۲۰ سال و کولر آبی با عمر مفید ۱۰ سال، بایستی دوره مطالعه را معادل ۲۰ سال درنظر گرفت. در این مورد هزینه جایگزینی یک کولر آبی مشابه پس از ۱۰ سال و نیز ارزش آب مصرف شده در طول ۲۰ سال جزء هزینه های محاسبه شونده خواهند بود. پس از آنکه هزینه های سرمایه ای اولیه و هزینه های نگهداری و تعمیرات نیز درنظر گرفته شود می توان با محاسبه دقیق مشخص نمود کدامیک از منابع مورد بررسی ارزانتر کار می کنند.
برای آنکه مقایسه معنی دار انجام گیرد، تمامی مخارج یا هزینه ها و منافع یا درآمدها بایستی به ارزش های معادل روز یا ارزش فعلی تبدیل شوند. برای این امر از نرخ بهره یا نرخ تنزیل به صورت روابط زیر استفاده می شود[۱۹]
.PW یا .FW (۳-۱)
که در آن PW ارزش فعلی،d نرخ بهره سالانه، n تعداد سالها و FW ارزش آینده^[۲۸] مربوط به هزینه ها یا درآمد ها میباشد. نرخ بهره یا تنزیل سالانه (d) عبارت است از درصد کاهش ارزش پول سرمایه گذاری شده در مدت یکسال و غالبا بین ۸ تا ۱۲ درصد می باشد.
در بررسی اقتصادی هزینه های چرخه عمر، برای محاسبه ارزش فعلی هزینه ها یا درآمدها از دو روش استفاده می شود. روش نخست برای محاسبه ارزش فعلی پرداخت هایی است که یکبار صورت می گیرند(مانند هزینه تعویض باتری پس از پنج سال) . روش دوم نیز برای محاسبه ارزش فعلی پرداخت هایی است که به دفعات صورت میگیرند. مانند هزینه های سوخت و نگهداری سالانه. روش دوم در واقع مجموع ارزش فعلی پرداخت هایی است که بصورت جداگانه در طول دوره بررسی صورت میگیرد. ارزش فعلی تمامی هزینه ها و درآمد ها بسته به مورد به یکی از روش های یاد شده با ضرب کردن در ضرایب مربوطه محاسبه می شوند.
۳-۳-۱-۱ یکبار پرداخت
ارزش فعلی هزینه ای که قرار است پس از n سال و به صورت یکجا پرداخت شود از رابطه زیر بدست می آید
PW=Pr.Cr (3-2)
Pr = 3-3))
که در آن PW ارزش فعلی، Cr هزینه یکبار پرداخت، dنرخ بهره،تعداد سالها و Prضریب ارزش فعلی یکبار پرداخت^[۲۹] است. در این رابطه نرخ تورم^[۳۰] (i) نیز منظور شده است.
۳-۳-۱-۲ پرداخت سالانه
ارزش فعلی هزینه ای که قرار است به صورت سالانه طی n سال پرداخت شود از رابطه زیر محاسبه می شود
PW = Pa . Ca (3-4)
Pa = -1) (3-5)
که در آن Ca هزینه سالانه،d نرخ بهره، i نرخ تورم،n تعداد سال ها و Pa ضریب ارزش فعلی سالانه است. به عنوان مثال ارزش فعلی هزینه سالانه نگهداری تجهیزات که طی ۲۰ سال با نرخ بهره ۱۰ درصد و نرخ تورم ۵ درصد پرداخت شود معادل ۷/۱۲ برابر هزینه نگهداری سالانه آن با قیمت های امروز میباشد(۷/۱۲= Pa)
۳-۳-۲ محاسبه هزینه چرخه عمر سالانه سیستم های برودتی ساختمان
برای تعیین سیستم بهینه بایستی با در نظر گرفتن عوامل مختلفی نظیر هزینه اولیه سیستم ها، طول عمر مفید آنها، نرخ تورم، هزینه های حامل های انرژی و نرخ افزایش آنها، هزینه تعمیر و نگهداری، ارزش اسقاطی و یارانه دولتی تحلیل اقتصادی کاملی انجام شود. همچنین بایستی تحلیل اقتصادی بر مبنای دیدگاه مصرف کننده انرژی ، دیدگاه تولید کننده انرژی و یا دیدگاه ملی صورت گیرد.
برای دستیابی به معیار بهینه، بایستی هزینه چرخه عمر سالانه شده^[۳۱] از دیدگاه های مختلف محاسبه شده و سیستمی که دارای کمترین هزینه چرخه عمر سالانه می باشد به عنوان سیستم بهینه انتخاب شود. با توجه به رابطه قبلی می توان ضریب ارزش فعلی سالانه را برای حامل های انرژی و آب نیز محاسبه نمود

۱۰۰٫۰

۱۰۰٫۰

۴-۳-۳-۲ اطلاعات تخصصی و تکمیلی مسئولین محلی
مسئولین و دست اندرکاران محلی در پاسخ به سوال ” به نظر شما احداث اکوکمپ در روستای افراچال تا چه اندازه می تواند در پایداری معیشت جامعه محلی موثر باشد ؟"، اظهار داشتند که ۳۸٫۲ درصد خیلی زیاد، ۵۰ درصد زیاد و ۱۱٫۸ درصد متوسط جواب آنها بوده است، همچنین برای سوال ” برای احداث اکوکمپ مشورت با مردم و جامعه محلی چه اندازه در موفقیت این طرح موثر می باشد ؟"، ۴۷٫۱ درصد خیلی زیاد، ۲۹٫۴ درصد زیاد و ۲۳٫۵ درصد متوسط پاسخ داده اند. مسئولین و دست اندرکاران محلی روستای افراچال در پاسخ به سوال “یک بازدید برنامه ریزی شده و مبتنی بر اصول بوم گردی تا چه اندازه می تواند در شادابی گردشگران ورودی به روستای افراچال موثر باشد ؟"، ۳۲٫۴ درصد خیلی زیاد، ۵۵٫۹ درصد زیاد و ۱۱٫۸ درصد متوسط جواب دادند. آنها در پاسخ به سوال “تا چه اندازه از جغرافیای منطقه آگاهی دارید ؟"، بیان کردند که ۲۰٫۶ درصد خیلی زیاد، ۵۸٫۸ درصد زیاد و ۲۰٫۶ درصد متوسط آگاهی اشته اند. در پاسخ به سوال “تا چه اندازه از مزایای احداث اکوکمپ آگاهی دارید ؟"، ۲۹٫۴ درصد خیلی زیاد، ۴۴٫۱ درصد زیاد و ۲۶٫۵ درصد متوسط آگاهی داشته اند. همچنین در مورد “آگاهی از اصول احداث اکوکمپ"، اظهار داشتند که ۲۳٫۵ درصد خیلی زیاد، ۴۷٫۱ درصد زیاد و ۲۹٫۴ درصد متوسط از اصول ساخت اکوکمپ آگاهی داشته اند، خاطرنشان می شود که در پاسخ به سوال “در حال حاضر میزان تبلیغات برای جذب اکوتوریست به روستای افراچال را تا چه اندازه رضایت بخش می دانید ؟"، بیان کردند که ۲۶٫۵ درصد خیلی زیاد، ۲۹٫۴ درصد زیاد و ۴۴٫۱ درصد متوسط میزان تبلیغات را رضایت بخش دانسته اند. مسئولین و دست اندرکاران محلی روستای افراچال در پاسخ به سوال، “قابلیت‌های روستای افراچال برای احداث اکوکمپ را تا چه میزان ارزیابی می کنید ؟"، بیان کردند که ۱۷٫۶ درصد خیلی زیاد، ۶۱٫۸ درصد زیاد و ۲۰٫۶ درصد متوسط ارزیابی کرده اند. در مقابل سوال “قابلیت‌های روستای افراچال برای انتخاب به عنوان روستای هدف و جذب اکوتوریست در طی برنامه ۵ سال آینده در صورت احداث اکوکمپ تا چه اندازه ارزیابی می کنید ؟"، مسئولین و دست اندرکاران محلی اظهار داشتند که ۱۷٫۶ درصد خیلی زیاد، ۶۴٫۷ درصد زیاد و ۱۷٫۶ درصد متوسط ارزیابی کرده اند. آنها در پاسخ به سوال “میزان مشارکت جامعه محلی برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال را تا چه اندازه ارزیابی می کنید ؟"، بیان نمودند که ۲۹٫۴ درصد خیلی زیاد، ۳۸٫۲ درصد زیاد و ۳۲٫۴ درصد متوسط ارزیابی نموده اند. آنها برای سوال “میزان مشارکت مسئولین محلی برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال را تا چه اندازه ارزیابی می کنید ؟"، بیان کردند که ۸٫۸ درصد خیلی زیاد، ۲۳٫۵ درصد زیاد، ۴۴٫۱ درصد متوسط، ۸٫۸ درصد کم و ۱۴٫۷ درصد خیلی کم ارزیابی داشته اند. در پاسخ به سوال “میزان مشارکت گردشگران برای استقبال از احداث و اقامت در اکوکمپ در روستای افراچال را تا چه اندازه ارزیابی می کنید ؟"، مسئولین و دست اندرکاران محلی اشاره کردند که ۱۷٫۶ درصد خیلی زیاد، ۳۵٫۳ درصد زیاد، ۳۲٫۴ درصد متوسط، ۸٫۸ درصد کم و ۵٫۹ درصد خیلی کم ارزیابی نموده اند. آنها در پاسخ به سوال “میزان مشارکت مسئولین بالاتر در احداث اکوکمپ در روستای افراچال را تا چه اندازه ارزیابی می کنید ؟"، ۱۱٫۸ درصد زیاد، ۴۱٫۲ درصد متوسط، ۱۷٫۶ درصد کم و ۲۹٫۴ درصد خیلی کم رضایت داشته اند. و در پاسخ به سوال “در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال میزان موفقیت این طرح را تا چه اندازه ارزیابی می کنید ؟"، بیان نمودند که ۱۷٫۶ درصد خیلی زیاد، ۴۱٫۲ درصد زیاد، ۲۹٫۴ درصد متوسط و ۱۱٫۸ درصد کم جواب داده اند. از دید مسئولین و دست اندرکاران محلی این روستا، “بیشترین گردشگرانی که به این روستا مسافرت می کنند"، فصل بهار ۷۰٫۶ درصد، فصل تابستان ۲۰٫۶ درصد و فصل پائیز ۸٫۸ درصد بوده است.

جدول ۴- ۲۶: ماتریس اولیه قیمت گذاری هر شب اقامت در اکوکمپ توسط مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق

قیمت گذاری هر شب اقامت در اکوکمپ

درصد

۲۰۰۰۰

۵٫۹

۳۰۰۰۰

۱۷٫۶

۴۰۰۰۰

۱۷٫۶

۵۰۰۰۰

۸٫۸

۶۰۰۰۰

۲۶٫۵

۷۰۰۰۰

۲۳٫۵

جدول ۴- ۲۷: ماتریس نرمالایز قیمت گذاری هر شب اقامت در اکوکمپ توسط مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق

قیمت گذاری هر شب اقامت در اکوکمپ

درصد

۶۰۰۰۰

۲۶٫۵

مطالب و یافته های این فصل از پایان نامه بدین شرح ارائه میشود:
۶-۱- ساختمان افعال در مرزباننامه
۶-۲- حروفها و ادواتی که پیش یا پس از فعل آید در مرزباننامه
۶-۳- حروف اضافه اختصاصی افعال در مرزباننامه
۶-۴- ریشه و مادهی فعل در مرزباننامه
ساختمان و ریشهی افعال در مرزباننامه
(ساختمان افعال، حروف و ادواتی که پس و پیش فعل میآید، حروف اضافه اختصاصی و ریشه
و ماده افعال)
۶-۱- ساختمان افعال در مرزباننامه
در مورد ساختمان افعال دستور نویسان سخنان فراوانی گفتهاند و نظریههای مختلفی ارائه دادهاند به هر حال هر کسی را این پنج روزه نوبت اوست. در این باب ابتدا نظر فرشیدورد مطرح میگردد و سپس ساختمان افعال بر اساس نظر ناتل خانلری بیان میشود.
فرشیدورد در کتاب فعل و گروه فعلی (ص ۴۴۳) افعال را از نظر ساختمان بر دو قسم میداند: بسیط و غیر بسیط؛ بسیط آن است که از یک جز تشکیل شده باشد؛ مانند: رفتن؛ غیر بسیط آن است که از دو یا چند جزء به وجود آمده باشد؛ مانند وارفتن و فریب دادن؛ غیر بسیط خود بر دو قسم است. پیشوندی و مرکب.
بررسی افعال صفحات ۲۰ و ۴۵ هر یکصد صفحهی مرزبان نامه بیانگر این است که فعل از نظر ساختمان در مرزباننامه بدین گونهاند: حدود ۶۰% به صورت ساده، ۲۳% مرکب، ۸% پیشوندی و ۹% به صورت عبارتهای فعلی به کار رفتهاند.
۶-۱-۱- فعل ساده (بسیط) در مرزباننامه
فعل ساده آن است که بن مضارع آن از یک تکواژ بیش نباشد. خانلری در این باب چنین
میفرماید: «فعل ساده به افعالی میگوییم که از یک ماده حاصل شدهاند یعنی دارای اجزایی نیستند که بتوان آنها را جدا کرد و در ترکیب با جزئی دیگر به کاربرد.» (ناتل خانلری، ۱۳۸۲: ۴۳)
حدود ۶۰% از افعالی که در مرزبان نامه به کار رفته است ساده میباشد. از جمله؛
نهاد آدم را که عالم اصغر است از سلسهی آفرینش در مرتبهی اخری او انداخت. (۱/۴)
هر مرجانی که از آستین عقل و جان ریختم، از خزانهی حافظهی خود برآوردم. (۳/۲۴)
یادآوری: فعلهایی را که از یک اسم یا صفت با جزء صرفی ساخته شدهاند و در اصطلاح «مصدر جعلی» خوانده میشوند نیز باید از جملهی فعلهای ساده شمرد. ابوالقاسمی در کتاب ماده های فارسی دری مصدرهای را که از بن مضارع به اضافهی «یدن» ساخته شدهاند را نیز مصدر جعلی میخواند. در این گروه گاهی مادهی فعل کلمهای فارسی است و گاهی کلمهی که از اصل عربی مأخوذ است.
مصدرهای جعلی به کار رفته در مرزباننامه تعدادشان بسیار محدود میباشد. نمونه را:
انجامیدن، هراسیدن، آگاهیدن، شکوهیدن، طلبیدن، دمیدن، پرهیزیدن، ستیزیدن، رنجیدن، پناهیدن، باریدن، بوسیدن
اگر از هر یک انموذجی باز نمایم، به اطالت انجامد. (۷/۱۵)
و یک روز به تازگی بادی در آتش هوس من دمید. (۶/۳۱)
کتاب محقق آن عتبه را بسی بوسیدهاند و به مراقی غایتش نرسیده. (۴/۱۰)
بهار در مورد مصدر جعلی طلبیدن و میزان کارکرد آن در مرزبان نامه چنین مینویسد: «فعل طلبیدن به جای طلب کردن که در قدیم معمول نبوده در مرزباننامه بیش به کار رفته است.» (بهار،۹۳۷:۱۳۷۶)
استعمال مصدر جعلی در زبان فارسی کاربرد چندانی ندارد و نویسندگان از این شیوه و ساخت چندان استقبال و پیروی نکرده اند خانلری در این مورد چنین مینویسد: «اما این روش در فارسی استعمال عامل نیافته و از قرن هفتم نویسندگان، یا اهل زبان، ساختن فعلهای تازه را از مادهی اسم روا نداشته و از آن پرهیز کردهاند. یعنی در مقابل از ترس اگر حاجت به فعلی داشتهاند، غالباً همکردها را به کار گرفته و به صورت بیم داشتن یا بیم دادن استعمال کردهاند.» (ناتل خانلری، ۱۳۸۲: ۷۲)
۶-۱-۲- فعلهای پیشوندی مرزباننامه
با بررسی افعال متون کهن در مییابیم که بسیار از فعلهای سادهی فارسی از ترکیب یک پیشوند با ریشهی فعل ساخته شدهاند و دورهی نخستین زبان فارسی تا قرن هفتم که دوران رشد و تکوین زبان فارسی است، فعلهای پیشوندی دارای معانی دقیق و خاصی است. فعلهای پیشوندی فعلهایی هستند که یکی از پیشوندهای «بر، در، فرو، فرا، باز، وا، ور» پیش از فعل ساده میآید و گاهی معنی آن را تغییر میدهد و گاهی هیچ معنی تازهای به فعل نمیافزاید. در این قسمت نظر خانلری ارائه میگردد و سپس به چند و چون آن در مرزبان نامه پرداخته
میشود.
«در فارسی دری دورهی نخستین (آغاز تا اوایل قرن هفتم) پیشوندهای فعل هنوز زنده بوده و معانی متعدد و مختلفی را به وسیلهی آنها بیان کردهاند. اما از همان دوره استعمال فعل مرکب، خاصه با اسم و صفت عربی، شروع شده است. در متن هر نوشته و کتاب میبینیم که در مورد واحد، فعل پیشوندی و فعل مرکب هر دو به کار رفته است.» (ناتل خانلری،۷۴:۱۳۸۲)
فرشیدورد این گروه از افعال را مرکب میداند و در انتقاد از خانلری چنین مینویسد:
«فعلهایی که ایشان [خانلری] به نام پیشوندی نام بردهاند بیشتر مرکبند و آنچه آقای دکتر پیشوند نامیده است، مانند: فرا، فرو، باز و … اغلب کلمهاند نه پیشوند؛ زیرا بیشتر آنها قیدهایی هستند که میتوانند گسترش یابند، مثلاً میتوان گفت: فراتر رفت، فروتر نشست، به در رفت، زسرکن به در باد خیره سری را، تنها امروز چند پیشوند فعلی آن هم در زبان عامیانه داریم؛ مانند: «وا» و «ور». حتی «وا» و «بو» هم در قدیم کلمهی مستقل بودهاند.» (فرشیدورد، ۱۳۸۳: ۴۷۸)
در مرزباننامه حدود ۸% از افعال پیشوندی هستند. خیامپور نیز این گروه افعال را جزء افعال مرکب میدانند و در رابطه چنین میفرمایند: «فعل مرکب فعلی است متشکل از فعلی بسیط با یک پیشوند (در رفت)، یا از یک اسم با فعلی در حکم پساوند (طلب کرد). و به عبارت دیگر فعلی است متشکل از دو لفظ دارای یک مفهوم.» (خیامپور،۶۹:۱۳۸۸)
۶-۱-۲-۱- پیشوندها با افزودن معنای جدید در مرزباننامه در مرزباننامه
گاهی پیشوندهایی در مرزباننامه به کار رفته که معانی جدید به فعل ساده میدهند:
«در دورهی نخستین زبان فارسی دری که از آغاز تا نخستین سالهای قرن هفتم را در بر
میگیرد و ما آن را دورهی «رشد» یا «تکوین» خواندهایم شماره بسیاری از فعلهای پیشوندی با معانی دقیق خاص به کار میرود. بیشتر فعلهای ساده با این پیشوندها معانی خاص و مستقل میپذیرند؛ اما مفهومی که هر یک از این پیشوندها به فعل میافزاید و یا به عبارت دیگر مفهومی که از این ترکیب حاصل میشود همیشه صریح و واحد نیست، بلکه در هر مورد مختلف میشود. بنابراین نمیتوان برای هر یک از پیشوندها از روی قیاس معنی ثابت و واحدی قائل شد.» (ناتل خانلری، ۱۳۸۲: ۴۶)

پیشوندهای فعال در مرزباننامه عبارتنداز: «بر» که این پیشوند با کار کرد حدود ۳۰% بیشترین کاربرد را دارد پیشوندهای دیگر؛ «در» ۲۲%، «باز» ۲۱%، «فرو» ۱۹%، «فرا» ۶% و «فرود» ۲% به کار رفتهاند.
بر؛ برکشیدن: بلند کردن
فرمود که من سازِ غنا برکشم و سماعی خوش آغاز نهم. (۵/۷۰)
در؛ در شدن: داخل شدن
فی الحال به تن او درشد و در مجاری عروق و اعصاب او روان گشت. (۶/۱۴۷)
فرو؛ فرو ماندن: گرفتار شدن
با خود اندیشید که هر چند در ورطهی حیرت فرو ماندهام، نمیدانم که از نور دیده و آرامش دل و آرایش زندگانی کدام اختیار کنم. (۹/۵۱)
باز: بازداشتن: گرفتن و توقیف کردن
زنی بود هنبوی نام، روزی قرعهی قضای بد بر پسر و شوهر و برادر او آمد. هر سه را بازداشتند. (۸/۵۰)
یادآوری: افعال فارسی در مرزباننامه مانند متقدمان، پیشاوندهای «بر»، «در»، «فرو»، «فرا» استعمال شده است و پیشوندهای «اندر»، «ور» و «وا» بر سر افعال به کار نرفته است.
۶-۱-۲-۲- افعال با پیشوندهای مختلف در مرزباننامه
گاهی افعالی که در مرزباننامه با پیشوندهای فعلی مختلف به کار رفتهاند. از جمله:
برآوردن: گزاردن و انجام رساندن
اگر این بار دیگر سفر دریا برآوری و بازآیی، ترا از مال خویش آزاد کنم. (۲/۱۰۵)
پیش آوردن: پیش آوردن در نظر آوردن
در معرض پیش بردِ این غرض از پیشانی خود هدفی از بهر سهام اعتراضات پیش آوردم. (۴/۲۲)
پیش نهادن: برابر چشم نهادن (معین)
پس از آن صحیفهی اصل را پیش نهادم و به عبارت خویش نقل کردن گرفتم. (۵/۲۳)
شکنجه برنهادن: شکنجه کردن
گاه فصوص و مفاصلش را شکنجهی درد بر نهادی. (۵/۱۴۸)
برآمدن: گشتن

۸

محمدزاده و همکاران

۱۳۹۱

بررسی رابطه عناصر آمیخته بازاریابی خدمات با ارزش ویژه برند آموزشگاه های فنی و حرفه ای شرق گیلان

هدف این تحقیق بررسی رابطه بین عناصر آمیخته بازاریابی خدمات و ارزش ویژه برند مؤسسات آموزشی می باشد. جامعه آماری پژوهش، کارآموزان آموزشگاه های فنی و حرفه ای دارای برند قوی در شرق گیلان می باشد. حجم نمونه مورد مطالعه در این تحقیق ۲۶۰ نفر است. تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش انجام از نوع توصیفی-پیمایشی و همبستگی است. نمونه به روش تصادفی انتخاب شده و ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه می باشد. با توجه به نرمال نبودن توزیع متغیر ها، از ضریب همبستگی اسپیرمن برای آزمون فرضیات استفاده شده است و نتایج نشان می دهد که عناصر آمیخته بازاریابی خدمات رابطه معناداری با ارزش ویژه برند و ابعاد آن دارند.

۹

جلالی فراهانی

۱۳۹۲

تاثیر عناصر منتخب آمیخته بازاریابی بر ارزش ویژه برند در خدمات ورزشی

هدف این پژوهش بررسی تاثیر عناصر آمیخته بازاریابی منتخب بر ارزش ویژه برند بود.روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری این تحقیق،مشتریان مرکز موج های آبی بودند که تعداد ۲۶۲ نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه های قیمت،تصویر مرکز خدماتی تبلیغات و ترویج فروش یو،دانتو و لی(۲۰۰۰) و ارزش ویژه برند هنسلر،ویلسون و وستبرگ(۲۰۱۱) استفاده شد و پایایی آنها با بهره گرفتن از روش آلفای کرونباخ به دست آمد.نتایج نشان دادکه ترویج فروش بر ارزش ویژه برند تاثیر دارد همچنین نتایج نشان داد که قیمت و تبلیغات بر ارزش ویژه برند تاثیر ندارند.

۱۰

صحت و همکاران

۱۳۹۱

تاثیر آمیخته های بازاریابی بر ارزش نام و نشان تجاری شرکت بیمه کارآفرین

هدف این تحقیق تعیین عناصر آمیخته بازاریابی از نگاه مشتریان بر ارزش نام و نشان تجاری شرکت بیمه کارآفرین و اولویت بندی اهمیت هریک از این عناصر با توجه به میزان اثرگذاری آنان می باشد.جامعه هدف تحقیق حاضر مشتریان شرکت بیمه کارآفرین بوده و برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه استفاده شده است

۱۱

کجوری

۱۳۸۹

ارزیابی عوامل تاثیر گذار بر ارزش ویژه برند شرکت های بیمه

در این پژوهش نتایج این تحقیق نشان داد کیفیت ادراک شده،وفاداری به برند و تداعی گرها بر ارزش ویژه برند شرکت های بیمه ای به طور مستقیم تاثیر گذار است و آگاهی از برند بر ارزش ویژه برند به طور مستقیم موثر نیست.

۱۲

دهقان و همکاران

۱۳۹۰

بررسی عوامل موثر بر موفقیت توسعه محصول جدید(NDP) در صنعت نساجی

در این پژوهش هدف تعیین شاخصه های مهم و اصلی و کاربردی در توسعه محصول جدید بود. سپس با بهره گرفتن از روش تکنیک دلفی فازی شاخصه های مهم در این رابطه را تعیین کرده و عوامل کلیدی که منجر به افزایش احتمال موفقیت توسعه محصول جدید می شوند را بیان نمودند،نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان داد که مهم ترین این عوامل :تعهد مدیریت ارشد،استراتژی اجرای ایده های مناسب و نیز تخصص مدیریت ارشد در بخش مدیریت و سیاست های قیمت گذاری،تبلیغات و همچنین نام تجاری مناسب در بخش بازاریابی و در بخش فرایند بهره گیری از تجربیات موفق محصول در دنیا در کنار دسترسی به منابع مالی و سرمایه ای لازم می باشد.

۱۳

لو و همکاران

۲۰۱۲

مطالعه تجربی ازعملکرد تجاری بر روی محصولات نانو

در این پژوهش .هدف مطالعه و بررسی عملکرد تجاری سازی محصولات نانو از دیدگاه مصرف کننده بود. نتایج حاکی از آن بود که برای تجاری سازی موفق محصولات نانو نه تنها تحقیق و توسعه بلکه در نظر گرفتن تقاضای مصرف کننده در ویژگی های محصول بسیار با اهمیت است.

۱۴

ماسودا

۲۰۰۱

جهانی شدن وسیستم نوآوری محلی: اجرای سیاست های دولت برای تشکیل پارک علم در ژاپن

ماسودا در این پژوهش بر روی موقعیت موجود پارک های علم ژاپن، اولین بار تمام پارک های علمی که تا سال ۱۹۹۰ ساخته شده بودند را مورد ارزیابی قرار داد. فاکتور های ارزیابی مطالعه او شامل تسهیلات بنیادی و تسهیلات تحقیقاتی مرکزی،تسهیلات R&D شرکت های خصوصی و برخی عوامل دیگر بود. ماسودا نمره هر عامل را به ترتیب ۲،۳،۳،۲ در نظر گرفت که در مجموع نمره کامل ۱۰ بود. در میان ۱۰۳ پارک مورد بررسی فقط دو پارک نمره ۱۰ گرفتند و همه شرایط را دارا بودند. یک پارک نمره ۹ و هفت پارک نمره ۸ را کسب کردند. ۲۰ پارک نمره ۷ گرفتند که جزء پارک های با کیفیت بالا طبقه بندی شدند. در مقابل ۲۶ پارک هم واجد شرایط نبودند و نمره ای نگرفتند(پارک ۲۰۰۱)
نتایج نشان داد که عوامل مورد ارزیابی شامل تسهیلات بنیادی ،تسهیلات R&D عمومی و ملی ، همکاری با دانشگاه ها،تسهیلات R&Dشرکت های خصوصی ،تسهیلات تولیدی شرکت های خصوصی و تسهیلات اقامتی بود نمره هر عامل ۱ و حداکثر نمره ممکن ۶ بود.

نتیجه گیری ۶۲
پیشنهادات: ۶۳
منابع: ۶۴

فصل اول

مقدمه

۱-۱- مقدمه

امروزه جمعیت انسانها با رشد سریعی روبرو است که این پدیده در مقایسه با قرن نوزدهم یک انفجار محسوب می شود. این افزایش جمعیت از دو جنبه برای متخصصین علوم کشاورزی و منابع طبیعی دارای اهمیت است. هدف اول دستیابی به تکنولوژی تامین غذای بشر برای جمعیت دنیا و عوامل موثر میزان و عرضه آن ها تأثیر دارد و دوم مطالعه روند ازیاد جمعیت و اثرات آن بر عرضه فرآورده های کشاورزی برای نسل های آینده می باشد. در این رابطه مسایل مختلفی باید مورد توجه قرار گیرد برای مثال محدودیت زمین قابل کشت و مشکلات زیست محیطی و استفاده بیش از حد از منابع محدود از آن جمله هستند (تقی زاده، ۱۳۷۵). با توجه به پیچیدگی هضم و متابولیسم پروتئین در نشخوار کنندگان به علت وجود هضم میکروبی و تغییرات زیاد آن در دستگاه گوارش از پیچیدگی خاصی برخوردار است متخصصین تلاش می کنند تا حیوان با کمترین هزینه بیشترین پروتئین مورد نیاز خود را از لحاظ پروتئین میکروبی و حقیقی تولید ،وکند (کامرا و همکاران، ۲۰۰۸). آزمایش های اندازه گیری قابلیت هضم شامل آزمایش بر روی حیوان زنده^[۱] و روش آزمایشگاهی^[۲] است که هر کدام به نوبه ی خود دارای مزایا و معایبی هستند.

در تغذیه نشخوار کننده باید سیستم تولیدی متمرکزی به ویژه در مورد تولید شیر وسایر نیازهای حیوان توسط سطوح بالای اانرژی و پروتئین در نظر گرفته شود. بنابراین باید نسبت بالایی از نشاسته و پروتئین باکیفیت بالا در تغذیه حیوانات استفده گردد .که این مواد هم بسیار سریع تخمیر می شوند. تجزیه سریع نشاسته باعث اسیدوز و تجزیه سریع پروتئین باعث تولید آمونیاک شکمبه ای و در نهایت افزایش دفع ازت گردد که در گذشته به منظور تاخیر انداختن تجزیه پذیری پروتئین از آنتی بیوتیک ها ویونفرها برای کاهش جمعیت مسئول تخمیر سریع پروتئین استفاده می شد. ولی با توجه به باقی ماندن آنتی بیوتیک ها باقی ماندن این مواد در محصولات حیوان و در نهایت گسترش محدودیتهای ژنتیکی،استفاده از آنها مورد انتقاد قرار گرفته است (اوجاو، ۲۰۰۳). در نهایت مصرف آنتی بیوتیک ها به عنوان محرک رشد خوراک حیوان توسط انجمن کشاورزی اروپا در سال ۲۰۰۶ ممنوع اعلام شد. به همین علت دانشمندان تمایل به شدند. استفاده از سایر روش های کنترل جمعیت میکروبی را( به منظور متعادل سازی تخمیر شکمبه )پیدا کردند. عصاره و اسانس های گیاهی می توانند دارای اثر متقابلی بر غشای سلولی میکروبی و مانعی برای رشد برخی باکتریهای گرم مثبت و منفی باشند. در نتیجه اضافه کردن عصاره و اسانس برخی گیاهان به شکمبه منجر به مهار دآمیناسیون و تولید متان خواهد شد. این عمل میزان آمونیاک، متان و استات را کاهش و در مقابل میزان پروپیونات و بوتیرات افزایش می دهد. (کامرا و همکاران، ۲۰۰۸؛ پاترا وهمکاران، ۲۰۰۶). در سال های اخیر تحقیقات در مورد فعالیت ترکیب های ثانویه گیاهی به عنوان افزودنی های غذایی طبیعی مورد توجه بسیار ویژه متخصصین تغذیه و میکروبیولوژیست های شکمبه ای (با هدف دستکاری تخمیر شکمبه از طریق حذف پروتوزوئرها، باکتری های تولید کنند متان و بهبود متابولیسم پروتئین و در نهایت افزایش کارآیی حیوان نشخوار کننده)قرار گرفته است (Kamra et al, 2000; Hart et al 2008, Kalsamyglya et al, 2007; Penn Char et al 2007; Patra et al, 2006: Mkayntash et al, 2003)زمانی که «آزمایشات سنتی داروهای دامپزشکی»^[۳] استفاده ازاسانس های گیاهی مورد نظر را بر بازگرداندن سلامت به حیوانات و بنابراین به طور غیرمستقیم بر بهبود بازده تولید مور توجه قرار داده بود. مسائل مورد توجه در صفات تولیدات حیوانی متمرکز بر بهبود بازده تولیدی حیواناتی بود که سالم بودند و علائمی از بیماری از خود نشان نمی دادند. در طول ۶۰ سال گذشته، یکی از راه های بهبود عملکرد ، وارد کردن سطوح کم تراز دوز درمانی آنتی بیوتیک (۵/۲ تا ۱۲۵ میلی گرم در هر کیلو گرم خوراک که ۵ تا ۱۰ برابر کمتر از دوز درمانی آنها است) در خوراک حیوانات بود که می توانست بازده رشد آنها را تا ۱۰ درصد افزایش دهد (Russel and Hoilihan,2003) موننسین، لازولوسید ولیدومایسین پرویپونات، رایج ترین آنتی بیوتیک های مور استفاده در نشخوار کنندگان بودند و همگی به خانواده آنتی بیوتیک های یون دوست تعلق دارند. آنها به طور عمده در پرورش دام های گوشتی و به ویژه در پروار بندی دام ها کاربرد دارند. به دلیل احتمال وجود باقی مانده آنتی بیوتیک ها در شیر، استفاده از آنها در دام های شیری محدود شده است. نحوه عمل آنها مختل کردن شیب یون ها از غشای سلول باکتری های مستعد (یعنی باکتریهایی که این آنتی بیوتیک هابه صورت تخصصی علیه آنها عمل می کند) می باشد (خصوصاً باکتریهای گرم مثبت) و نتیجه آن تغییرات مفید در الگوی تخمیر شکمبه ای بوده است(Rosol, et al, 2003; Kalavy and Tdschy et al, (2003 نسبت پرویپونات به استات تولیدی افزایش یافته که خود همراه با کاهش تولید متان و کاهش تجزیه پذیری پروتئین خوراک در شکمبه می باشد و هر دو این ها باعث افزایش بازده غذایی می شوند هم چنین این مواد سبب کاهش بروز اسیدوز و نفخ نیز می شوند.
با این حال، به دلیل اهمیت موضوع مقاومت باکتریها به آنتی بیوتیک ها، استفاده از آنتی بیوتیک های محرک رشد در اتحادیه اروپا ممنوع شده است بنابراین اسانس های گیاهی به دلیل اثرات ضد میکروبی که دارند((Hu Lin, et al, 2004; Burt et al, 2000; Dorman and Deniz et al, 2000 می تواند یکی از مواد جایگزین باشد. به نظر می رسد تاثیر اسانس های مختلف بر روی دام ها بر اساس جیره های مختلف متفاوت می باشد. در تحقیقی بره های تغذیه شده با جیره بر پایه جو در مقایسه با جیره ی بر پایه ذرت تمایل به کاهش PH در شکمبه داشتند. که این متناسب با غلظت بالاتراسید های چرب فرار در بره های تغذیه شده با جیره بر اساس جو تغذیه شده بودند در مقایسه با بره هایی که با جیره بر پایه ذرت است..(Chaves et al; ۲۰۰۸) بر عکس بنجامین و همکاران گزارش کردند که PH و غلظت کل اسید های چرب فرار شکمبه در گاو های گوشتی تغذیه شده با جیره بر پایه ذرت به ترتیب پایین تر و بالاتر از تیمار تغذیه شده با جیره بر اساس جو بودند. که علت آن را احتمالا ناشی از بالاتر بودن ماده خشک مصرفی گاوهای تغذیه شده با جیره بر اساس ذرت بود.Beauchemin et al; ۲۰۰۵) (. چاوز و همکاران در سال ۲۰۰۸ گزارش کردند که نسبت مولار استات ، پروپیونات، والرات و بوتیرات در بره های در حال رشد تحت تاثیر نوع غله و اسانس کارواکرول و سینامالدئید قرار نگرفت. (Chaves et al; 2008). هدف این آزمایش بررسی تاثیراسانس مرزه بر پایه دوجیره دانه ذرت و دانه جو بر تخمیر شکمبه ،متابولیت های خونی و عملکرد بزغاله های ماده بومی آذربایجان غربی می باشد.

فصل دوم

بررسی منابع

(بررسی ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق)

۲-۱-تاریخچه و معرفی گیاهان دارویی

قدمت شناخت خواص دارویی گیاهان، شاید خارج از حافظه تاریخ باشد. طبق برخی سنگ نوشته ها و شواهد دیگر، به نظر می رسد مصریها و چینی ها در زمره ی نخستین اقوام بشری بوده باشند که بیش از ۲۷ قرن قبل از میلاد مسیح، ازگیاهان به عنوان دارو استفاده کرده و حتی برخی از گیاهان را برای درمان دردها کشت داده اند. مردم یونان باستان با خواص دارویی برخی از گیاهان به خوبیآشنا بودند.. بقراط حکیم ، ارسطو شاگرد وی و دیگران، برای استفاده از گیاهان در درمان بیماری ها ارزش زیادی قابل بوده اند. یکی از شاگردان ارسطو بنام تئوفرات مکتب درمان با گیاه را بنیاد نهاد. پس از آن، دیوسکورید در قرن اول میلادی، مجموعه ای از ۶۰۰ گیاه دارویی با ذکر خواصی درمانی هر یک را تهیه و به صورت کتابی درآورد که این کتاب بعدها سرآغاز بسیاری از معاملات علمی در زمینه گیاهان مذکور گردید، به طوری که مثلاً جالینوس پزشک معروف یونانی در کارهای خود به کتاب دیوسکورید استناد کرده است. در قرن هشتم تا دهم میلادی، دانشمندان ایرانی نظیر ابوعلی سینا، محمد زکریای رازی و دیگران به دانش درمان با گیاه رونق زیادی دادند و گیاهان بیشتری را در این رابطه معرفی کردند و کتاب های معروفی چون قانون و الحاوی را به رشته تحریر درآوردند. پس از درمان با گیاه همچنان ادامه یافت. در قرن سیزدهم، این بیطار مطالعات فراوانی در مورد خواص دارویی گیاهان انجام داد و خصوصیات بیش از ۱۴۰۰ گیاه دارویی را در کتابی یادآور شد. پیشرفت اروپاییان در استفاده ی دارویی از گیاهان در قرن هفده و هجده ابعاد وسیعی یافت و از قرن نوزدهم کوششهایی همه جانبه برای استخراج مواد موثره از گیاهان دارویی و تعیین معیارهای معینی برای تجویز و مصرف آن ها شروع شد. کوششهای آن زمان تا به امروز هم تداوم یافته و درحال حاضر نیز با سرعت هرچه بیشتردر حال پیشرفت است. اکنون با در دست داشتن نتایج آزمایش ها و تحقیقات، با اطمینان به تشریح و تفصیل علمی مزایای موجود در مواد موثره گیاهان دارویی در رابطه با انسان و حیوانات پرداخت. امروزه رفته رفته برتعداد این گیاهان افزوده گشته و جنبه های مختلف استفاده از آنها نیز گسترش یافته است. باید دانست اگرچه برخی از گیاهان در زمان های گذشته به عنوان گیاهان دارویی مورد استفاده قرار می گرفته اند ولی اکنون با توجه به بررسی های روز، به عنوان گیاهان دارویی شناخته نشده و تقریباً کنار گذاشته اند. امروزه گیاهان جدید زیادی جزءگیاهان دارویی شناخته می شوند و زمین های زراعی وسیعی نیز به کشت آنها اختصاص یافته است:در حقیقت چه گیاهانی دارویی هستند؟ امروزه گیاهانی به عنوان گیاه دارویی شناخته می شوند که دارای صفات زیر باشند:
- در پیکره این گیاهان مواد خاصی ساخته و ذخیره می شود به نام مواد موثره، موادفعال که این مواد تأثیر فیزیولوژیکی بر پیکر موجود زنده برجای می گذارد. این گیاهان برای مداوای برخی از بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرند. مواد فعال مذکور در طی یک سلسله فرآیندهای ویژه و پیچیده ی بیوشیمیایی، به مقدار بسیار کم، معمولاً کمتر از وزن خشک گیاه ساخته می شوند و به متابولیت های ثانوی نیز معروف هستند:

• • کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی، صرفاً به خاطر استفاده از مواد موثره آنها صورت می گیرد.

• • ممکن است اندام خاصی چون ریشه، ساقه، برگ ها، گل و … حاوی مواد موثره مورد نظر باشد. از این رو، نمی توان تمام اندام های گیاه مربوط را منبع ماده ی دارویی مورد نظر دانست:

• • معمولاً از اندام های مورد نظر به صورت تازه استفاده نمی شود (و بهتر است نشود) یعنی اندام های مورد نظر باید تحت تأثیر عملیات خاصی چون: تمیز شدن، هواخوردن، خشک شدن، پالودگی و … قرار گیرند و پس از آن مورد استفاده واقع شوند.

• • گیاهان دارویی حاوی مواد موثره، در مقایسه با عموم گیاهان موردعمل در کشاورزی چون غلات و سبزی ها که به طور عام مورد استفاده انسان، در موارد خاصی قابل استفاده اند (برای تولید آن ها سطوح زراعی نسبتاً محدودی نیز کفایت می کند (امیدبیگی، ۱۳۸۶).

۲-۲-ترکیب های ثانویه^[۴]

ترکیب ها با متابولیت های ثانویه ی موجود درگیاهان، ترکیب هایی هستند که نقش چندانی در فرآیندهای اصلی گیاه، مانند فتوسنتز و تنفس ندارند. این ترکیبات از متابولیت های اولیه، توسط مسیرهای خاصی به منظور اهدافی نظیر جذب حشرات گرده افشان، نقش تدافعی در برابر بیمارها، آفات و حیوانات چرا کننده ها، افزایش تحمل و سازگاری گیاه در برابر شرایط نامساعد محیطی (گرما، خشکی و …) افزایش توان رقابتی و غیره تولید می شوند تولید ترکیبهای ثانویه درگیاهان کمتر از یک درصد کربن حاصل از فتوسنتز را به خود اختصاص می دهد. اغلب این متابولیت ها در برخی از سلول ها (واکوئل) و بافت های گیاهی سنتز، ذخیره و در نهایت ترشح می شوند. از مهمترین ترکیب های ثانویه گیاهی می توان ساپونین ها، تانن ها و روغن های فرار را برشمرد (کامرا وهمکاران،۲۰۰۸، هارت وهمکاران، ۲۰۰۸، کالسامیگلا وهمکاران، ۲۰۰۷؛ والاس و همکاران، ۲۰۰۲)

۲-۳- تاریخچه کشف ترکیبات ثانویه گیاهان

حدود ۲۰۰ سال است که نقش مهم ترکیب های اولیه (کلروفیل، اسیدهای آمینه، هیدروکربن های ساده، لیپیدها، نوکلئوتیدها و غیره) در اعمال حیاتی گیاهان مانند تقسیم و رشد سلول ها، تنفس، انتقال، ذخیره وتولید مثل مشخص شده است.
برای اولین بار کاسل در سال ۱۸۹۱ میلادی به یک سری ترکیبات متفاوت در گیاهان پی برد (گونتر، ۱۹۴۸). در چند دهه اخیر پژوهشگری به نام سزپاک مطالعات متعددی در زمینه ی ترکیبات ثانویه انجام داد. ایشان در کتابی تحت عنوان شیمی گیاهی (فیتوشیمی) این مواد را ترکیب نهایی نام گذاری کرد. پس از آن با پیشرفت فن آوری های جدید در زمینه ی تجزیه و جداسازی مواد شیمیایی مانند روش های کروماتوگرافی، اکثر محققان این ترکیبات آلی یا ملکول های درشت را که در اکثر گیاهان سنتزمی شوند، ترکیبات ثانویه (متابولیت های ثانویه) نامیدند. ترکیب های ثانویه برخلاف ترکیب های اولیه، نقش چندانی در فرآینده های اصلی گیاه ندارند. تنها کمتر از یک درصد کل کربن در سلول و بافت های گیاهی در مقایسه با ترکیب های اولیه، صرف سنتز و ذخیره ی ترکیبات ثانویه گیاهی می شود. البته این تصور که این مواد زاید و غیرمفید می باشند. کاملاً غلط است. برای سالیان دراز نقش این ترکیبات درگیاهان ناشناخته بود تا این که در اواخر دهه ی ۱۹۶۰ با پیشرفت فن آوری های جدید در زمینه کشت بافت و کشت سلول نقش مهم ترکیبات ثانویه در فرآیندهای اکوفیزیولوژیکی گیاهان و اثرهای متقابل بین عوامل بوم شناسی و گیاهان به اثبات رسیده است. بنابراین کاربرد و فواید این ترکیب ها، نیازمند شناخت آن ها است که اغلب ترکیبات و ژن های مسئول بیوسنتز آنها ناشناخته مانده است. تاکنون تنها درحدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از ترکیب های ثانویه که درحدود ۱۰ هزار نوع برآورد شده اند از گونه های مختلف گیاهان جداسازی و شناسایی شده اند (کالسامیگلیا وهمکاران، ۲۰۰۷). از مهم ترین وظایف ترکیبات ثانویه که برای گیاه گزارش شده اند عبارتند از دریافت و ارسال پیامها بین گیاهان و سایرموجودات زنده، نظیر گیاهان رقیب، میکروب ها، علف خواران، گرده افشان ها، حیوان ها و یا پرندگان انتقال دهنده ی میوه و بذر و سازگاری گیاهان با شرایط محیطی است (عبدالله قاسمی، ۱۳۸۸). نتایج اکثر تحقیق ها نشان داده است که گیاهان درواکنش به عوامل بیماری زا (پاتوژن ها)، گیاه خواران و عوامل تنش زا، بر اثر پدیده هایی نظیر جهش های توارثی، انتخاب طبیعی و تغییرات تکاملی به نوعی سازگاری ودر نهایت تکامل دست یافته اند که می توانند با تولید ترکیب های ثانویه اقدام به دفع و حفاظت گیاه در برابر آن ها نمایند بنابراین می توان چنین بیان نمود که گیاهان دارای این نوع ترکیب ها، نسبت به سایرگیاهان از سازگاری بیشتر و بقای طولانی تری برخوردار هستند (عبداله قاسمی، ۱۳۸۸)، فرآیندهای تولید، انتقال و ذخیره ترکیبات ثانویه در گیاهان، نیاز به انرژی زیادی دارد. به عبارتی تولید این مواد برای گیاه، گران وهزینه برهستند. نتایج مطالعات نشان می دهد که گیاهان فاقد توانایی تولید فرآورده های ثانویه با وجود رشد بیشتر سازگاری کمتری نسبت به شرایط نامساعد گیاهان تولید کننده این ترکیب هادارند ، بنابراین میتوان چنین نتیجه گرفت که گیاه هرگز بیهوده این ترکیبات را تولید نمی کند بلکه آنها را برای منظور اهداف خاصی تولید، ذخیره و ترشح می کند. تنوع در تولید و نگهداری این ترکیبات ، اهمیت آن ها را هر چند که عمل آنها روشن نباشد، مشخص می سازد (گونتر، ۱۹۴۸).

۲-۴- انواع ترکیبات ثانویه

۲-۴-۱-ترکیب های ثانویه به ۹ گروه مهم زیر تقسیم بندی می شوند:

فنل ها- پلی فنل ها، تانن ها وفلا ونوئیدها- گلیکوزیدها- ترپن ها- تری ترپنوئیدها و ساپونین ها- روغن های فرار- روغن های غیرفرار- پلی ساکاریدها- آلکالوئیدها وترکیب های فعال خیلی مهم به دو گروه شیمیایی تقسیم بندی می شوند: ترپنوئیدها (منوترپنوئیدها و سسکویی ترپنوئیدها) و فنیل پروپانوئیدها این دو گروه از مواد جدید گوناگون حاصل از متابولیسم اولیه سرچشمه می گیرند واز مسیر متابولیکی جداگانه ای سنتز می شوند. تعداد ترپنوئیدها بسیار زیاد است و از متابولیت های ثانویه مشتق شده اند و در حدود ۱۵۰۰۰ ترکیب مختلف در حال حاضر در توان علمی توصیف شده است. این ترکیب ها از ساختار پایه پنج کربنه مشتق شده اند که واحد ایزوپرن نامیده می شود و طبقه بندی آنها بستگی به تعداد این واحدها در ساختار ترکیبات دارد. در بین ترپنوئیدها، مهمترین ترکیب عصاره های گیاهی در اکثر گیاهان متعلق به خانواده منوترپنوئیدها و سسکوی ترپنوئیدها است. فنیل پروپانوییدها از ترکیب های مهم عصاره های گیاهی محسوب نمی شود ولی در برخی از گیاهان وجود دارند . واژه فنیل پروپانویید ترکیبات سه کربنه (که با حلقه آروماتیک شش کربنه باند شده اند)، برمی گردد. فنیل پروپانوئیدها (شکل ۱و۲) از فنیل آلانین ها (یک اسید آمینه آروماتیک) مشتق می شوند که به وسیله مسیرمتابولیکی شیکیمات^[۵] که تنها در میکروارگانیسم ها و گیاهان وجود دارد سنتز می شوند.
شکل۱: مسیر متابولیکی بیوسنتزترکیبات فعال گیاهان

۲-۵- ماده موثره^[۶]

به گروهی از مواد یا ترکیبهای ثانویه در گیاه که نقش موثری در بهبود، درمان، پیشگیری بیماری ها و در نهایت سلامت انسان و دام داشته باشد، ماده موثره گفته می شود. با بهره گرفتن از تکنیک های فیتوشیمیایی وحتی فن آوری زیستی میتوان اقدام به تجزیه،جداسازی، شناسایی و استخارج این مواد از گیاه کرد:

۲-۶- اسانس یا ترکیب های آروماتیک یا روغن های فرار ^[۷]

اسانس یا ترکیب های معطر یکی از بزرگترین و مهمترین ترکیبات ثانویه در گیاهان دارویی، ادویه ای و به ویژه معطر هستند. به ترکیبات ثانویه که در برخی گیاهان به دلیل مسیرهای بیوشیمیایی خاص تولید می شوند و به صورت معطر، روغنی (روغن دوست)، غلیظ، فرار، آب گریز یا غیرمحلول در آب هستند مواد معطر یا اسانس یا روغن قرار^۳ می گویند (کالسامیگلیا و همکاران، ۲۰۰۷، گونتر، ۱۹۴۸). اسانس ها یا روغن های فرار ترکیب های بسیار پیچیده ای هستند که شامل مخلوطی از استرها، الکل ها، ترپن ها، آلدییدها و استن ها هستند. در علم شیمی مفهوم آروماتیک به معنی معطر است و هر ماده ای که در ساختار ملکولی خود، دارای حلقه بنزنی باشد مواد آروماتیک ودر غیر این صورت آلیفاتیک گویند.
مهمترین ترکیب های موجود در انواع اسانس ها یا روغن های فرار موجود در گیاهان دارویی ادویه ای و معطر را می توان به طور تیتروار بیان کرد.

• • ترپنو ییدها: منتول موجود در نعناع و تیمول مونوترپن ها است که در این گروه قرار دارد.

• • فنیل پروپانوییدها: ایوگنول میخک و آنتول رازیانه در این گروه قرار دارد.

۲-۷- هیدروکربن های موتوترپنی

• • الکل ها: دارای گروه هیدروکسیل همراه با ساختمان هیدروکربنی هستند مثلاً لینالول در این گروه قرار می گیرد که در آویشن وجود دارد و دارای خاصیت ضدباکتری (گرم مثبت و منفی) و ضدقارچی موثری است. همچنین منتول، ژنرانیول، سیترونلول وبورنئول هم در این گروه قرار می گیرد.

• • آلدئیدها که از این گروه می توان به ژرانیال، سیترونلال و سیترال اشاره کرد که دارای خاصیت آارم بخشی، میکروب کشی و ضدقارچی هستند.

۲-۸- فنل ها

ترپنوییدها و فنیل پروپانوییدها فعالیت آنتی میکروبی شان را با تأثیر بر غشای سلولی انجام می دهند. حداقل بخشی از فعالیت آنها به علت طبیعت هیدروفوبیک (آب گریزی) هیدروکربن های حلقوی آنها است که به آنها اجازه می دهد با نفوذ به غشای سلولی بین فضای لیپیدی دیواره سلولی باکتری تجمع یابند. چنین تاثیر متقابلی سبب تغییراتی در ساختار غشای ، در نتیجه متحرک و منبسط شدن غشا می شود. عدم پایداری غشای با یون های غشای در ارتباط بوده و باعث کاهش گرادیان انتقال یونی در آنها می شود. در بسیاری از موارد، باکتریها با استفاده ازپمپ یونی این اثرات راخنثی می کنند و مرگ سلولی اتفاق نمی افتد اما انرژی بیشتری صرف این کار میشود و رشد باکتری، کند می گردد . درکل فعالیت آنتی میکروبی عصاره های گیاهانی به علت اکسید شدن گروه هیدر وکربنی آنها به هنگام نفوذ به درون دیواره ی باکتری است، به ویژه در ساختارهای فنلی مانند کارواکرول و تیمول به علت ایجاد پیوند هیدروژنی گروه هیدروکسیل با چربی درون سلولی باکتری باعث افزایش نفوذپذیری دیواره ی سلول باکتری و خروج یون ها واندامک های سلولی و نهایتاً مرگ سلول می شوند.
اولتی و همکاران (۲۰۰۲) پیشنهاد دادند در یک مکانیسم تناوبی گروه هیدروکسیل فنل ها به عنوان حامل غشایی یون های مثبت تک ظرفیتی وپروتون ها عمل می کند که این مکانیسم در آنتی بیوتیک های یونوفری نیز وجود دارد. اولتی وهمکاران (۲۰۰۲) همچنین مشاهده کردند که این فرضیه ها تنها در مورد گروه های هیدروکسیلی ترکیبات حلقوی مصداق می کند، زیرا ترکیباتی مانند منتول (دقیقا ًمشابه کارواکرول ولی غیرحلقوی) همان تأثیر را نشان نمی دهند. این امر ممکن است به علت وجود سیستم الکترون آزاد و اسیدیته بالای فنل ها و متعاقباً توانایی گروه هیدروکسیل آنها برای رهاسازی پروتون باشد. مکانیسم عمل روغن های فرار بیشمار بر باکتری های گرم مثبت تأثیر دارد و غشای سلولی مستقیماً با ترکیبات هیدروفوبیک عصاره های گیاهی در ارتباط است. درمقابل، دیواره خارجی سلول که غشای سلولی را پوشش می دهد در باکتری های گرم منفی هیدروفیلیک است و به مواد لیپوفیلیک اجازه ورود نمی دهد. مانند مونسنین بیشتر ترکیبات عصاره های گیاهی لیپوفیلیک (چربی دوست) هستند ونمی توانند به غشای باکتری گرم منفی نفوذ کنند.

شکل۲: ترکیبات عصاره‌های گیاهی A: منوترپنوئید، B: سسکوترپنوئید، C: فنیل پروپانوئید
با این وجود، غشای خارجی باکتری های گرم منفی در مقابل مواد هیدروفوبیک کاملاً نفوذ ناپذیر و مولکول های با وزن ملکولی کم می تواند با آب اثر متقابل داشته باشد و از دیواره سلولی بین لایه لیپو ساکاریدی و یا از بین پروتین های غشا انتشار یابند و با دولایه لیپیدی سلول واکنش نشان می دهد.