اینها نوع دیگری از برنامه‌های حادثه ای هستند و معمولاً درباره حوادثی هستند که درآینده واقع می‌شوند و توأم با مسافرتهای فضایی، راکت اندازها وسایر تجهیزات نمایشی در برنامه‌هایی مثل مجموعه باک راجرز هستند. سوپرمن و کاپیتان ویدیو نمونه‌های دیگری از این نوع هستند.
وسترنهای کودکان:
این وسترنها ساده تر هستند و در آنها شخصیتهای پیچیده وجود ندارند، موازین و آئینها دقیقاً رعایت می‌شوند، قهرمان آنها به جای بوسیدن دختر هنر پیشه اسب خود را می‌بوسد و صحنه‌های تهییجی و حادثه ای آنها بسیار تعدیل شده است. اینها برنامه‌هایی هستند که بر سالهای اولیه تحصیلی کودک تسلط دارند. لکن بزودی دو نوع برنامه دیگر نیز ظاهر می‌شوند.
برنامه‌های جنایی:
بین برنامه‌های حادثه ای که در آنها قهرمان با مهارت، قدرت و جرأت خود حقی را به حقدار می‌رساند تا برنامه‌هایی که در آنها کارآگاهی با مهارت، قدرت و جرأت خود پرده از روی جنایتی بر می‌دارد فاصله چندانی وجود ندارد. بنابراین بسیاری از کودکان، حتی در سالهای اولیه تحصیلی شروع به دیدناین برنامه‌ها می‌کنند که در واقع برای پخش در ساعتهای تماشای بزرگسالان برنامه ریزی شده اند. برنامه‌های جنایی بیشترین تماشاگر جوان را در سنین ۱۳ الی ۱۹دارند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

همچنین نوع دیگری از برنامه‌ها وجود دارد که کودکان درسالهای اولیه تحصیلی شروع به مشاهده آنها می‌کنند و در سنین ۱۳ الی ۱۹ از اهمیت زیادی برخوردار می‌شوند.
این برنامه عبارتند از:
کمدی وضعیت:
با شروع سریالهایی چون «آن را به بی ور بسپار» که دارای یک قهرمان پسر است و کودکان می‌توانند با او همانند سازی کنند. کودک به سریالهایی مانند پدر بهتر از همه می‌داندمک کوی‌های واقعی ویابه کمدیهای مانند «من لوسی را دوست دارم گرایش پیدا می‌کند که بیشتر خاص بزرگسالان است. درکشور ما برنامه‌های نود دقیقه ای شبکه سه سیما مثل شبهای برره، در بین کودکان طرفداران بسیاری را پیدا نمود و الگوهای رفتاری مختلفی را در بین کودکان ونوجوانان ایجاد نمود. بتدریج که کودک به دوران بزرگسالی نزدیک می‌شود باز هم‌یک نوع برنامه دیگر برای او اهمیت می‌یابد. این نوع برنامه عبارتست از:
نمایشهای واریته از آهنگهای مورد پسند عامه:
آوازهای ملایم، موسیقی رقص و جذابیت و زیبایی از ویژگیهای این نوع برنامه‌هاست. برنامه دیک کلارک به نام جایگاه گروه موسیقی آمریکا، برنامه پری کومو، برنامه دینا شور نمونه‌هایی ازاین دست هستند. نخست دخترها این برنامه‌ها را می‌یابند و آنها را با پایبندی بیشتری نسبت به پسرها تماشا می‌کنند، لکن آنها بخشی از برنامه‌های مورد تمااشی اکثر نوجوانان هستند. در این موقع تقریباً فهرست برنامه‌های مورد توجه در سنین نوجوانی کامل شده است افسانه‌های جنایی جاذبین بیشتری پیدا می‌کنند. وسترنهای کودکان، جای خود را به وسترنهای بزرگترها مانند دود اسلحه و ماوریک می‌دهند. برنامه‌هایی مانند دیسنی لند، زورو و سوپر من جذابیت خود را بتدریج از دست می‌دهند. در این موقع مقدار زیادی از وقت آنها، صرف درامهای جنایی و موسیقی مورد پسند عامه می‌شود. در این زمان، تنها مقدار بسیار کمی از مدت تماشای کودکان با زهم مصروف برنامه‌های خاص می‌شود، فروغ کوچکی از علاقه مندی نسبت به برنامه‌های مربوط به مسائل عمومی در او پدیدار میشود.
علاقه به مسایل عمومی از مواردی است که نهایتاً در کودک ایجاد می‌شود. به همین دلیل هر رسانه ای که تاکیدش بر موضوعاتی غیر از تفریح و سرگرمی باشد، دیرتر مورد توجه واقع می‌شود. چرا باید چنین باشد و چه شرایطی باعث می‌شود تا اشتیاق اندکی که به مسائل عمومی جدی وجود دارد، شعله ور شود.
برخی معیارهای پیش بینی سلیقه کودکان در مورد تلویزیون
تا اینجا ما درباره تغییر الگوهای سلیقه همراه با افزایش سن صحبت کردیم، سن یکی از معیارهایی است که هم‌اکنون بدان اشاره شد. اگر ما بدانیم که یک کودک ۹ ساله و کودکی دیگر چهارده ساله است، می‌توانیم پیش بینی کنیم در صورتی که سایر عوامل یکسان باشد، اختلافهای مشخصی در سلیقه‌های تلویزیونی آنان وجود دارد. سن معیاری برای آن اختلافهاست. بعضی از معیارهای دیگر به شرح زیر هستند:
جنسیت: یکی از موارد اعجاب انگیز درباره اختلاف سلیقه ناشی از جنسیت این است که چقدر زود این خود را نشان می‌دهد. حتی در میان کلاس اولیها، درصد بیشتر و معنی داری از دخترها برنامه‌های موسیقی مورد پسند عامه را دوست دارند و درصد بیشتر و معنی داری ازپسرها علاقمند به وفیلمهای وسترن و برنامه حادثه ای هستند. این الگو طی اغلب سالهای مدرسه باقی می‌ماند. دخترها،برنامه‌های عاشقانه از قبیل موسیقی‌های مورد پسند عامه و یا حاوی نقشهای خانوادگی (مانند کمدیهای وضعیت) را ترجیح می‌دهند، پسرها برنامه‌های مردانه حادثه ای و هیجان انگیز را می‌پسندند. به طور کلی به نظر می‌رسد که در دخترها زودتر از پسرها تمایل ایفای نقشهای نوجوانی و بزرگسالی شکل میگیرد. هنگامی که دخترها در جریان خریدن آهنگهای برگزسده روز هستند وبرای خوانندگان معروف شرکت کننده در برنامه دیک کلارک ابراز احساسات می‌کنند، پسرها هنوز کارتون و سایر برنامه‌های مربوط به نوجوانان را مشاهده می‌کنند. علاقه به موسیقیهای مورد پسند عامه حدود دوسال بعد و یا حتی دیرتر از آن شکل می‌گیرد.
در تمامی ایالت متحده و مناطق کانادایی نشین مورد مطالعه خود به همین الگو دست یافتیم، لکن به نظر میرسد در انگلستان تفاوتهای جالبی نسبت به آن وجود داشته باشد. هیمل وایت، اپنهایم و ونس دریافتند که فیلمهای وسترن که به طور وضوح در امریکای شمالی برنامه‌های مورد علاقه پسرها است، در انگلستان برنامه مطلوب دخترهاست. وسترنهای انگلیسی بیشتر مشابه وسترنهای کودکانه آمریکایی است تا وسترنهای بزرگسالان، لکن د رایالات متحده وسترن کودکان و وسترن بزرگسالان بییشتر برنامه‌های مورد علاقه پسرهاست تا دخترها. کمدیهای خانوادگی یا کمدیهای وضعیت موسیقی مورد پسند عامه و برنامه‌های واریته معمولاً در انگلستان برنامه‌های جناییی به احتمال بسیار زیاد برنامه‌های مورد علاقه پسران هستند، درحالی که دراینجا بخوبی می‌توان قبول کرد که دخترهای آمریکایی حداقل به اندازه پسرها به برنامه‌های جنایی و اسرار آمیز علاقه مند هستند.
به طور کلی به نظر می‌رسد دخترها زود به سمت برنامه‌هایی گرایش می‌یابند که به مسئولیتهای آینده آنها در دوران نوجوانی و بزرگسالی مربوط می‌شود. از طرف دیگر پسرها سلیقه پسرانه را نسبت به برنامه‌های حادثه ای، هیجان انگیز و پر زد و خورد تا نوجوانی حفظ می‌کنند و چند سال بعد از دختران نیبت به موسیقی‌های مورد پسند عامه علاقمند می‌شوندوتنها در سنین نوجوانی است که به آنها بهمسائل عمومی که از مردان انتظار می‌رود، علاقه پیدا می‌کند.
توانایی ذهنی: بچه‌های باهوشتر معمولاً همه چیز را زودتر از سایر بچه‌های مورد آزمایش قرار می‌دهند. به ویژهد آنها کارهای مشکلتر را زودتر از دیگران انجام می‌دهند، مانند برنامه‌های جدی، مطالعات جدی و از این قبیل. اطلاعات جمع آوری شده حاکی از آن است که تقریباً بینندگان برنامه‌های تلویزیونی انتخابات کنگره در سال ۱۹۵۸ در بین کودکان تیزهوشتر کلاس هشتم دو برابر میزان کودکان کم هوشتر بوده است. علاوه بر این بین کسانی که این برنامه را تماشا کرده اند کودکان باهوشتر لذت بیشتری از آن برده اند. همچنین یافته‌های ما نشان می‌دهد که این بچه‌های با هوشتر عمدتاً قادرند تصاویری را که در ارتباط با مسائل اجتماعی بر روی تلویزیون ظاهر می‌شوند، نه به خاطر تفریح و سرگرمی، تشخیص دهند. الگوهای تماشای اخبار مربوط به مسائل عمومی شکل می‌گیرد و این کودکان اولین کودکانی هستند که ازفیلمهای پلیسی، فیلمهای وسترن و کمدیهای وضعیت و مانند آن رویگردان می‌شوند.
علاوه بر این، بچه‌های تیزهوشتر در سلایق خود بیشتر به گزینش دست می‌زنند و به طور معمول در مقایسه بادیگر کودکان دید نقادانه بیشتری دارند چیزی که به طور کلی اتفاق می‌افتد این است که بچه‌های تیزهوشتر در سنین توجوانی از تلویزیون دوری می‌جویند، آنها همچنین در می‌یابند که رادیو وسیله مفیدی است برای اینکه ضمن مطالعه از موسیقی مورد پسند عامه نیز عقب نیفتد. آنها بیشتر به تکالیف مدرسه و زندگی اجتماعی مشغولند و لذا وقت کمتری را صرف تلویزیون می‌کنند. هنگامی هم‌که وقت تماشای تلویزیون را پیدا می‌کنند در مقایسه با سایر کودکان دید نقادانه تر دارند و از برخی برنامه‌ها که ظاهراً ارزش ماندگار کمتری برای آنها دارند، اجتناب می‌کنند.
هم گروه های قوی و ضعیف از نظر توانایی ذهنی بدین صورت در الگوهای برنامه‌های بزرگسالان جای می‌گیرند. گروه دارای توانایی ذهنی بالاتر، کمتر از تلویزیون گزینشگر تر خواهدبود وبیشتر برای کسب اطلاعات جدی مورد نیاز خود به سایر رسانه‌ها رو خواهد آورد. گروه دارای توانایی ذهنی کمتر ازتلویزیون بیشتر استفاده خواهد کرد و کمتر به مطالب چاپ توجه خواهد نمود. ان گونه که رفتار نوجوانی حکایت می‌کند این گروه د رآنیده از تلویزیون برای تماشای فیلمهای اسرار آمیز جنایی و کمدیهای وضعیت، فیلمهای وسترن و واریته و موسیقی مورد پسند عامه استفاده خواهند کرد.
خانواده: در طول دهه اول سن یک کودک، سلیقه وی عمدتاً تحت تأثیر خانواده شکل می‌گیرد. والدین خودشان کتابهایی را که برای کودکان می‌خوانند انتخاب می‌کنند. الگوی یک کودک، والدین و یا خواهر وبرادر بزرگترش است. مطالب خواندنی که او به راحتترین صورت در دسترس خود می‌یابد، چیزهایی است که والدینش به منزل آورده‌اند. او به سرعت هنجارهای اجتماعی خانواده را فرا می‌گیرد. همان گونه که قبلاً مطرح شد هنجار اخلاقی کارگرای طبقه متوسط در جهت کمتر تماشا کردن تلویزیون و تمایل بیشتر به برنامه‌های واقعی، غیر تفریحی و خود بهسازی عمل می‌کند. در صورتی که اخلاق لذت گرای طبقه کارگر در جهت تماشای بیشتر تلویزیون و سهم بیشتری از برنامه‌های خیال پردازانه و تفریحی عمل می‌کند.
دلایلی وجود دارد که می‌توان فرض کرد تأثیر خانواده بر سلیقه بیشتر بین رسانه ای است تا درون رسانه ای. برای مثال، یک خانواده اهل مطالعه احتمالاً کودکی دارد که زیاد مطالعه می‌کند و یک خانواده که اهل مطالعه نیست و میزان تماشای تلویزیون آن زیاد است، احتمالاً کودک خود را در چارچوب همان الگو پرورش می‌دهد. همچنین دلایلی وجود دارد که ما را متقاعد می‌کند، تأثیر خانواده در سلیقه قبل از دوران بلوغ نوجوانی بیشتر است. هنگامی که یک کودک به سن نوجوانی می‌رسد احتمال بیشتری دارد که از توصیه‌های والدین خود را تمرد کند و به تجربه بپردازد و بکوشد تا نماید هویت و شخصیت خود را کشف کند. در همان موقع میزان بیشتری را تحت تأثیر گروه همسالان خود قرار می‌گیرد و عادات رسانه ای او احتمالاً به عادات نوجوانانی که مورد ستایش او هستند و یا آنچه به زعم وی نقش کلی یک نوجوان است، تشابه پیدا می‌کند. به هر جهت د ربعضی رفتارهای حاشیه ای، مانند تماشای تلویزیون اموزشی است که تأثیر خانواده واقعاً تفاوتهای چشمگیری را ایجاد می‌کند. نمودار زیر نشان دهنده این رابطه است.
تماشای تلویزیون آموزشی نوعی از رفتار است که نسبتاً بندرت صورت می‌گیرد و در آن منافع گروهی کمتری یافت می‌شود و براین مبنا نمی توان آن را توصیه کرد و با این فکر رایج که تلویزیون برای تفریح وسرگرمی است، در تضاد است. به این دلیل کودکانی که به تماشای تلویزیون آموزشی می‌نشینند و ما بعداً در فرصتهای دیگر به آن خواهیم پرداخت، معمولاً کودکانی هستند که ازاین جهت در خانواده آنها نمونه ای یافت می‌شود یا از تشویق خانواده برخوردارند.
کودکان درباره تلویزیون چگونه فکر می‌کنند؟
تردیدی نیست که اکثر والدین برای تلویزیون احترام قایل هستند و به آن علاقه دارند. در واقع، بیشتر والدین هم‌همین احساس را دارند. وقتی ما ۱۸۸ خانواده کامل را در سانفرانسیسکو مورد مطالعه قرار دادیم، همراه سایر پرسشها از هر یک از اعضای خانواده پرسیدیم: فقدان کدامیک از رسانه‌ها را درصورت عدم دسترسی بدان،بیشتر حس می‌کنید؟ یافته‌های ما نشان می‌دهد که تلویزیون رسانه ای است که احتمال می‌رود که فقدان آن بیشتر از سایر رسانه‌ها توسط تمامی خانواده حس شود. تلویزیون رسانه ای است که احتمال می‌رود کودکان نبودن آن را بیش از سایر رسانه‌ها حس کنند. روی‌هم‌رفته‌هم‌والدین و‌هم‌کودکان در اغلب موارد گفته‌اند که فقدان تلویزیون را در مقایسه با سایر رسانه‌ها بیشتر احساس می‌شود.
وجهه تلویزیون :
ما تا کنون درباره اینکه فقدان تلویزیون در صورت عدم دسترسی بدان تا چه اندازه حس می‌شود و تلویزیون چه مقدار مورد اعتماد قرار می‌گیرد صحبت کرده ایم. اکنون اجازه دهید به موضوع (وجهه) تلویزیون در نزد کودکان بپردازیم. بسیار مشکل است که در مورد وجهه تلویزیون پرسشی را مطرح کنیم که نوجوانان بتوانند به آن پاسخی قابل اعتماد بدهند. به هر صورت دریافتیم که این روش در مورد کلاس پنجمی‌ها و بالاتر از آن نتایج خوبی داشته است.
هرکس از چیزی احساس غرور می‌کند، برخی از این و برخی از چیز دیگر، برای مثال بعضی از افراد که دوستانشان آنها را در حال تماشای تلویزیون ببینند و بعضیها درست عکس این احساس را دارند. شما چگونه اید؟
تصور کنید بهترین دوست شما به شما سر بزند. شما اگر در حال کتاب خواندن باشید بیشتر احساس غرور می‌کنید یا درحال تماشای تلویزیون؟ و به همین منوال در مورد سایر رسانه‌ها. مقایسه‌هایی مبتنی بر این پرسش با توجه به مصاحبه‌های طولانی تر و موشکافانه تری که با گروه کوچکتری از کودکان داشتیم، ظاهراً از روایی برخوردار بود. وجهه تلویزیون در سالهای دبیرستان به مقدار قابل ملاحظه ای کاهش می‌یابد.
وجهه روزنامه‌ها در آن سالها افزایش می‌یابد وعموما این افزایش در نزد پسرها بیشتر از دخترها است.
وجهه سینما در آن سالها تنزل می‌یابد.
وجهه کتب داستانی مصور آشکارا از خیلی کم به خیلی کمتر نزول می‌کند.
وجهه رادیوبه بالاترین وضعیت درنزد کلاس دهمی‌ها می‌رسدو پس از آن نزول می‌کند، عموما این نزول در نزد دخترها بیشتر از پسرهاست.
علاوه بر همه موارد بالا هنوزمطالعه کتاب حتی در عصر تلویزیون فعالیتی است که بیشترین وجهه را درمیان نوجوانان دارد. هنگامی که ما به منظور درک وجهه تلویزیون نزد گروه های مختلف دانش آموزان از نزدیک نتایج را مورد بررسی قرار دهیم، متوجه چندین گرایش می‌شویم:
در درجه اول وهمان گونه که انتظار داشتیم دریافتیم که وجهه تلویزیون از نظر کودکانی که آن را زیاد تماشا می‌کنند بالاست. همچنین به نظر می‌رسد که وجهه سینما و تا حدودی رادیو در نزد کودکانی که زیاد تلویزیون تماشا می‌کنند بالاتر است. اما ظاهرا در نظر این کودکان کتاب و سایر رسانه‌های چاپی از وجهه پایینتری برخوردارند.
در مرتبه ی دوم بالا بودن وجهه کتاب در نزد کودکان نسبت مستقیمی با بالابودن توانایی ذهنی آنها داردودرصد بالاتر وجهه تلویزیون در نزد کودکان،با توانایی ذهنی کمتر آنها هماهنگ است. این همبستگی خیلی قوی است و به طور کلی توانایی ذهنی بالا هماهنگ است با قایل بودن وجهه بیشتر برای رسانه‌های چاپی و پایین بودن توانایی ذهنی ، هماهنگ است با قایل بودن وجهه بالاتر برای تلویزیون وسینما.
بنابر این متوجه می‌شویم که از نظر کودکان، رسانه‌ها به دو گروه رسانه چاپی و رسانه‌های سمعی و بصری تقسیم می‌شوندو هر دسته ازآنها خود را یکی از این دو گروه از رسانه‌ها منسوب می‌کنند. به طور وضوح این یک الگوی با اهمیت است.
سومین روند پاسخهای کودکان در رابطه با وجهه تلویزیون همان گونه که قبلا متذکر شدیم آن است که به نظر می‌رسد بچه‌های باهوشتر زودتر تصمیم خود را می‌گیرند این کودکان که سایر کارها را زودتر می‌گیرند. در شروع دبیرستان آنها برداشت ثابتی در مورد وجهه کتاب، تلویزیون، سینما و از این قبیل دارند. تغییر کردن روش استفاده آنها از رسانه‌ها در طی سالهای نوجوانی بیشتر به دلیل تقسیم بندی مجدد اوقات و دسترسی آنان به فعالیتهای جدید جالب دیگر است تا به دلیل تغییراتی قابل توجه در عقاید آنها نسبت به وجهه رسانه‌ها، از طرف دیگر،بعضی از تغییرات واقعی که درعقاید ونحوه استفاده از رسانه‌ها صورت می‌گیرد گروه های کم هوشتر و افراد باهوش متوسط مشاهده می‌شود.
آیا تلویزیون در نظر کودکان شگفت انگیز است؟
برای بعضی از ما که در سنین بالاتر هستیم، هنوز تلویزیون چیز شگفت آوری است. یعنی اینکه به نظر غیر عادی می‌رسد که در خانه جعبه ای داشته باشیم که از داخل آن بتوانیم به تاجگذاری در کلیسای وست مینستر یا به یک بازی فوتبال در طرف دیگر قاره، یا به مصاحبه با مردی سرشناسی ویا به یک گردهمایی سیاسی ملی نگاه کنیم.
آیا این دستگاه برای بچه‌ها نیز شگفت انگیز است ؟ اصلاً چنین نیست. یکی از جالبترین عکس العملهای کودکان نسبت به این جعبه جادویی این است که این وسیله به هیچ وجه برای آنان جادویی نیست. آنها این دستگاه را به عنوان وسیله ای عادی به کار می‌گیرند.
چنانچه در منزل تلویزیون نداشته باشند، آنگاه داشتن آن برایشان بی اندازه مطلوب خواهد بود. اما وقتی اولین هیجانات کنجکاوانه را با دستگاه گیرنده تلویزیونی خود از سر گذراندند، استفاده از تلویزیون برای آنها به اندازه خوردن صبحانه و دیدن روزنامه در مقابل در منزل برای آنها عادی می‌شود. مضحک است ، آنها از فقدان آن ناراحت می‌شوند، لکن برای آنان چیزی خارق العاده و عجیب به حساب نمی آید. این صرفاً چیزی است که مردم دارند و از آن استفاده می‌کنند.
برای اینکه آنها را به بی توجهی متهم نکنیم، اجازه دهید یادآور شویم که یک وسیله بسیار قابل توجه وجود دارد که در دوران زندگی خود ما مسافتها را کوتاه و زندگی در حومه شهرها را امکان پذیر کرده و وجود هزاران مایل جاده را در سراسر جهان ضروری ساخته و در واقع نقشه جهان را دوباره سازی کرده است. اما آیا هیچ یک از ما هنگام سوار شدن به اتومبیل حتی لحظه ای تعجب می‌کنیم.
بچه‌ها دوست دارند شاهد چه تغییراتی در تلویزیون باشند ؟
شاید مهمترین نتیجه طرح این پرسش که برای بچه‌ها دوست دارند شاهد چه تغییراتی در تلویزیون باشند، این باشد که دریابیم آنها تا چه اندازه در این مورد از بیان مطلب عاجز هستند. به طور معمول کودکان بیشتر برنامه‌هایی را می‌خواهند که‌هم‌اکنون نیز مقدار زیادی از آنها را مشاهده می‌کنند. وقتی که به نوجوانی نزدیک می‌شوند، دخترها بیشتر به موسیقی مورد پسند عامه و مجموعه ‌های خانوادگی علاقه مند می‌شوند و پسرها بیشتر برنامه‌های ورزشی، فیلمهای جنگی، پلیسی و برنامه‌های کمدی را می‌پسندند.
این روند تا پایان دوران دبیرستان ادامه دارد و در آن موقع و آن‌هم‌بیشتر در بین کودکان باهوشتر است که انسان رگه قابل ملاحظه ای از انتقاد نسبت به تلویزیون رامشاهده می‌کند.در این سنین، معدودی از کودکان حس می‌کنند که حجم آگهی‌های تبلیغاتی تلویزیون زیاد است، معدودی فکر می‌کنند که بعضی از شخصیتهای تلویزیون نا مطلوب هستند و معدودی احساس می‌کنند که برنامه‌های تلویزیون خیلی یکنواخت هستند.
البته خیلی مشکل است که شما خواستارچیزی باشید که هرگز تجربه ای از آن نداشته اید. با این حال، جالب توجه است که بچه‌ها اکثرأ در ارائه پیشنهاد برای ایجاد تغییر در برنامه‌های تلویزیون نا توان هستند. برای مثال، اقلیت بسیار کوچکی در کودکان خواستار این هستند که برنامه‌های سنگین تری همچون موسیقی کلاسیک، نمایشهای جدی، گفتگوهای پر محتوا، بحثها، تبادل نظرها، برنامه‌های علمی و از این قبیل بیشتر پخش شوند. در مطالعه ما تقریباً هیچیک از کودکان خواستار برنامه‌های تلویزیون آموزشی نشدند. هر چند وقتی که کودکی بدان اظهار تمایل می‌کرد، حقیقتاً به آن علاقه مند بود. مثلاً یک پسر کانادایی گله می‌کرد که امواج دریافتی از ایستگاه تلویزیونی آموزشی سیاتل^[۸] در ایالت بریتیش کلمبیا^[۹] درکانادا ضعیف است. او برنامه‌های این ایستگاه را در مقایسه با اکثر برنامه‌های تجاری پخش شده از تلویزیون با ارزش و جالب می‌دانست و اغلب می‌کوشید که این ایستگاه را بگیرد. البته او پسر بچه ای بود که در کلاس دهم به منظور سرگرمی در منزل زبان عربی مطالعه می‌کرد.
فکر نمی کنیم که کودکان تماماً از تلویزیون راضی باشند. به محض اینکه آنها به سالهای دبیرستان می‌رسند ، وجهه و جذابیت تلویزیون در نظر آنها نزول می‌کند و هر روز آن را کمتر و کمتر ارضا کننده می‌یابند. اما اکثریت آنها قدرت مجسم کردن یک جایگزین واقعی دیگر را به جای آن ندارند. این تا حدی به دلیل مشکل بودن تصور رسانه ای است که فرد آن را هرگز ندیده است و تا حدی به این دلیل است که درفرهنگ ما سنت انتقاد جدی و پیگیر نیست به رسانه‌های جمعی به استثنای کتاب و تا حدی سینما وجود ندارد و تا حدی دیگر نیز به دلیل تأثیر زیاد و در واقع تأ ثیر نسبتاً جدید تلویزیون است.
والدین دوست دارند شاهد چه تغییراتی باشند ؟
ضمن مصاحبه ای که با والدین کودکان در دوره ابتدایی داشتیم از آنان پرسیدیم که از چه چیزهایی در رسانه‌های جمعی خوششان نمی آید و دوست دارند که تغییرکند. کمی بیش از ۵۰ در صد از والدین به پرسش ما پاسخ دادند و از این پاسخها ، ۹۵ در صدشان در رابطه با تلویزیون وتنها ۱۰ در صد درباره تمامی سایر رسانه‌ها بود. این خود دلیلی قانع کننده از استیلای تلویزیون بر تفکر آنها بود. دوازده سال پیش منحصراً فیلمهای سینما و کتب داستانی مصور نظر آنها را در پاسخگویی به خود معطوف می‌کرد ، اما اکنون در مقایسه با تلویزیون به آنها توجه چندانی نمی شد.
بسیاری از والدین کودکان کم سن تر، در مورد نمایش خشونت و جنایت در تلویزیون نگران بودند و هر چه سطح دانش والدین با لاتر بود ، در این مورد نگرانی بیشتری داشتند. خانواده‌های کارگری در مورد طرح مسائل جنسی در برنامه‌ها اظهار ناراحتی می‌کردند. خانواده‌های طبقات متوسط از طرح خشونت و قانون شکنی در برنامه‌ها نگران بودند. اما بیشترین اعتراض به تعداد جنایات و میزان خشونت قابل مشاهده در ساعاتی بود که وقت تماشای تلویزیون توسط کودکان است. از والدین پرسیده شد: «اگر می‌توانستید کودکان را از دیدن برنامه‌های خاصی از تلویزیون منع کنید ، کوشش می‌کردید چه نوع برنامه‌هایی را ممنوع کنید ؟» ۶۵ در صد از پاسخها این بود که برنامه‌های جنایی ، خشونت آمیز و برنامه‌های رعب انگیز را حذف می‌کردند.
از این والدین پرسیده شد به چه دلیل با این گونه برنامه‌ها مخالفید ؟ پاسخ دادند: زیرا این برنامه‌ها باعث وحشت بچه‌ها می‌شوند. زیرا بچه‌ها معمولاً آنها را به خاطر می‌سپارند و به خاطر می‌آورند و خواب آن را می‌بینند. معدودی از آنها نیز گفتند:زیرا شاهد تقلید کردن و به اجرا در آوردن بعضی از عملیات نمایش داده شده در این برنامه‌ها، توسط کودکان خود بوده اند. زیرا که این برنامه‌ها افکار نادرستی را نسبت به واقعیت زندگی به کودکان می‌آموزد، زیرا ممکن است منجر به بزهکاری شود.
این یک روند کلی از پاسخها و دیدگاههایی است که معمولاً بیشتر از طرف والدین دانشگاه رفته و طبقه متوسط شنیده می‌شود تا خانواده‌های طبقات پایین. اما بدون شک این گونه مسائل وجود دارد و باید درباره آنها فکر کرد.

با گسترش نظام فن‌آوری اطلاعات و حرکت اقتصادهای درون‌زا به سمت اقتصادهای جهانی شده، مالیات‌ها نیز دچار تغییر و تحول شده‌اند. مالیات‌ها امروزه به عنوان یکی از ارکان اصلی نظام‌های انتخاباتی تبدیل شده‌اند و به جز آثار اقتصادی واجد ویژگی‌های اجتماعی، سیاسی و اطلاعاتی فراوان شده‌اند. هرچند که اصول مندرج در بیانیه‌های کلاسیک‌ها و تئوری کنیز همچنان رواج دارد و بسیاری از نظام‌های مالیاتی با آن سامان یافته‌اند، لیکن بر‌اساس نیازهای روز و برخی تعاملات بین‌المللی و مسائلی که در اجرای سیستم مالیاتی بروز می‌‌کند، برخی اصول جدید به اصول قبلی مالیات‌ها افزوده شده است.
الف- اصل تشخیص محل خرج:
بر‌این‌اساس، محل خرج و مصرف مالیات‌ها باید برای مالیات‌پردازان مشخص باشد. این اصل یک کارکرد مهم توزیعی درون خود دارد که نظارت مردمی را می‌‌پذیرد و عموماً مالیات‌ها را به سمت کاهش نابرابری سوق می‌‌دهد. البته، کارشناسان اعتقاد دارند این اصل بیشتر جهت مالیات‌های محلی و عوارض کاربرد دارد ( هاشمی، ۱۳۸۶).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ب– اصل سهولت تمکین داوطلبانه مالیاتی:
این اصل بیشتر ناظر بر روش‌های اجرایی و عملیاتی است. کیفیت تشکیلات مالیاتی برفضای سرمایه‌گذاری و توسعه بخش خصوصی و همچنین کارکرد‌های مالیات مؤثر است.
نظام مالیاتی باید به سمتی برود که سرعت تمکین (پذیرش) داوطلبانه مالیات‌های تشخیصی و افزایش خوداظهاری را گسترش ‌دهد. تمکین مالیاتی، عبارت است از قبول و ترتیب پرداخت داوطلبانه مالیات قانونی یا تشخیص شده در یک تشکیلات مالیاتی
به هر اندازه که سیستم مالیاتی با تمکین بیشتری روبرو شود، میزان درآمدهای وصولی بخش مالیاتی افزایش و شاخص‌های کلان اقتصادی مانند نسبت مالیات به تولید ناخالص تولید داخلی افزایش و نسبت درآمد مالیاتی واقعی به درآمد مالیاتی پیش‌بینی شده در بودجه افزایش خواهد یافت و از طرفی با کاهش شکاف مالیاتی بین طبقات مختلف درآمدی، توزیع درآمد بهبود می‌یابد (هاشمی، ۱۳۸۶).
ج– اصل مشارکت:
گسترش نهادهای مدنی و در اختیار داشتن بخش اعظم ثروت ملی توسط بخش خصوصی باعث شده که بدون مشارکت نهادهای مدنی و عموم مردم، وصول مالیات قانونی امکان‌پذیر نباشد. از این روی، بسیاری از تشکل‌ها و نمایندگان صنوف و نهادهای مدنی در مورد اصلاح قانون، نحوه‌ وصول، تعیین ضرایب مالیاتی با دستگاه مالیاتی همکاری و مشارکت می‌کنند که این مشارکت شکل قانونمند به خود گرفته است. چون این اصل، کیفیت وصول درآمدهای مالیاتی را بهبود می‌‌بخشد و موجبات ارتقاء فرهنگ مالیاتی و به تبع آن درآمدهای مالیاتی را فراهم می‌کند ( هاشمی، ۱۳۸۶).
۲-۶- اهمیت نظام مالی
از لحاظ اقتصادی:
- جذب درآمد برای دولت
- توزیع شفاف کالاها و خدمات اقتصادی
- کمک به کارایی نهادهای اقتصادی
از لحاظ اجتماعی:
- تقویت فرهنگ کار
- رشد مردم‌سالاری(ثاقب فر، ۱۳۸۶)
۲-۷- تمکین و عدم تمکین مالیاتی چیست؟
تمکین مالیاتی به مفهوم پای‌بندی مؤدیان به تکالیف مالیاتی و رعایت قانون مالیاتی از سوی آن‌ها می‌باشد. تمکین کامل مالیاتی از جمله اهداف مهمی است که همه سیستم‌های مالیاتی در آرزوی دست‌یابی به آن هستند، و در‌واقع می‌توان گفت که درجه تمکین مالیاتی در هر کشوری معیار سنجش کارایی سیستم مالیاتی آن کشور است. در مقابل تمکین مالیاتی، مسأله عدم تمکین مالیاتی از سوی مؤدیان مطرح است. میزان عدم تمکین مالیاتی را می‌توان با “شکاف مالیاتی” اندازه‌گیری نمود. شکاف مالیاتی عبارت است از میزان مالیات وصولی منهای مالیاتی که در صورت تمکین کامل مؤدیان قابل‌حصول بود ( آقائی، ۱۳۸۰).
۲-۸ - فرار مالیاتی و عوامل مؤثر بر آن
هر گونه تلاش غیرقانونی به منظور نپرداختن مالیات مانند ندادن اطلاعات لازم در مورد فواید و منافع مشمول مالیات به مقامات مسئول، فرار مالیاتی خوانده می‌شود. تعریف فرار مالیاتی برای انواع مالیات‌ها یکسان است. هدف اصلی در بی‌تمایلی به پرداخت مالیات، فعالیتی غیرقانونی است ( ضیایی بیگدلی و طهماسبی بلداجی، ۱۳۸۳، ۱۱۹).
فرار از مالیات انگیزه اصلی روی آوردن به اقتصاد زیرزمینی است. در بسیاری موارد دیده شده که تولیدکنندگان کالا یا خدمتی رسمی برای فرار از مالیات تمام یا بخشی از درآمد خود را به مراجع مالیاتی اعلام نمی‌کنند. این امر در مورد مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم صدق می‌کند. ولی حقوق و عوارض گمرکی که بر واردات وضع می‌شود نیز نوعی مالیات است. کالای همراه مسافر به طور کل معاف از مالیات بر واردات است. در این مورد باید گفت در صورتی که تجار و بازرگانان کالای خود را به مراجع گمرکی اظهار نکنند، یا مالیات و عوارض متعلقه را پرداخت نکنند، مرتکب نوعی عمل قاچاق شده، کالای وارداتی قاچاق محسوب شده و جزء فعالیت‌های اقتصادی زیرزمینی یا بخش نامنظم به حساب می‌آید ( شکیبایی، ۱۳۸۰، ۷۵).
در فرار مالیاتی به رغم تطبیق فعالیت با قوانین، در اجرای فعالیت، یک یا چند ضابطه مصوب مراجع ذی‌ربط عمداً نادیده گرفته می‌شود ( عرب‌مازار‌یزذی، ۱۳۷۹، ۳۶).
از دیگر عوامل مرتبطی که باعث ضعف مدیریت مالیاتی می‌شود، می‌توان به قوانین و روش‌های مالیاتی با پیچیدگی زائد، نظام‌های اطلاعاتی ضعیف و فساد و دخالت‌های سیاسی در مدیریت مالیاتی اشاره‌کرد ( سید نوراتی، ۱۳۸۸، ۱۰).
در کشورهای توسعه‌یافته که سطح درآمد شرکت‌های بزرگ و مالیات متعلق به آن‌ها در سطح بالایی قرار دارد، تکنیک‌های بسیار پیشرفته تنظیم امور مالیاتی پدید آمده و وجود صنعت ترفند مالیاتی در این کشورها مطرح است.
از جمله مهمترین ترفندهای مالیاتی در زمینه مالیات بر شرکت‌ها، ایجاد تغییراتی در ساختار حقوقی شرکت‌ها و دست‌‌یابی به صورت حقوقی مناسب برای پرداخت مالیات کمتر است. در این روش یک یا چند شرکت بی‌آن که دست به تسویه بزنند، منحل شده و کلیه دارایی و بدهی آن‌ها به یک شرکت موجود دیگر منتقل می‌شود و با ادغام چند شرکت صورت حقیقی جدیدی پدید می‌آید که مالیات کمتر پرداخت شود ( آقائی، ۱۳۸۰).
۲-۹- تمایز فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی
تمایز مفهومی بین فرار مالیاتی و اجتناب از مالیات به قانونی یا غیرقانونی بودن رفتار مؤدیان مرتبط می‌شود. فرار مالیاتی نوعی تخلف از قانون است. وقتی که یک مؤدی مالیاتی از ارائه گزارش درست درباره درآمدهای حاصل از کار یا سرمایه خود که مشمول پرداخت مالیات می‌شوند، امتناع می‌کند وی یک نوع عمل غیررسمی انجام می‌دهد که اورا از چشم مقامات دولتی و مالیاتی کشور در امان نگه می‌دارد (سید نورانی، ۱۳۸۸، ۱۱).
اجتناب مالیاتی از خلأهای قانونی در قانون مالیات نشأت می‌گیرد و فرد نگران این نیست که عمل او افشا شود. د راینجا فرد به منظور کاهش قابلیت پرداخت مالیات خود دنبال راه‌های گریز می‌گردد ( سندمو^[۱۳]، ۲۰۰۴، ۳۱).
همان‌گونه که اشاره شد ترفندهای مالیاتی از طریق متغیرهای قانونی صورت می‌گیرد. اما فرار مالیاتی استفاده از روش‌های غیرقانونی برای نپرداختن مالیاتی است. در کشورهای توسعه‌یافته که از فرهنگ مالیاتی بالایی برخوردارند و سیستم مالیاتی این کشورها مجهز و کارا می‌باشد کمتر امکان فرار مالیاتی وجود دارد و مؤدیان مالیاتی از ترفندهای مالیاتی بیشتری استفاده می‌کنند. اما در ایران به دلیل پائین بودن سطح فرهنگ مالیاتی و عدم وجود سیستم مالیاتی مجهز، فرار مالیاتی در سطح گسترده‌ای مطرح است و همین امر موجب گردیده که میزان وصول مالیاتی با وجود منابع درآمدی بالقوه در سطح پائین قرار بگیرد (آقائی، ۱۳۸۰).
معمولاً هدف درآمدی سیستم مالیاتی مورد توجه مسئولین قرار می‌گیرد به نحوی که حداکثر کردن وصولی کل مالیات به صورت تنها وظیفه مدیران مالیاتی جلب‌توجه می کند. اما باید در نظر داشت که بهترین مدیریت مالیاتی صرفاً آن نیست که بیشترین درآمد مالیاتی را وصول نماید. این مسأله که چنین درآمدی چگونه وصول شده است یعنی اثر آن بر عدالت مالیاتی، عواقب سیاسی آن برای دولت‌هاو تأثیر آن بر رفاه اقتصادی نیز به همان اندازه مهم است. یک مدیریت مالیاتی ضعیف ممکن است از بخش‌هایی که وصول مالیات از آن‌ها به سادگی امکان‌پذیر است، مثلاً حقوق‌بگیران، میزان متنابعی مالیات وصول نماید؛ در‌حالی‌که از وصول مالیات بر درآمد شرکت‌ها و یا صاحبان مشاغل عاجز باشد. بنابراین سطح وصول مالیاتی یک معیار ساده برای انداره‌گیری کارایی مدیریت مالیاتی است. یک معیار دقیق‌تر اندازه‌گیری کارایی مدیریت مالیاتی، درجه تمکین مؤدیان در میان بخش‌های مختلف جامعه مؤدیان است (کرچلر^[۱۴]، ۲۰۰۸).
۲-۱۰- انگیزه‌های فرار مالیاتی در ایران
انگیزه فرار مالیاتی در بین افراد کشور، ریشه در شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حتی مذهبی کشور دارد. از این رو است که با وجود آن که بسیاری از مردم کما‌بیش می دانند که مالیات از منابع مهم سهم درآمدی دولت برای اجرای طرح‌ها و برنامه‌های کشور می‌باشد اما به علل مختلف تا حد امکان از پرداخت آن اجتناب می‌کنند.
از جمله عوامل مهم در این زمینه عدم وجود سازوکارهای مجهز و کارا در ردیابی و شناسایی و ثبت درآمدها در مقاطع ایجاد آن‌ها، عدم شناخت کافی تمامی افراد جامعه از اهمیت و ضرورت مالیات و نقش آن در اقتصاد و پائین بودن سطح فرهنگ مالیاتی در کشور است که از علت‌های فرار مالیاتی در کشور به شمار می‌رود (آقائی، ۱۳۸۰).
وجود برخی عقاید مذهبی از زمان‌های گذشته و قبل از انقلاب اسلامی نیز موجب تقویت انگیزه‌های فرار از مالیات شده است. قبل از انقلاب اسلامی و ایجاد حکومت جمهوری اسلامی عقیده بر این بود که چون حکومت ظلم و جور بر کشور حاکم است و پرداختن مالیات کمک به تحکیم آن تلقی می‌شود، مراجع عظام و علمای دین مردم را از دادن مالیات نهی می‌کردند، لذا انگیزه فرار از مالیات به صورت یک امر دینی شکل گرفت و جزئی از فرهنگ و عادات مردم گردید. این طرز تفکر در حال حاضر نیز ( هر‌چند به صورت ضعیف‌تر) همچنان وجود دارد ( سیدنورانی، ۱۳۸۸، ۱۳).
علاوه بر علل فوق، تقابل و عدم تفاهم و اعتماد بین مأموران تشخیص و مؤدیان مالیاتی نیز به عنوان یکی دیگر از علل فرار مالیاتی مطرح است. برخی مؤدیان مالیاتی بر این باورند که حتی اگر درآمدهای واقعی خود را در دفاتر قانونی ثبت و اسناد و مدارک مربوط به آن را مطابق با واقعیت تنظیم و تحریر نمایند و درآمد مشمول مالیات واقعی را در اظهارنامه مالیاتی ابراز دارند، باز هم مورد‌قبول مأموران تشخیص مالیات قرار نخواهد گرفت و آنان اصل را بر عدم‌صحت این اظهارات خواهند گذاشت. به همین سبب سعی می‌کنند دفاتر قانونی و اظهارنامه متکی بر آن را به گونه‌ای تنظیم نمایند که مأموران تشخیص قادر به دست‌یابی به واقعیت نباشند و مالیات واقعی آن‌ها را تشخیص ندهند. از‌سوی دیگر مأموران تشخیص مالیات نیز عقیده دارند که مؤدیان مالیاتی اعتقادی به پرداخت مالیات ندارند و سعی در کتمان درآمد واقعی خود دارند و با این کار دست به ترفند و حیله‌ای می‌زنند و حتی گاهی برخی از آنان دفاتر مخصوص برای ارائه به وزارت امور اقتصاد و دارایی تنظیم می‌کنند (عرب مازاریزدی، ۱۳۷۹، ۳۹).
وجود نرخ نهایی بالای مالیاتی نیز انگیزه‌های فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیات را افزایش می‌دهد و همین امر باعث گسترش اقتصاد زیرزمینی^[۱۵] و همچنین فعالیت‌های تولیدی و خدماتی شده ا‌ست که هیچ‌گونه منع قانونی برای انجام آن‌ها وجود ندارد. (صرفاً با هدف و انگیزه عدم پرداخت مالیات) برای جلوگیری از فرار مالیاتی و مسدود نمودن ترفندهای مالیاتی باید تمامی عوامل و انگیزه‌های موجود در این زمینه که به برخی از آن‌ها اشاره شد، از بین برود (سیدنورانی، ۱۳۸۸، ۱۳).
مهمترین اقدام در این رابطه، تجهیز نظام مالیاتی کشور برای ردیابی و شناسایی افرادی که مقررات مالیاتی رعایت نمی‌نمایند و همچنین اقدامات قانونی در زمینه جلوگیری از استفاده از ترفندهای مالیاتی است. همچنین اشاعه فرهنگ مالیاتی و افزایش سطح آگاهی و اطلاع عمومی مردم در مورد پرداخت مالیات برای اجرای برنامه های دولت، عامل مهم و مؤثری در کاهش میزان فرار مالیاتی می‌باشد (آقائی، ۱۳۸۰).
۲-۱۱- نحوه برخورد با انواع فرار مالیاتی
الف- فرار مالیاتی توأم با تقلب: مؤدیان باید مورد رسیدگی قرار بگیرند که خصیصه‌های آن‌ها با توجه به حسابرسی قبلی زمینه ارتکاب به تقلب را نشان می‌دهد. در این حالت راهبرد باید متکی بر اعمال مجازات‌های شدید باشد. هدف عمده راهبرد، تنبیه شخص مقصر به ارتکاب تقلب نیست، بلکه شاخص نمونه قرار دادن چنین شخصی است. مجازات باید شدید بوده و ضمناً علتی باشد تا به عنوان یک عامل بازدارنده عمل نماید.
ب- فرار از مالیات بدون تقلب: شیوه برخورد باید متفاوت باشد. فرارکننده از پرداخت مالیات باید از ارتکاب به فرار منصرف شود. از این لحاظ منظور این نیست که اجتناب‌کننده از پرداخت مالیات جهت الگو قرار دادن در مقابل دیگران مورد تنبیه قرار گیرد، بلکه هدف این است که از تکرار عمل جلوگیری شود.
ج- ترفند مالیاتی: ترفند مالیاتی رفتار مؤدیانی است که از راه‌های گریز قانونی بهره‌جویی می‌کنند تا مالیات خود را کمتر از واقع اعلام نمایند. برنامه‌های حسابرسی باید به همین منظور انجام پذیرد و برنامه رسیدگی و حسابرسی باید جنبه منع‌کننده نیز داشته باشد. از جمله مسائلی که می‌تواند در بهبود تمکین در نظام مالیاتی نقش ایفا کند، فرهنگ مالیاتی، مدیریت مالیاتی، اطلاعات و آموزش و نیز خدماتی است که به شیوه‌های مختلف همانند دیگر کشورها به مؤدیان ارائه می‌شود که در ادامه به این موضوع پرداخته خواهد شد (سیدنورانی، ۱۳۸۸،۱۵).
۲-۱۲- فرهنگ مالیاتی
اگر‌چه نیل به اهداف نظام مالیاتی بدون برخورداری از “مؤدی خوب” مالیاتی امکان‌پذیر نمی‌باشد، ولی نمی‌توان چنین اظهار نمود که نقش مؤدی مالیاتی در یک نظام مالیاتی نقش محوری است. از جمله مسائلی که می‌بایست در راه رسیدن به اهداف مورد‌توجه قرار گیرد موضوع “فرهنگ مالیاتی” جامعه است. می‌دانیم که پرداخت مالیات در فرهنگ و سنت‌های حاکم بر جامعه هنوز جایگاه واقعی خود را نیافته و این امر ریشه در سنت‌ها، باورها، طرز‌تلقی‌ها و نیز عملکرد دولت در طی قرون گذشته دارد (آقائی، ۱۳۸۰).
به زبان ساده فرهنگ مالیاتی را می‌توان مجموعه‌ای از طرز‌تلقی، بینش و عکس‌العمل اشخاص در قبال سیستم مالیاتی دانست. این طرز‌تلقی به طور قطع با یک قانون مناسب و نیز عملکرد مأمورین مالیاتی در به‌کارگیری قانون در مواجهه با مؤدیان نقش اساسی دارد. بدیهی است فرهنگ مالیاتی تا حد زیادی متأثر از فرهنگ عمومی و نیز عوامل ایدئولوژیکی، سیاسی و اقتصادی آن جامعه است. بدیهی است سطح دانش، فرهنگ، آرمان‌ها، ارزش‌های سیاسی و اجتماعی و قوانین عواملی هستند که فرهنگ مالیاتی را در جامعه تحت‌تأثیر قرار می‌دهند ( سید نورانی، ۱۳۸۸، ۱۷).

۱ – ۹ – ۶ مجموعه امام رضا (ع) در دوره افشاریه تا دوره قاجاریه
در دوره افشاریه شهر مشهد به­عنوان مقر حکومتی نادرشاه برگزیده شد، به­همین دلیل نادرشاه توجه ویژه­ای به­این شهرمبذول داشت. از جمله اقداماتی که در دوره سلطنت نادرشاه در حرم­ مطهر­ صورت پذیرفت، طلاکاری ایوان جنوبی صحن عتیق و ساخت سقاخانه طلا در وسط صحن عتیق است. مطابق با کتیبه­ای که به­ صورت قصیده شعری بر روی این ایوان قراردارد، مشخص می­ کند که ایوان مزبور، در بین سال­های ۱۱۴۵ تا ۱۱۴۸ طلاکاری شده است. در این کتیبه نام محمد ­علی­ ­بن ­سلیمان الرضوی به­سال ۱۱۴۵­ به­عنوان خوشنویس آمده است و همچنین نام محمد ­طاهر فرزند استاد مسیح­ شیرازی به­تاریخ ۱۱۴۶ در مصرع آخر قصیده ذکر شده است. (­اعتمادالسلطنه، بی­تا: ۱۲۱؛ ­کاویانیان، ۱۳۵۴: ۲۰۳ – ۲۰۲) گفته شده نادرشاه طلاهایی را که از هند به­غنیمت آورده را برای این کار استفاده کرده است. (­امام، ۱۳۴۸: ۱۹۶) سنگ­های کف بقعه حضرت نیز به­دستور نادرشاه از آذربایجان آورده شد و در این مکان نصب گردیده است. (­موسوی­مغانی، ۱۳۴۱: ۵۷، ­امام، ۱۳۴۸: ۴۷۱) در وسط صحن عتیق نیز سقاخانه­ی طلای نادری قرار دارد. (­اعتمادالسلطنه، بی­تا: ۱۲۹) این سقاخانه دارای گنبدی طلایی بوده و در بین مردم معروف به­سقاخانه اسماعیل طلا نیز می­باشد، که نام معمار آن­ را بر این سقاخانه نهاده­اند. (­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۲۳۷) و عنوان شده این سقاخانه با کتیبه­ای طلاپوش شده از یادگاری­های نادرشاه افشار می­باشد. (­امام، ۱۳۴۸: ۴۷۱، ­شریعتی، ۱۳۶۳: ۲۴) دو کتیبه نیز در مسجد گوهرشاد موجود است که خبر از ترمیم آن در دوره افشاریه می­دهد، از جمله­کتیبه­ای­ که بر سر در یکی از غرفه­های سمت چپ جنوبی ایوان غربی مسجد است و کتیبه­ای دیگر بر سر در یکی از غرفه­های شمال­شرقی مسجد است که به­اهتمام اسحاق­ خان قرایی حاکم تربت حیدریه صورت گرفته است. در کتیبه دوم نام کربلایی ­ابراهیم­ کاشی­­پز­ مشهدی عنوان شده است. (­سیّدی و دیگران، ۱۳۸۶: ۶۱) به­گفته­ی اعتماد­السلطنه، پس از نادرشاه شکوه مشهد رو به­انحنا رفت. (­اعتماد السلطنه، بی­تا: ۲۳) برادر­زاده­ی نادرشاه، به نام علیقلی­­خان (­عادل­شاه) در مشهد به­سال ۱۱۶۰ ق، تاج­گذاری نمود. از جمله اقداماتی که انجام داد، موقوفه­هایی را به­آستان­قدس اضافه کرد و نخستین آیین­ نامه­ی خدمت در حرم مطهر را که به­طومار علی­شاهی معروف می­باشد را ترتیب داد. (­ولیان، ۱۳۵۶: ۳۸) اما در سال ۱۱۸۳­ق دوران حکومت شاهرخ فرزند رضا قلی­میرزا از نوادگان نادرشاه بود که در سال ۱۱۹۰ خزانه شاهرخ خالی شد و پسر وی نصرالله ­میرزا برای پرداخت سپاهیان خویش طلا و جواهرات حرم مطهر را از قندیل­ها و درب­ها جدا نمود و مقداری را فروخت، چندی را سکه زده و حقوق سپاه را با آن­ها پرداخت نمود. (­اعتماد السلطنه، بی­تا: ۲۳) به­گفته محمد­کاظم امام، نادر ­میرزا تنها قسمتی از خشت­های طلا را ربوده است. (­امام، ۱۳۴۸: ۴۲۵)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱ – ۹ – ۷ مجموعه امام رضا (ع) در دوره قاجاریه
در این دوره، حوادث متعددی در مشهد به­وقوع پیوست، همچنین این شهر توسعه پیدا کرده و اماکن متبّرکه دیگری به­مجموعه زیارتی امام رضا (ع) اضافه گردید، از جمله می­توان احداث صحن نو، رواق دارالسعاده­، رواق دارالضیافه و مرمت­هایی که در رواق­ها و اماکن متبرکه حرم مطهر صورت گرفت را عنوان کرد. در ادامه مطالب روند اجمالی از احداث این اماکن عنوان شده است.
۱ – ۹ – ۷ – ۱ صحن نو
صحن نو که امروزه به­ صحن آزادی هم نامیده می­ شود، از بخش­های ساخته شده حرم در دوره قاجار محسوب می­گردد. گفته شده این صحن از ساخته­های فتحعلی شاه قاجار می­باشد.­ (­اعتمادالسلطنه، بی­تا: ۱۳۵) کاشی­کاری این صحن در زمان محمد شاه قاجار و به­اهتمام حاجی ­میرزا موسی­خان متولی­­ باشی انجام گرفته است. (­امام، ۱۳۴۸: ۴۸۲؛ ­کاویانیان، ۱۳۵۴: ۲۴۷) کتیبه­ای بر سر در ایوان جنوبی صحن نو موجود می­باشد که در آن ساخت ایوان در دوره فتحعلی­شاه قاجار و تزیین آن در دوره محمد ­شاه قاجارآمده است.­ (اعتمادالسلطنه، بی­تا: ۱۳۷) و گفته شده است که در احداث این صحن کوشش شده تا قرینه­ای برای صحن کهنه ایجاد گردد. (­شریعتی، ۱۳۶۳: ۲۴) صحن مزبور به­ صورت چهار ایوانی می­باشد.(­اعتمادالسلطنه، بی­تا: ۱۳۶؛ ­مؤتمن، ۱۳۴۰ج: ۵۷) قسمت بالای ازاره­ی ایوان و سر در غربی صحن نو تا سقف دارای مقرنس می­باشد در دوره ناصرالدین­ شاه قاجار (­مؤتمن، ۱۳۴۰­ج: ۵۹؛ ­امام، ۱۳۴۸: ۴۸۳) و دوران تولیت عضدالملک (­امام، ۱۳۴۸: ۴۸۳) طلاکاری گردیده است، به­همین منظور به­ایوان طلای ناصری ملقب گشته است. (­مؤتمن، ۱۳۴۰­ج: ­۵۹؛ ­امام، ۱۳۴۸: ۴۸۳) هزینه این طلاکاری از موقوفات پرداخت گردیده است. (­مولوی، ۱۳۸۸: ۶۵) ایوان مزبور دارای کتیبه­هایی از دوره قاجار می­باشد. دو کتیبه در پیشانی و دور ایوان می­باشد که در هر دوی آ­نها، تاریخ نصب کتیبه به­سال ۱۲۶۲ و نام کاتب آن محمد ­حسین­ الشهید ­المشهدی ذکر شده است. (­اعتمادالسلطنه، بی­تا: ۱۳۷-۱۳۶؛ مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۳۶) بنای آجری ایوان­ شرقی صحن نو نیز در زمان فتحعلی­شاه قاجار ایجاد گشته است. (رضوان، ۱۳۴۱: ۵۳) در ایوان شرقی صحن نو کتیبه­هایی به­رقم محمد­ حسین ­الشهید­المشهدی وجود دارد که شامل کتیبه­ی دور ایوان، متن سوره­ی والعصر و سوره­ی مبارکه القیامه به­سال­ ۱۲۷۰ق می­باشد. (­اعتمادالسلطنه، بی­تا: ۱۳۶) کتیبه­های دیگری نیز از این دوره در این ایوان نقش بسته است. کتیبه­هایی نیز به­رقم محمد­ حسین­ الشهید­المشهدی در ایوان جنوبی صحن نو از دوره قاجار مرقوم می­باشد. (­اعتمادالسلطنه، بی­تا: ۱۳۷؛ ­مؤتمن، ۱۳۴۰د: ۴۳) ایوان جنوبی صحن نو، معروف به­ایوان شربت­خانه و آشپزخانه نیز می­باشد. (­اعتمادالسلطنه، بی­تا: ۱۳۷) اما امروزه به­ایوان ساعت شهرت یافته است. (صحراگرد، ۱۳۹۰: ۴۵) کتیبه­ای در بالای ایوان جنوبی، به­تاریخ ۱۲۷۳ نقش بسته است. این کتیبه شامل متنی می­باشد که در آن احداث ایوان در زمان فتحعلی­شاه قاجار عنوان شده است و نام محمد­حسین­ شهید­المشهدی به­عنوان راقم کتیبه آمده است، همچنین در این کتیبه به­تزییناتی که در دوره محمد ­شاه قاجارصورت گرفته، اشاره شده است.
(­اعتمادالسلطنه، بی­تا: ۱۳۸ – ­۱۳۷) ایوان شمالی این صحن که مربوط به­دوره قاجار است، نیز دارای کتیبه­هایی از هنرمندان این دوره می­باشد، از جمله می­توان کتیبه­ی زرد ­رنگ (­مؤتمن، ۱۳۴۰د: ۴۴)­ که به­خط ثلث بر کاشی مرقوم می­باشد را عنوان کرد که در آن ساخت بنا در دوره ناصرالدین­شاه قاجار و تولیت مؤتمن­الملک میرزا­ سعید­ خان ­لازان­ و­ رقم احمد بن­ الشهید­المشهدی، به­سال ۱۲۵۹ آمده است.
(­اعتمادالسلطنه، بی­تا: ۱۳۸؛ مؤتمن، ۱۳۴۰د: ۴۴)
۱ – ۹ – ۷ – ۲ مدرسه علینقی ­میرزا
این مدرسه از بناهای ساخته شده در دوره قاجار می­باشد،­­که به دستور شاهزاده علینقی ­میرزا پسر فتحعلی ­شاه قاجار احداث شده است، پس از ساختمان صحن نو قسمتی از اراضی وقفی شاه ­عباس­ که بین صحن عتیق و صحن نو در قسمت پشت زاویه صحن نو بود، شکل قناسی را ایجاد کرده، به­همین منظور به­دستور علینقی­میرزا مدرسه­ای به­نام شاهزاده در این مکان ساخته شد. (­کاویانیان، ۱۳۵۴: ۱۹۴) گفته شده تاریخ دقیق این مدرسه مشخص نیست. (­خراسانی، ۱۳۴۸: ۶۷۰)
۱ – ۹ – ۷ – ۳ رواق­ها
ساخت رواق دارالسعاده مربوط به­دوره قاجار می­باشد و درباره آن عنوان شده است که در سال ۱۲۵۹ احداث شده و بانی­ آن الله­یار­خان آصف­الدوله (­امام، ۱۳۴۸: ۴۴۴) دایی محمد ­شاه قاجار، حاکم خراسان بوده است. (­مولوی، ۱۳۸۸: ۴۱) در این دوره با برداشتن پنجره فولاد مشبک که در دهانه­ی شرقی رواق حاتم­خانی بود، رواق پایین­­پا و دارالسعاده به­هم متصل شدند. (­کاویانیان، ۱۳۵۴: ۱۴۶؛ ­مولوی، ۱۳۸۸: ۴۱) آیینه­کاری دارالسعاده نیز در سال ۱۳۰۰­ق (­مؤتمن، ۱۳۴۰الف: ۳۸؛ ­کاویانیان، ۱۳۵۴: ۱۴۶) توسط علی­اصغر­خان امین­السلطنه انجام شده است. (­اعتمادالسلطنه، بی­تا: ۱۰۷؛ ­مؤتمن، ۱۳۴۰الف: ۳۸)­ کتیبه­هایی از دوره قاجار در این مکان موجود می­باشد. مانند کتیبه­های شعر که بر سنگ مرمر حک شده است.
(­کاویانیان، ۱۳۵۴: ۱۴۶) کتیبه حدیثی نیز به­خط ثلث و به­سال ۱۲۹۰ در این مکان موجود می­باشد. (­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۹۰)
از دیگر رواق­های ساخته شده در این دوره، رواق دارالضیافه می­باشد. این رواق بعد از بنای صحن جدید ایجاد گردیده است و بین گنبد الله­ وردی­خان و قسمتی از بنای صحن جدید قرار دارد. (­مؤتمن، ۱۳۴۰ب: ۳۳) گفته شده این رواق در دوره ناصری به­سال ۱۲۶۴ق و به­اهتمام میرزا شفیع­ اعتمادالتولیه وزیر آستان­قدس در مقابل ایوان شرقی گنبد الله­ وردی­خان ساخته شده و هدف از ساخت آن، پر کردن فاصله­ی میان گنبد و صحن نو بوده است. (نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۲۶) از جمله کتیبه­های موجود در این مکان کتیبه­ای در قسمت بالای درب دارالضیافه می­باشد که در آن نام احمد ­شاه قاجار و دوره وزارت میرزا­ محمد­ علی رضوی آمده است. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۰۵)
در دوره قاجاریه، علاوه بر مکان­هایی که احداث آنها ذکر شد، ابنیه دیگری نیز مانند مسجدگوهرشاد، رواق دارالسیّاده، رواق دارالحفاظ، رواق توحید­خانه، ایوان­های صحن عتیق، مدرسه میرزا­ جعفر، گنبد حاتم­خانی، مدرسه سعدالدین و مدرسه ملاتاجی مورد مرمت قرار گرفته و بازسازی گردیدند، کتیبه­هایی که تواریخ مرمت آن­ها مربوط به­دوره قاجار می­باشد در این اماکن وجود دارد که حاکی از مرمت و ترمیم آن­ها در این دوره از تاریخ است.
۱ – ۹– ۸ مجموعه امام رضا (ع) در دوره پهلوی
در این دوره رواق­هایی در حرم مطهر احداث شد و مرمت­هایی نیز صورت­گرفت، ­از جمله می­توان احداث صحن موزه، ساخت عمارتی برای­کتابخانه، احداث رواق دارالاخلاص، دارالزهد، دارالسرور و دارالشرف را عنوان کرد. در ادامه مطالب روند اجمالی از احداث این اماکن عنوان شده است.
۱ – ۹ – ۸ – ۱ رواق­ها
از جمله رواق­های احداث شده در این دوره، رواق دارالاخلاص می­باشد. گفته شده در بین سال­های ۱۳۴۴ – ۱۳۴۲ (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۱۹) در دوره نیابت امیر عزیزی (­­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۱۹؛ کاویانیان، ۱۳۵۴: ۱۱۸) راه­روی سقاخانه خراب گردیده و رواق دارالاخلاص در آنجا احداث شده است. (­­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۱۹؛ کاویانیان، ۱۳۵۴: ۱۱۸؛ ­ولیان، ۱۳۵۶: ۸۸)­ این رواق، اکنون به­ صورت راه­روی سقاخانه استفاده می­گردد و بین دالسیّاده و دارالولایه قرار گرفته است، در گذشته این رواق به­مسجد زنانه معروف بوده است. (­عطاردی، ۱۳۸۱، ج۱: ۱۰۵) کف رواق دارای سنگ مرمر لیمویی رنگ است. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۱۹؛ ولیان، ۱۳۵۶: ۸۸) کتیبه­هایی به­رقم محمد ­حسن رضوان در این مکان نقش بسته است. یکی از این کتیبه­ها، بر بالای ازاره رواق می­باشد که شامل سوره مبارکه مزمل، با خط ثلث سفید رنگ بر کاشی معرق در زمینه لاجوردی است. ­(­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۱۹؛ عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۴۱) و دارای تاریخ ۱۳۸۶­ق است. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۱۹) و دیگری نیز که بر بالای ازاره نصب است، شامل ­آیه­الکرسی به­خط ثلث و به­سال ۱۳۸۷ق می­باشد. ­(­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۵۲)
رواق دارالزهد نیز از دیگر رواق­های احداثی این دوره می باشد. این رواق بین سال­های ۱۳۵۰ – ۱۳۵۲­ش ساخته شده است. (­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۷۸؛ ­­عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۳۶) کف این رواق پوشیده از سنگ مرمر الوان بوده و دارای تزیینات آیینه­کاری در قسمت بالای ازاره­ها و سقف می­باشد. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۵۰؛ ­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۷۸؛ ­عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۳۶) از این رواق علاوه بر عبادت زایران، برای مراسم وعظ و سخنرانی نیز استفاده می­شده است. (مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۵۰؛ ­الله­وردیان­­طوسی، ۱۳۷۱: ۵۰؛ عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۳۶)­ در هیچ قسمت این رواق­کتیبه­ای وجود ندارد. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۵۰؛ ­عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۳۴)
رواق دارالسرور نیز در دوره پهلوی ایجاد گردیده است. این رواق بین سال­های ۱۳۳۸ – ۱۳۳۴ (­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۷۹) در زمان نیابت دکتر سّید فخرالدین شادمان ساخته شده است. ­(­ولیان، ۲۵۳۶: ۹۶؛ عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۷۹) این رواق دارای تزیینات آیینه­کاری در سقف و ازاره­هایی پوشیده از سنگ می­باشد. (­ولیان، ۱۳۵۶: ۹۶؛ عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۳۵؛ ­عطاردی، ۱۳۸۱، ج۱: ۱۰۷)­کتیبه­ای در قسمت انتهایی و زیر کفش­داری وجود دارد که شامل سوره مبارکه هل­اتی و به­خط ثلث می­باشد که بر آیینه و در زمینه لاجورد کار شده است و در بالای در ورودی در طرفین درب،آیاتی از قرآن به­همراه نام خادم محمد مهران آورده شده است. (­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۷۹)
رواق دارالشرف نیز از جمله رواق­های ایجاد شده در دوره پهلوی می­باشد. این رواق در شمال­غربی حرم قرار گرفته است. (­عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۴۰) در گذشته به­ صورت رواق نبوده، در سال ۱۳۴۳ تغییراتی در آن ایجاد شده و نام آن به­دارالشّرف تغییر کرده است. (­عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۴۰؛ ­نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۲۹) کتیبه­ای از دوره پهلوی به­تاریخ کتابت ۱۳۸۶ ق به­خط ثلث و قلم محمد ­حسن رضوان، در بالای ازاره­های این مکان وجود دارد که شامل سوره مبارکه ­یا ایها المدثر می­باشد. (­عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۴۰؛ عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۵۲)
رواق دارالفیض نیز در دوره پهلوی ایجاد گردیده است. این رواق در پشت سر حضرت واقع شده است. (­عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۳۰) و مخصوص تشرف بانوان می­باشد. (­عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۳۰؛ ­مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۷۳) گفته شده که مرمت اساسی در سقف و پایه­ های رواق مسجد ریاض، مسجد زنانه و قسمتی از محل صفه شاه طهماسبی صورت پذیرفت. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۹۲؛ ­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۹۹) در سال ۱۳۴۷ رواق دارالفیض در این مکان ساخته شد. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۹۲؛ ­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۹۹؛ ­مولوی، ۱۳۸۸: ۴۳) در حاشیه در ورودی به­حرم­مطهر کتیبه­ای از آیات قرآن نقش بسته است. همچنین کتیبه­ای زیبا به­خط ثلث در زمینه لاجوردی وجود دارد که تاریخ هر دو کتیبه ۱۳۸۸­ق می­باشد. (­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۲۰۰) کتیبه­ای به­خط محمد حسن رضوان، بین رواق­های دارالشکر و دارالفیض وجود دارد که شامل سوره بقره می­باشد. کتیبه­ی دیگری که به­ساخت رواق در سال ۱۳۴۷ اشاره دارد، به­خط نستعلیق سفیدرنگ و بر زمینه لاجوردی بر دیوار قسمت شرق رواق نصب گردیده است. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۹۴)
رواق شیخ بهاء­الدین عاملی نیز در دوره پهلوی ایجاد گردیده است. این رواق در سال ۱۳۲۳­ش پایان یافته است و در اصل مقبره شیخ بهاء­الدین عاملی بوده که چند سال بعد به­عنوان رواق مورد استفاده قرار گرفته است. (­عطاردی، ۱۳۸۱، ج۱: ۱۰۹) وجه تسمیه این رواق، به­خاطر مدفون بودن این شخصیت در این مکان می­باشد. (­مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۶۶) گفته شده رواق مذکور در دوره محمدرضا پهلوی و نیابت علی­منصور استاندار خراسان آراسته و ساخته شده است. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۵۲) ) کتیبه­ای سنگی در این مکان وجود دارد که به­خط ثلث می­باشد و شرح حال شیخ بهایی را شامل می­ شود. (­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۷۸؛ ­عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۳۷)­ این­کتیبه رقم صنیع­التولیه کتیبه­نویس­ آستانه بوده و بر بالای دیوار سه ضلع آرامگاه، در زیر طاق نصب شده است که تاریخ ۱۳۲۴­ش را شامل می­ شود. (­نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۲۵) کتیبه­هایی در این مکان به­قلم محمد­ حسن رضوان نقش بسته است. نمونه ­ای از آن شامل سوره مبارکه توحید می­باشد که با رنگ زرد در این مکان دیده می­ شود و کتیبه­ای دیگر، داخل عمق سردر رواق نصب می­باشد که شامل آیاتی از سوره اعراف به­خط ثلث و سفید رنگ بر زمینه لاجوردی می­باشد. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۵۱)
رواق دارالعزه نیز از جمله اماکنی است که در دوره پهلوی ایجاد گردیده است. در گذشته بنایی به­نام آسایشگاه پاسداران و پاسبانان آستان­قدس وجود داشت که داخل محوطه تشریفات (­مدرسه علینقی میرزا­) واقع بود و به­اهتمام امیر عزیزی به­دارالعزه تبدیل شد. (­رضوان، ۱۳۴۲: ۶۵؛ ­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۰۸)­ این بنا در بین سال­های ۱۳۴۴ – ۱۳۴۲ به­این مکان مبدل شده است. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۰۸) به­دستور امیر عزیزی کاشی­کاری و آیینه­کاری­های آن انجام شد (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۰۸؛ کاویانیان، ۱۳۵۴: ۱۹۸) و بقیه اقدامات در سال ۱۳۴۶ به­اهتمام باقر پیرنیا صورت پذیرفت. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۰۸) گفته شده به­تناسب اسم این نایب­التولیه یعنی امیر عزیزی نام دارالعزه ­را بر این رواق نهادند. (­مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۷۳)
رواق دارالذکر نیز از جمله اماکنی است که در دوره پهلوی ایجاد گردیده است. در بین سال­های ۱۳۴۴- ۱۳۴۲ (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۰۸؛ عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۳۵)­ تعمیرات اساسی در مدرسه سابق علینقی­ میرزا به­اهتمام امیر عزیزی صورت گرفت و رواق مذکور ایجاد شد. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۰۸؛ ­کاویانیان، ۱۳۵۴: ۱۹۸) این تعمیرات که از سال­های ۱۳۴۳ شروع شد، تا سال ۱۳۴۶ ادامه داشت. در این سال نیز کاشی­کاری­های معرق آن به­پایان رسید. (­کاویانیان، ۱۳۵۴: ۱۹۸) کاشی­کاری و آیینه­کاری آن در بین سال­های ۱۳۴۴ – ۱۳۴۲ به­دستور امیر عزیزی و بقیه اقدامات در سال ۱۳۴۶ توسط باقر پیر­نیا صورت پذیرفت. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۰۸) این رواق محل عبادت آقایان می­باشد. (­عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۳۶­) در آن کتیبه­هایی به­تاریخ ۱۳۸۷­ق می­باشد که شامل آیات شریفه و سخنانی از امام رضا (ع) است. (­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۲: ۱۷۶)
رواق دارالعباده نیز در سال ۱۳۵۳، به­دستور دکتر ولیان تولیت آستانه و استاندار خراسان ساخته شد. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۵۰) این رواق در شرق رواق شیخ بهایی و در شمال صحن امام رضا (­ع) واقع می­باشد و محل عبادت بانوان است. (­الله­وردیان­ طوسی، ۱۳۷۱: ۵۰) کف این رواق پوشیده از سنگ مرمر می­باشد و بالای ازاره آن تا سقف آیینه­کاری شده است. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۵۰؛ الله­ وردیان ­طوسی، ۱۳۷۱: ۵۰؛ عطاردی، ۱۳۸۱، ج۱: ۱۰۹)
رواق دارالشکر نیز در بین سال­های ۱۳۴۴ – ۱۳۴۲ به­اهتمام امیر­عزیزی برای تسهیل در رفت و آمد زایرین، قسمتی از محل قرآن­خانه سابق و قسمتی از راهرویی از مسجد بالاسر که به توحید­خانه راه داشت تبدیل به رواق دارالشکّر گردید. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۱۷) کف رواق پوشیده از سنگ مرمر محلات قم می­باشد. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۱۷؛ عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۴۶) و­ ازاره رواق تا زیر سقف آیینه­کاری شده است. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۱۷؛ ­عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۳۲؛ عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۴۶) در بالای ازاره کتیبه­ای شامل سوره مبارکه عمّ، به­خط ثلث وجود دارد. (­عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۳۲) در قسمت سمت راست درب، ترنجی است که کتیبه­ی آن اشاره به­ساخت رواق در دوره پهلوی دارد و ترنجی در سمت چپ درب قرار گرفته است که شامل حدیث بوده و به­رقم حبیب­الله فضایلی و عمل صنیع­زاده می­باشد. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۱۸) کتیبه­ای به­سال ۱۳۸۶­ق به­خط ثلث جلی و رقم محمد­ حسن رضوان بر بالای ازاره رواق نصب می­باشد. کتیبه­های دیگری نیز شامل آیات قرآن به­خط ثلث جلی و کوفی تزیینی بر زمینه لاجوردی تیره و رنگ سفید و اخرایی در زیر طاق­های سه ضلع رواق نصب می­باشد. (نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۲۸)
۱ – ۹ – ۸ – ۲ کتابخانه آستان­قدس
تلاش برای ساخت بنایی مستقل جهت کتابخانه از دوره رضاخان شروع شد. (مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۴۲؛ مولوی، ۱۳۸۸: ۴۶) ساختمان کتابخانه از سال ۱۳۱۶، در دوره نیابت آقای پاکروان آغاز گردید. (مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۴۲) بنای کتابخانه در زمین­هایی که در سال ۱۳۵۴ تخریب گردید احداث شد. (­عطاردی، ۱۳۸۱، ج۱: ۱۲۳) گفته شده در سال ۱۳۵۶ سنگ اساسی آن گذارده شده و به­جای مدارس مندرس متصل به­صحن نو مانند مدرسه پایین­پا و زمین­های خریداری شده این کتابخانه احداث گردید. (­اوکتایی، ۱۳۴۰: ۴۲) این کتابخانه تا شهریور­۱۳۲۰ در دست ساخت بود اما قسمت عمده آن در مهر­۱۳۲۳­ به­جایگاه جدید که در جنوب صحن نو و شرق مسجد گوهرشاد بود منتقل گردید. (­اوکتایی،۱۳۴۰: ۴۲) بنای کتابخانه که بخشی از موزه می­باشد، در سال ۱۳۲۴ و دوره تولیت علی منصور خاتمه یافت. (­مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۴۳)
۱ – ۹ – ۸ – ۳ موزه و صحن موزه
ساختمان صحن موزه در سال ۱۳۱۶­ش به­دستور رضاخان ساخته شد. (مؤتمن، ۱۳۴۸­: ۱۴۳؛ عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۲۶۰) در دوره محمد­رضا پهلوی ساختمان آن به­اتمام رسید و افتتاح آن در سال ۱۳۲۴­ش صورت­­ پذیرفت.­ (مؤتمن،۱۳۴۸: ۱۴۳؛ عالم­زاده،۱۳۷۲: ۷۲) تزیینات و­کاشیکاری­های آن در­ دوره محمدرضا پهلوی انجام­گرفت. (عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۲۶۰) سه حوض آب برای زیبایی نیز در این صحن ایجادگردید. (مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۴۳) از نمونه کتیبه­های این صحن می­توان کتیبه­ی سر در موزه در پشت ایوان شرقی مسجد گوهرشاد را عنوان کرد که به­رقم محمد­ حسن رضوان در سال ۱۳۷۲­ق می­باشد و شامل سوره مبارکه قرآن است. اطراف کتیبه اسماءالله و اسامی چهارده معصوم داخل ترنج و نقوش زیبا نقش بسته است،­ تمام سردر با کاشی­های معرق زیبا تزیین شده است. همچنین داخل غرفه سمت شمال سردر، سوره مبارکه قدر و داخل غرفه سمت جنوب سوره مبارکه نصر، در زمینه کاشی لاجوردی و با ثلث زرد رنگ، به­سال ۱۳۷۰­ق بر کاشی­های معرق رقم خورده است. کتیبه­هایی از محمد ­حسن رضوان به­سال ۱۳۴۸ بر دیوار شرقی موزه نقش بسته است که شامل سخنانی از امام رضا (ع) می­باشد. (مؤتمن، ۱۳۴۸: ۱۴۴ – ۱۴۳؛ عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۲۲۶) و کتیبه دیگری نیز در همین مکان وجود دارد که به­ساخت موزه و اتمام آن در دوره محمد رضا پهلوی اشاره دارد. (مؤتمن، ۱۳۴۸ : ۱۴۴ – ۱۴۳)
از جمله اقدامات دیگری­که در این دوره صورت پذیرفت، انجام مرمت و بازسازی­هایی در رواق­های توحیدخانه، دارالحفاظ، دارالضیافه، دارالسعاده، گنبد ­­الله­ وردی­خان، گنبد ­حاتم­ خانی، دارالسلام، دارالسیّاده، مسجد گوهرشاد، مسجد بالاسر، صحن عتیق و صحن نو بود.
۱ – ۹– ۹ مجموعه امام رضا (ع) در دوره انقلاب اسلامی
در دوره انقلاب اسلامی، مشهد مقدس توسعه زیادی یافت و در حوزه اماکن متبرکه فضاهای زیادی در اختیار زایرین قرار گرفت، حرم مطهر توسعه یافته و صحن­های زیادی در آن ساخته شد. از جمله اقداماتی که می­توان در این دوره عنوان کرد، احداث صحن جمهوری ­اسلامی، قدس، جامع ­رضوی، غدیر، کوثر و هدایت می­باشد. همچنین احداث دانشگاه علوم­ اسلامی، گسترش کتابخانه آستان قدس­رضوی و تعمیراتی در رواق­ها و مدارس داخل این مجموعه از جمله مدرسه میرزا­ جعفر و پریزاد صورت گرفت.
۱ – ۹ – ۹ – ۱ صحن­ها
صحن جمهوری اسلامی از اماکن احداثی در دوره انقلاب اسلامی می­باشد. این صحن که پس از انقلاب اسلامی ایران ساخته شد، یکی از بزرگترین صحن­های حرم مطهر است و معماری آن مشابه صحن عتیق می­باشد. (عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۶۰) این صحن به­ صورت چهار ایوانی می­باشد، ایوان شرقی آن طلاکاری شده و کنار ایوان طلای شرقی صحن، پنجره ای از برنز نصب گردیده است. (عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۶۰؛ ­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۲۸۳­، ۲۸۲) سقاخانه­ای در این صحن موجود می­باشد­ که در هر ضلع گنبد سقا­خانه کتیبه­هایی از سوره اخلاص وجود دارد. مدرسه قدیمی دودر در حاشیه­ این صحن قرار گرفته که امروزه به­عنوان دارالقرآن­کریم از آن استفاده می­ شود. در دو سوی طاق ایوان کتیبه و فلزکاری­های معاصر وجود دارد، اکثر­کتیبه­های این صحن به خط سیّد ­محمد­ حسینی موحد رقم خورده است. (­نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۴۶) در سمت چپ ایوان شرقی، پنجره مشبکی وجود دارد (­مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۳۵؛ عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۶۰) که در بالای آن سوره طه و در زیر آن سوره کوثر و دورتا دور پنجره سوره شمس با خط ثلث و رقم موحد کتابت شده است. (­مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۳۵) در قسمت بالای ایوان شرقی صحن، سوره مبارکه اخلاص و­ نصر به خط کوفی وجود دارد و دور تا دور ایوان اسماء­الله در چند ضلعی­های منتظم نقش بسته است. آیاتی از سوره آل­عمران، سوره طه، کوثر، ممتحنه و در سمت راست ایوان بر غرفه­هایی سوره­ «والسماء­الطارق» به رقم موحد و خط ثلث تکرار شده است. (­مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۳۵ – ۱۳۴) کتیبه­ای طلایی در ایوان شرقی این صحن به­خط ثلث و بر کاشی معرق وجود دارد که شامل حدیث سلسه الذهب بوده و کتیبه دیگری نیز به­خط جلی و رقم موحد در ایوان شرقی وجود دارد. (­نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۴۶) و نیز در لچک ایوان نقش دو سیمرغ دیده می­ شود. (­مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۳۵) در ایوان غربی صحن جمهوری­اسلامی، دو راهرو وجود دارد که در دورتا دور یکی از آنها سوره اللیل و کلمات الملک­لله به­سال ۱۴۱۶­ق و رقم موحد با خط کوفی نگاشته شده است و در بالای ورودی دیگر سوره الأعلی و کلمه الملک­لله به­خط کوفی دیده می­ شود. (­مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۳۶)
صحن قدس نیز از اماکن احداثی در دوره انقلاب اسلامی می­باشد. این صحن نیز از بناهایی است که پس از انقلاب اسلامی ساخته شده­ است. گفته شده این بنا با الهام از مقاومت مردم فلسطین بنا گردیده است (مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۲۴) و با نمادی از مسجد­الاقصی در وسط صحن و به­ صورت چهارایوانی احداث شده است. (مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۲۴؛ عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۵۸) صحن قدس، مربع شکل و چهار­ ایوانی بنا گردیده و ایوان قبله­ی آن بزرگتر می­باشد. (­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۲۸۱؛ ­نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۴۶) دور تا دور گنبد سقاخانه آن سوره اسری و در قسمت پایین گنبد سوره یس، نقش بسته است. (مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۲۴) این صحن کوچک­ترین صحن در اماکن مقدسه به­شمار می­رود. (عطاردی، ۱۳۸۱، ج۱: ۱۲۰) در حاشیه ایوان­شرقی این صحن، سوره مبارکه مجادله به­خط ثلث و رقم حبیب ­الله فضایلی نقش بسته است. (عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۲۸۱؛ ­مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۲۵؛ ­نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۴۷) تاریخ کتیبه ۱۴۱۶­ق رقم خورده است. (­مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۲۵) کتیبه­های دیگری به­تاریخ ۱۴۱۶ و ۱۴۱۵­ق سفید رنگ و بر زمینه لاجوردی در محراب صحن و اطراف ایوان وجود دارد. (­نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۴۷) در ایوان غربی صحن و خلاف جهت عقربه­های ساعت احادیثی از ائمه معصومین و سوره­های قرآن وجود دارد، دور­تا­دور قاب ایوان اسماء­الله به­رقم موحد به­تاریخ ۱۴۱۸­ق نقش بسته است. (مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۲۸ – ۱۲۶) در ایوان شمالی صحن، اسماء­الله دور تا دور ایوان و سوره مبارکه جمعه و سوره قدر به­خط کوفی و رقم موحد وجود دارد. (مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۲۵) در طاق­­نمای میان ایوان کتیبه­ای به­خط نستعلیق بر سنگ مرمر و تاریخ ۱۳۷۰­ش وجود دارد که در قسمت بالای آن مقرنس­کاری زیبایی شده است. (­نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۴۷) ایوان جنوبی صحن دارای یک محراب و گنبد دوار می­باشد که دور تا دور گنبد شهادتین به­خط ثلث، همراه با طرح­های اسلیمی نقش بسته است و سوره مبارکه جمعه به­خط کوفی و رقم­ موحد در این ایوان وجود دارد. بر پیشانی ایوان سوره قدر به­خط کوفی و اسماءالله در طرح­های شمسه­ای دیده می­ شود. محرابی که دور تا دور آن سوره نور به­خط ثلث و رقم موحد به­سال ۱۴۱۵­ق نقش بسته است نیز به­چشم می­خورد. نقش دو طاووس قرینه در قوس دهانه ایوان می­باشد که دور قوس کلمه لااله­الا­الله، نقش بسته است. (­مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۲۴)
صحن امام خمینی نیز یکی دیگر از بناهایی است که پس از انقلاب اسلامی در حرم­مطهر ساخته شده است، در­باره وجه تسمیه این صحن گفته شده به­سبب احترام و سپاس به­ بنیان­گذار جمهوری اسلامی این صحن به­نام ایشان نام­گذاری شده است. (­مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۲۹) ساخت این صحن در سال ۱۳۸۱­ش و در محل صحن امام شروع شد. (نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۲۶) محرابی در این صحن موجود است که شامل تزییناتی­ از­ کاشی­های­ معرق (­عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۵۶؛ مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۲۹) مزین به­اسماء­الله می­باشد و سوره­های کوثر و نصر در آن کتابت شده است. (مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۲۹) کتیبه­هایی در این رواق وجود دارد که شامل آیاتی از سوره قدر و سوره فتح، در قسمت بالای درب ورودی از سمت مسجد گوهرشاد است­. کتیبه­ای به­خط محمد­ حسن­ رضوان شامل آیاتی از سوره حشر، به­تاریخ ۱۳۷۹­ق، بر دیوار شبستان رقم خورده است. کتیبه دیگری از همین هنرمند به­سال ۱۴۰۵­ق، بر دیوار شمال­شرقی صحن نقش بسته است. نقش دو­ اژدها و یک طاووس نیز بر کاشی­های ­معرق به­تصویر درآمده است و ۱۱۶ کلمه از اسماءالله بر چند ضلعی­های منتظم این صحن وجود دارد. (­مشهدی­محمدی، ۱۳۸۳: ۱۲۹ – ۱۳۰)
صحن جامع رضوی نیز از اماکن دیگر احداثی در این دوره می­باشد. این صحن جنوبی­ترین و بزرگ­ترین صحن از مجموعه زیارتی امام رضا (ع) می­باشدکه دارای سه ایوان بوده و ایوان­جنوبی آن بسیار عظیم می­باشد. سنگ­فرش­هایی از سنگ الوان خلج و گرانیت در کف صحن، سنگ گرانیت تیره برای ازاره­ها و کاشی­ معرق در بالای ازاره­ها وجود دارد. کتیبه­هایی به­خط ثلث جلی همراه با نقوش گیاهی و هندسی وجود دارد که به­رقم ناصر ­یعقوبی می­باشد، این کتیبه­ها به­ صورت دو طبقه با رنگ سفید بر زمینه لاجوردی است و­ کتیبه­ای دیگر شامل آیاتی از قرآن به­تاریخ ۱۴۳۱­ق و به­قلم محمد حسین موحد در پیشانی و داخل صحن نصب می­باشد. (­نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۴۷)
صحن غدیر نیز از بناهای ساخته شده در دوره انقلاب اسلامی می­باشد که در شمال­غربی صحن جامع و غرب صحن جمهوری اسلامی قرار دارد، کف و ازاره آن پوشیده از سنگ مرمر و گرانیت و طاق آن دارای کاشی ­معرق می­باشد. شکل کلی صحن به­ صورت یک چهار ضلعی ساده بوده و دارای کتیبه­هایی می­باشد، کتیبه­ای در پیشانی طاق به­خط ثلث و سفید­ رنگ بر زمینه لاجوردی نصب می­باشد، ایوان کوچکی در جنوب صحن وجود دارد که اطراف آن دارای کتیبه­ای به­رقم ناصر یعقوبی و خط ثلث جلی می­باشد. (­نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۴۷)
صحن­کوثر ­نیز از اماکن ساخته شده در این دوره می باشد که در شرقی­ترین قسمت مجموعه زیارتی امام رضا (ع) قرار گرفته که به­ صورت یک ایوانی ساخته شده و دارای طراحی بسیار ساده­ای می­باشد،کف و ازاره این بنا سنگ است و دارای تزییناتی از کاشی­معرق در نمای طاق­ها می­باشد، کتیبه­هایی در دور و پیشانی ایوان آن وجود دارد که شامل آیاتی از قرآن به­تاریخ ۱۴۲۸ و ۱۴۲۷ق و رقم موحد می­باشد. (­نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۴۷)
صحن هدایت نیز در این دوره و شمال­شرقی مجموعه امام رضا (ع) واقع می­باشد، بخش شمالی صحن فاقد دیوار بوده، کف و ازاره­های آن سنگ و دارای طاق ­نمایی از کاشی ­معرق می­باشد. (­نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۴۷) کتیبه­هایی به­خط ثلث جلی و سفید رنگ بر زمینه آبی لاجوردی در این مکان وجود دارد و کتیبه­هایی لوحی شکل به­خط ثلث و کوفی بنایی در این صحن نقش بسته است.
صحن موزه از دیگر صحن­هایی است که قبل از انقلاب اسلامی فقط برای تشریفات کاربرد داشت و مردم داخل آن راه نداشتند، پس از انقلاب نرده­های صحن برداشته شد و به­جای آن دیوار قرار گرفت تا رفت و آمد زوار صورت پذیرد و به­­آن یک سقاخانه و چهار حوض کوچک نیز اضافه گردید. (عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۲۸۰) در دوره انقلاب تغییراتی در موزه ایجاد شد و ساختمان­های متعدد دیگر به­آن اضافه گردید. (­نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۶۰) کتیبه­هایی به­خط ثلث و رقم محمد­ حسن­ رضوان در این صحن وجود دارد که بخشی از آنها مربوط به­دوره انقلاب اسلامی می­­باشد. در ایوان ورودی قسمت چپ صحن موزه که به­مسجد گوهرشاد راه دارد سوره مبارکه نصر، به­خط ثلث و رقم رضوان به­تاریخ ۱۳۷۰­ق موجود می­باشد و در حاشیه آن نیز آیه شریفه­ای به­تاریخ ۱۳۷۹­ق دیده می­ شود. کتیبه­ای دیگر در بالای در ورودی تالار موزه وجود دارد که در آن سخنی از امام رضا (ع) نقل شده است و تاریخ آن ۱۳۸۷­ق و رقم رضوان می­باشد، در بالای در ورودی قسمت غرب صحن موزه سوره مبارکه نصر و در قسمت بالا و سمت چپ جنوبی در موزه آیات شریفه دیگری به­رقم سلطانی و سال ۱۴۰۵ق وجود دارد. در بالای ایوانی که به­موزه راه دارد نیز کتیبه­ای می­باشد که به­انقلاب اسلامی اشاره داشته و تاریخ آن ۱۳۹۹­ق می­باشد. (عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۲۶۷ – ۲۶۵ )
۱ – ۹ – ۹ – ۲ رواق­ دارالولایه
رواق پس از انقلاب اسلامی ساخته شده و بزرگ­ترین رواق در مجموعه زیارتی امام رضا (ع) محسوب می­ شود. (­عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۱۵۳؛ ­زنگنه، ۱۳۷۶: ۱۵۳) این رواق باشکوه­ترین نمونه­های آیینه­کاری دوران انقلاب اسلامی را در­ بر­ دارد و در سال ۱۳۶۵­ش ساخته شده است. (نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۲۹) کف آن سنگ مرمر و بالای ازاره آن تا سقف دارای آیینه­کاری می­باشد. (عالم­زاده، ۱۳۷۲: ۴۲؛ عطاردی، ۱۳۸۱، ج۱: ۱۰۶؛ نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۲۹) کتیبه­هایی به­شکل ترنج و ستاره هشت­پر در این رواق نصب می­باشد که در قاب زیر طاق­ها با زمینه آبی و سبز قرار گرفته است و کتیبه­ای قرآنی به­خط ثلث جلی به­ صورت سرتاسری بر زمینه لاجوردی، دور تا دور رواق را احاطه کرده است. (نعمتی، رزاقی، ۱۳۹۱: ۲۹)
۱ – ۹ – ۹ – ۳ دانشگاه علوم اسلامی ­رضوی
این دانشگاه از بناهای ساخته شده پس از انقلاب اسلامی در ایران می­باشد که به­منظور بالابردن مطالعات اسلامی در سال ۱۳۵۷­ش، توسط آستان قدس رضوی بنیان شد و نام دانشگاه علوم اسلامی رضوی را در بر­گرفت. (مولوی، ۱۳۸۸: ۴۶) این مکان در قسمت شمالی صحن عتیق قرار دارد و به­مرور دو مدرسه میرزا­ جعفر و خیرات­خانه به­فضای معماری این دانشگاه اضافه گشت. (الله ­وردیان­طوسی، ۱۳۷۱: ۵۳) در دوره انقلاب اسلامی مرمت­های زیادی در اماکن­ متبرکه­­ای که در دوره­ های قبل احداث شده بودند، صورت­ پذیرفت. به­ طوری­که این تعمیرات هم­چنان ادامه دارد، از جمله نقاطی که در­ آن تعمیرات اساسی صورت گرفت، رواق دارالشکر وگنبد­مطهر می­باشند، کتیبه­ای در وسط کمربندی قسمت شمالی گنبد (زنگنه، ۱۳۷۶: ۱۷۹) وجود دارد که تاریخ ۱۴۰۰­ق، را شامل می­ شود و حاکی از تعمیر این گنبد در دوره انقلاب اسلامی و رهبری امام­خمینی ­(ره) می­باشد و در این دوره به­گنبد اضافه شده است. (عطاردی، ۱۳۷۱، ج۱: ۲۸۰؛ زنگنه، ۱۳۷۶: ۱۷۹)

۴-۴-۵-۲-۱ تبدیل /r/ و /l/ به یکدیگر ……………………………………………………………………………………… ۵۸
۴-۴-۶ سایشی شدگی …………………………………………………………………………………………………………………… ۵۹
۴-۴-۷ همگونی …………………………………………………………………………………………………………………………… ۶۰
۴-۴-۸ واکرفتگی …………………………………………………………………………………………………………………………. ۶۱
۴-۵ ساختواژه ………………………………………………………………………………………………………………………………. ۶۱
۴-۵-۱ ساختواژهی اسمی ………………………………………………………………………………………………………………… ۶۲
۴-۵-۱-۱ فرایند کشش یا دو واکهای شدگی ……………………………………………………………………………………. ۶۲
۴-۵-۱-۲ پسوند /u/ در آخر اسامی اشخاص …………………………………………………………………………………… ۶۲
۴-۵-۲ ساختواژهی فعلی ………………………………………………………………………………………………………………… ۶۵
۴-۵-۲-۱ شکل خاص صرف ساختار: « فعل + شناسه + ضمیر متصل مفعولی» در گویش جوشانی ………………… ۶۵
۴-۵-۲-۲ قواعد واجی حاکم بر این ساختار و ساختارهای مشابه با ضمایر متصل………………………………………… ۶
ی
۴-۵-۲-۲-۱ حذف واکهی قبل از جفت شناسه + ضمیر متصل مفعولی …………………………………………………… ۶۹
۴-۵-۲-۲-۲ تبدیل واج /e/ به /ᴂ/ قبل از ضمیر متصل مفعولی ……………………………………………………………. ۷۱
۴-۵-۲-۳ حذف هجایی ………………………………………………………………………………………………………………… ۷۱
۴-۵-۲-۴ صورتهای فعلی یکسان با دو معنی متفاوت ………………………………………………………………………….۷۳
۴-۵-۳ تبدیل /u/ و /ɑ/ به /ɪ/ در فعل و صورت فعلی نادر …………………………………………………………… ۷۵
۴-۶ نحو …………………………………………………………………………………………………………………………………….. ۷۶
۴-۶-۱ حذف نقشنمای اضافه در ساختهای اضافی و وصفی …………………………………………………………………. ۷۷
۴-۷ واژگان …………………………………………………………………………………………………………………………………. ۷۷
۴-۷-۱ شمارش اعداد در جوشانی ……………………………………………………………………………………………………. ۷۷
۴-۷-۲ واژه های باقی مانده از فارسی میانه …………………………………………………………………………………………. ۸۰
فصل پنجم: بحث و نتیجهگیری ………………………………………………………………………………………………………… ۸۲
۵-۱ مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………… ۸۳
۵-۲ پرسشها و فرضیه های پژوهش …………………………………………………………………………………………………. ۸۳
۵-۳ نتایج پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………… ۸۹
۵-۴ مقایسهی نتایج پژوهش با مطالعات گذشته …………………………………………………………………………………… ۹۲
۵-۵ محدودیتهای انجام پژوهش ……………………………………………………………………………………………………. ۹۳
ک
۵-۶ پیشنهادهایی برای پژوهش های آینده …………………………………………………………………………………………. ۹۴

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ل
فهرست جدولها
جدول صفحه
جدول ۱- همخوانهای گویش جوشانی ……………………………………………………………………………………………. ۳۷
جدول ۲- فرایند کشش یا دوواکهای شدگی ……………………………………………………………………………………… ۴۵
جدول ۳- نمونههایی از فرایند قلب در گویش جوشانی و معیار ……………………………………………………………… ۴۶
جدول ۴- نمونههایی از فرایند افزایش واکهای در گویش جوشانی و معیار ………………………………………………. ۴۷
جدول ۵- نمونههایی از فرایند افزایش همخوانی در گویش جوشانی و معیار ……………………………………………… ۴۸
جدول ۶- نمونههایی از فرایند حذف /h/ و کشش جبرانی در گویش جوشانی و معیار ……………………………….. ۴۹
جدول ۷- نمونههایی از حذف /h/ از پایان واژه بعد از واکهی کشیده در گویش جوشانی و معیار …………………. ۵۰
جدول ۸- نمونههایی از فرایند حذف /ʔ/ و کشش جبرانی در گویش جوشانی و معیار ……………………………….. ۵۰
جدول ۹- نمونههایی از فرایند حذف هجایی در گویش جوشانی و معیار ………………………………………………….. ۵۱
جدول ۱۰- نمونههایی از فرایند کاهش در گویش جوشانی و معیار …………………………………………………………. ۵۲
جدول ۱۱- نمونههایی از فرایند کاهش در گویش جوشانی و معیار ۲ ………………………………………………………. ۵۲
جدول ۱۲- ابدال /o/ یا /u/ به /ɑ/ ………………………………………………………………………………………………. ۵۳
جدول ۱۳- ابدال /ɑ/ به /o/ یا /o:/ یا /u/ ………………………………………………………………………………….. 55
جدول ۱۴- ابدال /e/ به /ᴂ/ ………………………………………………………………………………………………………….. ۵۶
جدول ۱۵- نمونههایی از فرایند کاهش واکهای در جوشانی و معیار ………………………………………………………… ۵۶
م

۱) طراحی سیستمی که به طور منفرد هوای اتاق را از نظر گرما و سرما و تهویه کنترل کند.
۲) استفاده از سیستمی که بیشترین میزان تهویه هوا را داشته باشد.
۳)نصب کردن گیرنده های در فضاهایی که بیشترین رفت و آمد را دارند.
شکل کلی فضای معماری
معماری تنها هنری است که ما را در بر گرفته است و انسان ها بیش از آن که بر فضا تاثیر بگذارند از آن تاثیر می گیرند. از این رو شکل کلی فضای معماری اهمیتی خاص دارد. فضایی نامنظم و تکراری ، بی‎نظمی و ناهنجاری را القا می کند و یک ساختمان حجیم ، قدرت و پول را به رخ می کشد. فضایی هندسی و منظم نظم را القا می کند. در گذشته فضای هندسی در معماری آنچنان اهمیت داشته است که مهندس باشی با بهره‎وری از علم هندسه و نجوم ، فرای حضور معمار باشی و ناظر باشی وظیفه طراحی بسیاری از عناصر از جمله شکل کلی فضای معماری را به عهده داشته است. روش معماران گذشته ایرانی در خصوص آن بوده است تا از جذابیت فرم کاسته شود و به غنای فضا افزوده شود.
ساختن فضای آموزشی با عملکرد بالا
ضرورت به تفکر واداشتن کودکان در کتابخانه ها قلب یادگیری خواهد بود. در کشورهای پیشرفته امروزی، نقش کتابخانه، نسبت و رابطه کتابخانه را با آموزش و پرورش، از لحاظ فناوری و جامعه شناسی مورد بررسی قرار دادند سپس به تعریف معینی از این کلمه در میان اقشار جامعه پرداخته اند و بصراحت هدف و روش های یادگیری در کتابخانه را تحلیل و ارزیابی کردند و به وضوح دریافته اند کتابخانه ها که تنها ۵ درصد از فضای فیزیکی را اشغال می کنند ، تاثیر صد درصد دارند و این درجه بزرگی از عملکرد است.
هدف اولیه آنها ایجاد مدلی قابل اطلاق به دیگر مدارس است و نه ایجاد جعبه یا اتاق یا قفسه ای برای کتابها؛ بلکه آنها در ایجاد فضایی که در ارتباط پیوسته میان مدرسه و کتابخانه باشد می کوشند آنها در اولین قدم کتابخانه را از طبقه ای که در انزوا قرار گرفته بود و همچنین مطالعه را که در حاشیه قرار داشت به کلاسهای درس منتقل کنند و به این ترتیب به مطالعه و یادگیری به عنوان ۲ اصل متعامل تاکید بورزند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

آموزش های گروهی
معماران در بررسی های جامعه شناختی و روان شناختی در یافتند با ایجاد کارگاه های جنبی آموزشی در کتابخانه در زمینه های فراگیری کار با رایانه و فراهم کردن سرگرمی ها و هرآنچه در ایجاد تحولی آزادانه در رشد و تحول شخصیت کودک و شناسایی استعدادهای آنها موثر است ، خواهند توانست فضایی فعال و پویا را ایجاد کنند. در چنین محیطهایی بیشتر آموزش ها به طور غیرمستقیم و به صورت آموزش های گروهی به کودک داده می شود. آنچنان که مکانهایی با چنین مشخصاتی خواهند توانست پذیرای کودکان برای فعالیت‎های دسته جمعی و گروهی باشد. به این طریق مدرسه به عنوان محیطی برای ایجاد کنش در دانش آموزان نسبت به مفهوم پژوهش خواهد توانست محیطی فعال و به رشد رسیده و پویا را ایجاد کند.
فضایی منطبق با شرایط جسمی و روانی
فضاهای مرتبط با فعالیت آنان باید دارای شرایط مناسب و مطلوب برای رشد فیزیکی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی باشد. تحقق این موضوع از طریق به کارگیری ضوابط طراحی معماری ای که منطبق با شرایط جسمی و روانی کودک باشد، امکان پذیر است.
اهداف اساسی طراحی و مناسب سازی فضاهای کودکان را می توان به ترتیب زیر بیان کرد. استاد محمدتقی جعفری در کتاب زیبایی هنر از دیدگاه اسلام می گوید: « دلپذیری و جذابیت هر پدیده، نتیجه فرآیندی است بین معیارهای وجودی فرد با عینیت واقع در محیط که حاصل آن ایجاد تمایل و احساس وابستگی با پدیده مورد نظر است.» نقاشی های کودکان نشان می دهد که آنها در تصوراتشان ، فضا را چگونه می بینند. آنها به طور دقیق و کامل (به عنوان کاربر) فضا را قبول می کنند و آن را با جزییات در ترسیماتشان بیان می‎کنند که باعث تعجب است.
از دیگر شرایط دلپذیری محیط، تامین وضوح و خوانایی است. کوین لینچ می گوید: تصویری شایسته از محیط به شخص نوعی احساس امنیت می دهد. وی همچنین غرض از داشتن تصویر روشن از محیط را چنین عنوان می کند که فرد بتواند به آسانی اجزای محیط را بشناسد و آنها را در ذهن خود ، در قالبی به هم پیوسته ارتباط دهد. در حقیقت سامان یافتگی و امنیت روانی حاصل از این دو فرایند است که احساس دلپذیری را در محیط ایجاد می کند.
ایجاد حس کنجکاوی و خلاقیت
آنچه مسلم است ، معماری حس کنجکاوی و خلاقیت را برمی انگیزد و با انتخاب هوشمندانه و استفاده از ابزارهای مشخصی همچون مصالح ، فرم و بافت می توان به غنای فضا افزود.عوامل زیبایی شناسی در معماری باید طوری طراحی شوند که کودک را به آموزش ترغیب کند. از این رو باید محیطی شاد و سرشار از انرژی را، با توجه به هر گروه سنی ، به وسیله رنگها و حجم ها پدید آوریم.
همسازی با اقلیم منطقه
برای همسازی با اقلیم منطقه می باید با مطالعه در عوامل اقلیمی ، فرهنگی و اقتصادی آن منطقه از طریق برداشت جذابیت های طبیعی و الگوهای شهری همان منطقه ، خرده فرهنگ های محلی را لحاظ کرد. این موضوع باعث می شود دانش آموزان از لحاظ فکری ، فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی ارتباط عمیق تری با اطراف خود و در پی آن با محیط آموزشی به دست آورند.
شکل ۴-۳ نقشه شهر لنگرود و فضاهای آموزش و فرهنگی آن
شکل ۴-۴ نمایی از پلان مدرسه
فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادات
۵-۱ جمع بندی
- وضعیت طبیعی و اقلیم شهر
مساحت محدوده قانونی شهر لنگرود، ۱۶۰۵ هکتار می باشد. مساحت حریم این شهر نیز ۹۰۴ هکتار که با احتساب محدوده قانونی و حریم، مساحت کل آن بالغ بر ۲۵۰۹ هکتار از سوی شهرداری برآورد گردیده است. این شهرستان از سمت غرب و شمال غرب به شهرستان لاهیجان، از سمت جنوب و شرق با شهرستان املش و رودسر و از سمت شمال شرقی با دریای مازندران همجوار است و بزرگترین شهرستان گیلان می باشد.
این شهرستان تحت تاثیر توده هوای خشک و نیمه خشک ناحیه مرکزی ایران قرار دارد و در تمام مدت سال در مسیر بادهای دایمی دره سفیدرود می باشد جهت وزش بادها در ماه های سردسال درجنوب به طرف شما و در ماه های گرم سال از شمال به جنوب می باشد.
آب و هوای شهر لنگرود تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله ارتفاعات، سلسله جبال البرز، نزدیکی به دریای خزر و وزش بادهای محلی، جابجایی توده هوای شمالی و غربی و. . . قرار دارد و زمره نواحی دارای اقلیم مرطوب ومعتدل می باشد.
- بافت و معماری
شهرلنگرود به لحاظ قدمت وسابقه تاریخی وقدیمی خود دارای بافت شهری ارزشمند می باشد که هم اکنون جدای از کلیت بافت، بناها و آثارارزشمند تاریخی و هنری را درخود جای داده است ودرحال حاضراین منطقه فضاهای مرکزی شهررا شامل می شود که بافت قدیم شهر نیز جزوآن است.
مجموعه بافت قدیم شامل بازار، مسجد جامع، محلات مسکونی و مراکز محله ها از طریق گذرهای اصلی از یک سو و محور ارزشمند طبیعی رودخانه از سوی دیگر می باشد که محله های اصلی شهر به نام های راه پشته، فشکالی محله، دباغ محله و بازار در دو سوی رودخانه و در امتداد آن چیده شده اند و با یک مفصل ارتباطی تاریخی به نام پل خشتی به یکدیگر متصل شده اند.
استان گیلان با توجه به اقلیم متغیر و بارندگی فراوان همواره از نظر شرایط آسایشی بخصوص در فصول سرد سال و با فرارسیدن فرابار سیبری به سمت شمال کشور دچار مشکل بوده و گرمایش فضاهای آموزشی و مشکلات متعدد این فضاها از نظر پرتی دما، نورگیری و غیره، یکی از مشکلات اساسی آموزش پرورش استان گیلان بوده است. شهر لنگرود نیز در شرق استان گیلان و در شهرستان لنگرود از این امر مستثنی نبوده و فضاهای آموزشی و فرهنگی این شهر از نظر گرمایش و سرمایش با توجه به شرایط اقلیمی منطقه ساخته نشده و همواره این فضاها با مصرف بیش از حد انرژی روبرو بوده و از نظر طراحی دارای مشکل می باشند.
معماری بومی اینگونه مناطق که بیشتر کرانه های دریای خزر و دامنه های شمالی کوه های البرز را شامل می شود بطور کلی از ویژگی های زیر برخوردار می باشند :
برای محافظت ساختمان از رطوبت زیاد نسبتاً دائمی، ساختمان ها بر روی پایه های چوبی ساخته شده اند. اما در دامنه کوه ها که رطوبت کمتر است معمولاً خانه ها بر روی پایه هایی از سنگ و گل و در پاره‎ای موارد به روی چوب بنا گردیده اند. به منظور حفاظت اتاق ها از باران، بالکن های عریض و سرپوشیده ای در اطراف اتاق ها ایجاد گردیده است. این فضاها در روستاها در بسیاری از ماه های سال برای استراحت، کار و در پاره ای موارد برای نگهداری محصولات کشاورزی مورداستفاده قرار می گیرند.
- اکثر ساختمان ها با مصالح دارای حداقل ظرفیت حرارتی بنا گردیده اند و در صورت استفاده از مصالح ساختمانی سنگین ضخامت دیوارهای آن در حداقل ممکن نگاهداشته شده است. استفاده از مصالح ساختمانی سبک در این مناطق بسیار منطقی است.
هنگامی که نوسان دمای روزانه کم است ذخیره حرارت هیچگونه استفاده ای نداشته و علاوه بر این مصالح ساختمانی سنگین تا حدود زیادی از سودمندی تهویه و کوران که یکی از ضروریات در این منطقه است می کاهد. بطور کلی ساختمان های دارای پلان های گسترده و باز بودن فضای اطراف و بیشتر اشکال هندسی، طویل و باریک هستند، به منظور بهره گیری حداکثر در ایجاد تهویه طبیعی در داخل اتاق ها با بهره گرفتن از وزش باد، جهت استقرار ساختمان ها عموماً با توجه به جهت وزش نسیم باد دریا انتخاب شده‎اند. در مناطقی که وزش باد شدید و طولانی است معمولاً قسمت های رو به باد ساختمان ها کاملاً بسته هستند.
- از نظر سازمان یابی بناها بطور کلی به منظور استفاده هر چه بیشتر از جریان هوا و همچنین به دلیل فراوانی آب ارزان بودن قیمت زمین در روستاها ساختمان ها عمدتاً غیرمتمرکز و پراکنده می باشند.
- به دلیل وجود بارندگی زیاد در این منطقه بام ها شیب دار بوده و اکثراً شیب شان تند است.
۵-۲- نتیجه گیری
با توجه به نتایج حاصله از این تحقیق نشان می دهد که انتخاب مصالح همساز با اقلیم این ویژگی را خواهد داشت که از کم شدن مقاومت مصالح در برابر عناصر اقلیمی خصوصا بارش و باد جلوگیری کند.
۵-۳- بررسی سوالات و فرضیات تحقیق
با توجه به سوال تحقیق بر سبک خانه های قدیمی همساز با اقلیم بوده الان سعی نشده که همساز باشد ولی به علت عوامل اقتصادی و وجود راه های ارتباطی با دیگر نقاط استان تیپ خانه ها یا شکل خانه ها شبیه به همه مسکن هایی که در اکثر مناطق استفاده می شود طراحی شده است. در نتیجه معماری شهرلنگرود تا حدود زیادی متاثر از عناصر اقلیمی بوده ولی همساز با اقلیم نبوده است.
۱- حتی المقدور از پیش بینی پنجره های شرقی، غربی خودداری گردد و در صورت ضرورت می بایست این پنجره ها افقی یعنی نسبت ارتفاع به عرضشان کم باشد.
۲- سقف ساختمانها حتی الامکان از چهارجهت دارای شیب کمی باشند تا آب باران به سرعت و راحتی از روی سقف تخلیه شود.
۳- استفاده از پنجره های بزرگتری در دیوارهای جنوبی ساختمان نسبت به دیوارهای دیگر جهت استفاده از نور خورشید.
۴- به علت وجود بارش زیاد در این منطقه و برخورد آن به سطح ساختمان و دیوارها از طریق ترکهایی به عرض ۵/۰ mm و بیشتر وارد ساختمان شده و باعث از بین رفتن مصالح و نمای ساختان می شود به همین دلیل برای مقابله با نفوذ بارش در داخل دیوارها بهتر است مصالح را تغییر بدهیم مثلا سعی شود در نمای ساختمان از سنگ یا فلز استفاده شود استفاده از سنگ هایی که دارای سطح صاف هستند مانند سنگ مرمر یا استفاده از مصالح جدید مانند کامپوزیت و برای پنجره ها بهتر است از پنجره های دوجداره عایق دار استفاده شود تا از نفوذ باران به داخل ساختمان جلوگیری به عمل آید و همینطور استفاده از سایبان برای پنجره برای جلوگیری از نفوذ بارش از راه پنجره به داخل ساختمان و عدم استفاده پنجره در نمای باز.